Co znajdziesz w artykule?
Zanim wybierzemy odmianę pszenżyta ozimego, warto jest zapoznać się z ich poziomem plonowania, jak również przyjrzeć się ich cechom jakościowym. Pomocne w wyborze są wyniki badań prowadzonych przez COBORU.
Sukcesywnie od lat ilość odmian pszenżyta ozimego w Krajowym rejestrze (KR) wzrasta. Obecnie KR liczy 46 kreacji pszenżyta ozimego, w tym ponad 80%, tj. 36 odmian stanowią odmiany krajowe. Pierwsza odmiana zagraniczna została wpisana do KR w 2008 roku. Kanon odmian w KR jest coraz bogatszy. Dzięki temu producenci mogą w oparciu o wyniki plonowania oraz dostępne publikacje Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) wybrać najlepsze kreacje. W 2021 do KR wpisano 3 nowe odmiany. W nasiennictwie dominują odmiany polskie. Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych w 2020 roku wyniosła 14,4 tys. ha. Największy udział w powierzchni wskazano dla odmian: Belcanto (10,9%), Orinoko (10,1%), Meloman (9,6%), Rotondo (7,7%), Avokado (5,8%), Octavio (5,7%) oraz Kasyno (4,5%). Wśród kreacji zagranicznych na największej powierzchni rozmnażana jest odmiana Tadeus (3,3%).
W ostatnich latach pszenżyto ozime uprawia się w Polsce na powierzchni około 1,1 mln ha. Najwięcej hektarów pszenżyta ozimego uprawia się w województwach: wielkopolskim i mazowieckim, natomiast najmniej w małopolskim oraz podkarpackim. Pszenżyto stanowi cenny surowiec paszowy. Jest to zatem główny kierunek wykorzystania ziarna. Mniejszy udział w wykorzystaniu to cele bioenergetyczne, produkcja spirytusu oraz przemysł młynarsko-piekarniczy.
Wybierz odmianę pszenżyta ozimego na podstawie PDO
W sezonie 2019/2020 założono 60 doświadczeń z pszenżytem ozimym w ramach systemu Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego (PDO). Podobnie jak w poprzednich latach warunki pogodowe były zróżnicowane w zależności od rejonu prowadzenia doświadczeń. Odmienne uwarunkowania klimatyczne i glebowe kraju wymuszają na producentach znajomość plonowania odmian w poszczególnych województwach. W zależności od warunków siedliskowo-klimatycznych rejonu odmiany realizują potencjał plonotwórczy w różnym stopniu. W celu ułatwienia dokonania trafnej decyzji corocznie wydawane są Listy Odmian Zalecanych (LOZ), które uwzględniają rejonizację kraju. LOZ powstają dzięki współpracy dyrektorów wojewódzkich oddziałów terenowych COBORU z członkami Wojewódzkich Zespołów Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego (WZ PDO). Wśród członków WZ PDO znajdują się m.in. przedstawiciele władz samorządowych, Izby Rolniczej, jednostek naukowych oraz innych instytucji zajmujących się odmianoznawstwem i wdrażaniem postępu biologicznego do praktyki rolniczej. Najczęściej zalecanymi odmianami są Belcanto oraz Meloman, rekomendowane aż w 15 województwach. W przeważającej części kraju zalecane są także kreacje: Tadeus i Sekret (kolejno 11 i 9 województw).
Jesień w sezonie 2019/2020 w większości lokalizacji była ciepła. Stan roślin po zimie oceniano na dobry do bardzo dobrego. Chłodna i sucha wiosna nie była sprzyjająca. Niedobry opadów w marcu i kwietniu negatywnie wpłynęły na kondycję roślin. Notowano ponadto kwietniowe i majowe spadki temperatur poniżej 0°C. Pobieranie składników pokarmowych było zatem utrudnione. Silny deficyt wody na wielu plantacjach został uzupełniony, niekiedy nawalnymi opadami w maju i czerwcu. W porównaniu do sezonu 2018/2019 zbiory występowały średnio tydzień wcześniej.
