ŻYTO OZIME – na jaką odmianę postawić?

Żyto ozime uprawiane jest w największym stopniu na terenie województw: łódzkiego, mazowieckiego i wielkopolskiego, najmniej natomiast na południu kraju, w małopolskim i opolskim. W uprawie dominuje forma ozima, forma jara ma znaczenie marginalne. 

Znaczenie gospodarcze żyta ozimego wynika ze stosunkowo mniejszych niż u pozostałych zbóż wymagań glebowych i wodnych, większej tolerancji na zakwaszenie gleby oraz małej wrażliwości na przedplon. Żyto jest najbardziej odporne na mróz a także dobrze znosi suszę.

Ziarno żyta wykorzystywane jest wielokierunkowo. Według szacunków znaczna część zbiorów przeznaczana jest na cele paszowe, odgrywa także dość ważną rolę w przemyśle gorzelniczym (ma znaczący udział w krajowej produkcji spirytusu). Posiada również swój udział w przemyśle piekarskim. Chleb żytni szybko zaspokaja głód i daje uczucie sytości. Posiada wysoką wartość odżywczą, jest smacznym i wartościowym źródłem makro- i mikroskładników.

Żyto ozime – nowe odmiany w Krajowym Rejestrze

W 2021 roku do Krajowego rejestru żyta ozimego wpisano dwie odmiany populacyjne (Dańkowskie Kanter, SM Temisto) oraz cztery mieszańcowe (KWS Igor, KWS Initiator, KWS Rotor, SU Perspectiv), a także trzy odmiany, które są składnikami odmian mieszańcowych. Składniki odmian mieszańcowych nie podlegają badaniom wartości gospodarczej. Tylko dwie nowe odmiany – Dańkowskie Kanter i SM Temisto pochodzą z krajowej hodowli, pozostałe nowości legitymują się rodowodem hodowli niemieckiej. W br. z rejestru skreślono populacyjną odmianę Rostockie oraz mieszańcową Stach, natomiast w 2020 roku trzy populacyjne (Arant, Dańkowskie Nowe, Dańkowskie Złote) oraz dwie mieszańcowe (SU Allawi, SU Drive). Po powyższych zmianach Krajowy rejestr liczy aktualnie 67 odmian żyta ozimego, z których: 49 przeznaczonych jest do uprawy głównie na ziarno (24 odmiany populacyjne, 25 odmian mieszańcowych) oraz 17 składników odmian mieszańcowych. W Krajowym rejestrze znajduje się także jedna odmiana przeznaczona do uprawy na cele zielonkowe – Pastar. 

Żyto ozime w badaniach

          Dla określenia wartości gospodarczej zarejestrowanych odmian żyta ozimego doświadczenia prowadzi się w ramach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego (PDO). Odmiany testowane są w nim na dwóch poziomach agrotechniki: przeciętnym i wysokim. Na poziomie przeciętnym (a₁) ochrona chemiczna ogranicza się do zaprawiania nasion (dopuszcza się wszystkie zarejestrowane zaprawy z wyjątkiem systemicznych), stosowania herbicydów i insektycydów. Dawka nawożenia azotowego na poziomie a₁ ustalana jest przez prowadzącego dane doświadczenie z uwzględnieniem jakości gleby i przedplonu oraz dotychczasowego przebiegu wegetacji, w szczególności ilości opadów. Wysoki poziom agrotechniki (a₂) obejmuje zwiększone (o 40 kg/ha) nawożenie azotem oraz stosowanie fungicydów, dolistnych nawozów wieloskładnikowych i regulatorów wzrostu.

Duża liczba odmian w Krajowym rejestrze stwarza trudności w dokonaniu właściwego wyboru. Zatem wybierając materiał siewny warto wesprzeć swoją decyzję dokonując analizy odmian w oparciu o wyniki badań PDO zawartych w tabeli 1. W opracowaniu tabelarycznym przedstawiono trzyletnie wyniki ważniejszych cech rolniczo-użytkowych odmian żyta ozimego. W dokumentacji wynikowej ograniczono się jedynie do tych odmian, które we wspomnianym okresie miały co najmniej dwa lata badań. Oznacza to, że pominięto w niej kreacje Agrikolo, Amilo, Armand, Bosmo, Domir, Matador, Słowiańskie, Brandie, Gradan, KWS Livado oraz zielonkową Pastar.

