Kukurydza jest jedną z bardziej popularnych roślin uprawnych w naszym kraju. Wynika to z wszechstronności jej użytkowania i wysokiej plenności, a także szerokiego zastosowania w różnych gałęziach przemysłu. Powierzchnia uprawy dawno już przekroczyła w Polsce milion hektarów. Rolnicy mają do wyboru kilkaset odmian. Sukces uprawowy tej rośliny jest między innymi efektem intensywnych prac hodowców. Proces udoskonalania odmian kukurydzy jest wyjątkowo efektywny w porównaniu do innych gatunków roślin uprawnych. Mierzy się go średnim przyrostem plonowania osiąganym rok do roku przez nowe odmiany.
Przełomem w hodowli było uzyskanie pierwszych mieszańców, dzięki którym w praktyce wykorzystano zjawisko heterozji, czyli bujności mieszańców. Przez wiele lat wysiłki firm nasiennych skoncentrowane były przede wszystkim na podnoszeniu potencjału plonowania nowych odmian. Aktualnie hodowla kukurydzy jest nastawiona również na inne cele.
Priorytetem jest uniezależnienie plonowania od zmiennych warunków pogodowych. Coraz częściej zmagamy się z nieprzewidywalną aurą, która przyczynia się do zwiększonego poziomu stresu środowiskowego dla roślin. Niekorzystne warunki pogodowe mogą w znaczący sposób obniżyć wysokość i jakość plonu. Dlatego też celem współczesnych programów hodowlanych jest stworzenie odmian nie tylko wysoko, a przede wszystkim stabilnie, plonujących w różnych warunkach uprawowych. Naukowcy na podstawie obserwacji polowych w różnych środowiskach identyfikują komponenty rodzicielskie (linie wsobne lub mieszańce pojedyncze), które dobrze znoszą trudne warunki atmosferyczne i uprawowe. Tak wyodrębnione krzyżują w celu uzyskania hybryd o pożądanych cechach, takich jak na przykład bardzo dobry wigor początkowy oraz tolerancja na chłody wiosenne. W czasie siewu kukurydzy lub niedługo po nim często mamy do czynienia z niskimi temperaturami powietrza i lokalnymi przymrozkami. Odmiany, które lepiej reagują na te niekorzystne warunki szybciej się rozwijają, uzyskują lepszą obsadę i mają bardziej wyrównane rośliny.
Uzyskanie odmian tolerancyjnych na wyleganie łodygowe i korzeniowe to także priorytet firm nasiennych. Ma to szczególne znaczenie w sytuacji przedłużających się zbiorów i częstych jesiennych opadów. Odmiany cechujące się dobrze rozbudowanym systemem korzeniowym, mocnymi łodygami są mniej narażone na wyłamania i wyleganie. Uprawa takich roślin jest bezpieczniejsza dla rolników, a sam zbiór łatwiejszy.
Duże znaczenie ma także hodowla odpornościowa. Jej celem jest uzyskanie odmian tolerancyjnych na konkretny patogen. Umożliwia to redukcję dawek pestycydów lub nawet eliminację zabiegów zwalczających. Dodatkową korzyścią jest troska o środowisko naturalne. Wybór odmian odpornych lub tolerancyjnych na konkretną jednostkę chorobową jest najefektywniejszym i jednocześnie najtańszym sposobem zwalczania patogenów.
W przypadku hodowli hybryd przeznaczonych do zbioru na ziarno dąży się do uzyskania odmian cechujących się szybkim oddawaniem wody w końcowym etapie dojrzewania (tzw. efekt Dry-Down). Dzięki tej właściwości rośliny wcześniej dojrzewają i posiadają niższą wilgotność ziarna w czasie zbioru, co przyspiesza jego rozpoczęcie i obniża koszty suszenia ziarna.
Z kolei te, przeznaczone na kiszonkę powinny charakteryzować się silnym efektem Stay-Green. Takie odmiany cechuje umiejętność utrzymania zielonych liści i łodyg aż do zbioru. Wydłuża to okres akumulacji składników pokarmowych oraz „okno zbioru”, czyli okres przydatności kukurydzy do zbioru z zachowaniem optymalnych parametrów jakościowych biomasy. Początkowo prace hodowlane w tym segmencie skoncentrowane były na zwiększaniu plonu ogólnego świeżej i suchej masy. Optymalna zawartość suchej masy w plonie ogólnym masy kiszonkowej zawiera się w przedziale od 32 do 35%, z czego około połowa powinna pochodzić z ziarna. Aby zapewnić wysoką koncentrację energii masy kiszonkowej udział kolb w plonie ogólnym powinien być jak największy. Aktualnie oprócz wysokiego uzysku biomasy ważne są również parametry jakościowe masy kiszonkowej – wysoka zawartość skrobi (koncentracja energii) oraz bardzo dobra strawność włókna (przyswajalność składników pokarmowych). Przykładem odmiany polecanej do uprawy z przeznaczeniem na kiszonkę jakościową jest mieszaniec DKC3474. To średniowczesna odmiana o bardzo wysokim plonie ogólnym suchej masy. Charakteryzuje się dobrym wigorem początkowym oraz wysoką tolerancją na wyleganie. Kiszonka uzyskana z tej odmiany wyróżnia się znakomitymi parametrami jakościowymi: wysoką zawartością skrobi oraz bardzo dobrą strawnością włókna.
Wymagania producentów stale rosną. Aby za nimi nadążyć oraz sprostać wyzwaniom rynku i zmieniającym się warunkom pogodowym, firmy nasienne muszą je przewidywać z dużym wyprzedzeniem. Hodowla roślin jest procesem żmudnym, a od momentu stworzenia nowej odmiany do jej rejestracji mija kilka lat. Oferta hodowców jest na szczęście bogata, każdy zainteresowany uprawą kukurydzy powinien znaleźć propozycję idealnie dostosowaną do własnych potrzeb.
Anna Rogowska