Poziom plonowania
Średni plon odmian wzorcowych w latach 2018-2020 na niskim poziomie agrotechniki (a1) wyniósł 79,8 dt/ha, natomiast na wysokim (a2) 89,1 dt/ha (ryc. 1). Hodowla nowych odmian roślin prowadzi do doskonalenia poszczególnych cech roślin. Jedną z istotnych jest reakcja na intensyfikację technologii uprawy. Wysoki poziom agrotechniki cechuje się zwiększonym nawożeniem azotem, zastosowaniem dolistnych preparatów wieloskładnikowych oraz ochroną chemiczną przed wyleganiem i chorobami. W ostatnim trzyleciu najwyższe plony na poziomie a1 uzyskały odmiany: SU Atletus, Stelvio, Corado, Belcanto i Medalion, natomiast na poziomie a2: SU Atletus, SU Liborius, Stelvio, Panaso, Belcanto i Corado. W sezonie 2019/2020 największe różnice w plonowaniu pomiędzy wysokim i niskim poziomem agrotechniki wskazano dla odmian: SU Liborius, Panteon oraz Rotondo. Najlepiej plonujące odmiany to przede wszystkim rejestracje ostatnich lat. Wysokie plony to główny cel działań każdego producenta. Wybór odmiany oraz starannie dobrana technologia pozwalają na maksymalną realizację potencjału plonotwórczego roślin. Niesprzyjająca aura oraz presja patogenów często ogranicza możliwości produkcyjne łanu. Infekcje chorobowe oraz anomalie pogodowe indukują stres roślin, czyli cykl niepożądanych reakcji metabolicznych. Powodują zaburzenie gospodarki wewnątrzkomórkowej. Finalnie prowadzi to do redukcji plonów. Z uwagi na różne tempo namnażania oraz czas inkubacji poszczególnych gatunków patogenów bardzo ważna jest częsta lustracja pól. W poprzednim sezonie wegetacyjnym w największej specjaliści COBORU najczęściej obserwowali objawy septoriozy liści i mączniaka prawdziwego. choroby pojawiły się w ciągu ostatnich trzech lat na ponad 70% doświadczeń. W mniejszej liczbie doświadczeń wykazano objawy rdzy brunatnej, rynchosporiozy, rdzy żółtej, fuzariozy kłosów, septoriozy plew oraz choroby podstawy źdźbła. Odporność na poszczególne choroby wśród odmian w KR jest zróżnicowana. Najwyższą odpornością na mączniaka prawdziwego cechują się odmiany: Panaso, Pizarro, Orinoko, Toro, na rdzę żółtą: SU Liborius, Belcanto, Corado, na rdzę brunatną: Belcanto, Corado, Sekret, na rynchosporiozę: Pizarro, na septoriozę liści: Belcanto, Corado, Sekret.
Ryc. 1. Plony odmian wzorcowych pszenżyta ozimego w latach 2010-2020 (w dt/ha)
Cechy jakościowe
W badaniach w ramach systemu PDO ocenie poddawana jest nie tylko wielkość plonów i odporność na choroby, ale także szereg innych, pożądanych cech wartości rolniczo-użytkowej, tj. zimotrwałość, reakcja na zakwaszenie (jony Al3+), podatność na porastanie ziarna w kłosie oraz na wyleganie. Najwyższą odpornością na porastanie cechują się: Avokado, Carmelo, Orinoko oraz Sekret, natomiast na wyleganie: Tadeus, Sekret, Carmelo, Temuco i Tomko. Jednym z czynników ograniczających wzrost roślin jest niskie pH gleby. Obecność toksycznych jonów glinu i manganu zakłóca rozwój systemu korzeniowego. Prowadzi to do utrudnienia lub zahamowania pobierania wody i składników pokarmowych. Rośliny są słabo rozwinięte z zauważalnymi niedoborami składników pokarmowych. Ponadprzeciętną tolerancję na kwaśny odczyn gleby wskazano dla kreacji: Panaso oraz Temuco. Wyleganie zbóż jest niekorzystnym zjawiskiem, które najczęściej występuje przed zbiorem. Do głównych przyczyn tego zjawiska możemy przede wszystkim zaliczyć niesprzyjające warunki pogodowe tj. ulewne deszcze i silny wiatr. Nieprawidłowa agrotechnika, nadmierne nawożenie, nieprawidłowo dobrana gęstość siewu oraz silne porażenie przez choroby podstawy źdźbła to kolejne czynniki, które mogą wpływać na uszkodzenie roślin, utrudniać zbiór oraz obniżać jakość plonu. W ostatnich latach najwyższą odpornością na wyleganie cechowały się odmiany: Tadeus, Sekret, Carmelo, Temuco oraz Tomko. Deszczowa pogoda w okresie dojrzałości pełnej oraz intensywna technologia uprawy przyczyniają się do porastania ziarna. Porośnięte ziarno traci jakość rynkową oraz nie nadaje się do wysiewu. Najwyższą odporność na porastanie wskazano dla odmian: Avokado, Carmelo, Orinoko oraz Sekret.
Autor: mgr inż. Katarzyna Drążkiewicz, COBORU w Słupi Wielkiej
Artykuł ukazał się w numerze AP08/2021. Jeśli chcesz zobaczyć pełną wersję skontaktuj się z nami.