Cechą jaką rolnik bierze w pierwszej kolejności pod uwagę, dokonując wyboru odmiany do siewu w swoim gospodarstwie, jest jej poziom plonowania. W sezonie wegetacyjnym 2019/2020 średni plon ziarna, wzorcowych odmian żyta ozimego, na przeciętnym poziomie agrotechniki (a₁) w doświadczeniach PDO wyniósł 70,8 dt/ha (dla trzynastu odmian populacyjnych) i był o 8,1 dt/ha wyższy niż w roku 2019 i o 7,8 dt/ha niż w roku 2018. Mieszańcowe odmiany żyta plonują wyżej w porównaniu z odmianami populacyjnymi. W grupie odmian mieszańcowych wysokim poziomem plonowania wyróżniają się zwłaszcza – KWS Rotor, KWS Igor oraz KWS Tayo i KWS Vinetto. Natomiast spośród odmian populacyjnych najlepsze pod względem poziomu plenności odmiany to Dańkowskie Kanter, Dańkowskie Turkus, Reflektor i Inspector.

Żyto jest zbożem stosunkowo najmniej atakowanym przez choroby i szkodniki, ale również choruje. Duże porażenie liści może skutkować znacznymi stratami w plonie. Na życie ozimym najczęściej pojawiają się rdza brunatna, septoriozy liści, rynchosporioza i rdza źdźbłowa. Do odmian o największej odporności na rdzę brunatną należą populacyjne odmiany – Dańkowskie Kanter, Dańkowskie Turkus, Dańkowskie Hadron, Dańkowskie Granat oraz mieszańcowe odmiany KWS Trebiano, KWS Tayo, KWS Berado, KWS Jethro i KWS Serafino. Natomiast najmniejszą odpornością na rdzę brunatną cechują się SU Nasri i Reflektor. Z kolei na septoriozy liści najbardziej odporne są mieszańcowe kreacje KWS Igor, KWS Initiator, KWS Jethro, KWS Rotor, KWS Skylor, KWS Tayo i KWS Trebiano, natomiast najniższą notę uzyskały odmiany Dańkowskie Amber, SM Temisto i SU Dreamer.

Odmiany żyta różnią się także dość wyraźnie odpornością na wyleganie. Do odmian o wyższych wartościach tej cechy należą zwłaszcza mieszańcowe odmiany KWS Dolaro i KWS Vinetto. Żyto jest dość wysokim zbożem dlatego łatwo ulega wyleganiu. Występowanie chorób podstawy źdźbła, zbyt gęsty siew również sprzyjają występowaniu tego zjawiska.

Żyto krzewi się jesienią, dlatego musi być wysiane na tyle wcześnie, aby miało czas osiągnąć tę fazę. Wówczas już przed zimą uzyskuję się pożądaną obsadę kłosów, które będą bardziej produktywne niż pochodzące z rozkrzewień wiosennych. Poza tym dotrzymanie właściwego dla danego rejonu terminu siewu żyta jest tym czynnikiem plonotwórczym, który nie wymaga od rolnika ponoszenia dodatkowych kosztów a przynosi wymierne korzyści.

Wybór odmiany

W praktyce coraz częściej korzysta się z postępu jaki dają nowe odmiany. Rolnicy, którzy z powodzeniem chcą uprawiać żyto ozime powinni pamiętać o kilku zasadach: używać dobrego, kwalifikowanego materiału siewnego, stosować właściwą agrotechnikę i ochronę przed chorobami. Znajomość odmian jest bardzo istotna. Informacje na ich temat można uzyskać ze strony internetowej www.coboru.pl oraz z wydawanej co roku Listy Opisowej Odmian. Wybierając odmiany do uprawy wspomóc się można również „Listą odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw”. Lista ta jest tworzona co roku przez zespoły ekspertów z poszczególnych województwach, na podstawie wyników doświadczeń przeprowadzonych w ramach PDO i zawiera odmiany najlepiej sprawdzające się w danym rejonie kraju. W roku 2021 odmianami zalecanymi do uprawy w największej liczbie województw są: KWS Vinetto, Dańkowskie Granat  i KWS Serafino.

Żyto ozime. Lista odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw na rok 2021

F₁ – odmiana mieszańcowa

2021^R – odmiana wstępnie rekomendowana, na podstawie wyników PDO z roku zbioru 2020

Autor: Mgr Anna Skrzypek, COBORU w Słupi Wielkiej

Artykuł ukazał się w numerze AP07/2021. Skontaktuj się z nami by zyskać dostęp do pełnej treści artykułu.