Jak i po co badać glebę?

Badanie gleby, a właściwie analizę próbek glebowych wykonujemy w celu określenia zasobności gleby w przyswajalne składniki pokarmowe. Ważne jest jednak poprawne pobranie prób glebowych, w odpowiednim terminie oraz tak, aby jak najdokładniej reprezentowały glebę na danym polu.

Po co badać glebę?

Regularne badanie gleby i wiedza na temat zasobności stanowiska pozwala przede wszystkim na zoptymalizowanie dawek i dostosowanie ich do potrzeb pokarmowych uprawianej rośliny. Dzięki temu możliwe jest zwiększenie efektywności nawożenia i idących za tym korzyści plonotwórczych. Z drugiej strony ogranicza ryzyko środowiskowe wynikające ze zbyt wysokiego nagromadzenia w glebie składników odżywczych.

Gdzie wykonać badanie gleby?

Analizy chemiczne gleby wykonywane są przez akredytowane laboratoria chemiczne, m. in. Okręgowe Stacje Chemiczno-Rolnicze, które w standardowej analizie oznaczają pH gleby oraz zawartość przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu. Oprócz wymienionych składników rolnik za dodatkową opłatą może zlecić badanie zawartości w glebie azotu mineralnego, siarki i mikroelementów. Jednakże ta analiza wykonywana jest dość sporadycznie, czego przyczyną może być koszt takich analiz.

Jak często i kiedy badać glebę?

To jak często i w jakich terminach powinniśmy pobierać próbki glebowe i badać glebę zależy przede wszystkim od właściwości fizykochemicznych analizowanego pierwiastka, a zwłaszcza jego ruchliwości w glebie.

Składniki „mniej ruchliwe” czyli te trudniej wymywane z gleby do których zaliczamy: fosfor, potas, magnez, mikroskładniki oraz cecha którą jest pH w zależności od kategorii agronomicznej powinniśmy oznaczać w odstępach maksymalnie 3 do 5 lat. Oczywiście jeśli pozwalają na to czynniki ekonomiczne takie analizy powinniśmy wykonywać co roku, zwłaszcza gdy w gospodarstwie stosujemy technologie precyzyjne w oparciu o system GPS.

Najlepszym terminem pobierania próbek jest okres po zbiorze rośliny przedplonowej lub w zależności od sytuacji przed siewem przedplonu tj. latem lub jesienią. Lepszym terminem jest okres jesienny z uwagi na bardziej ustabilizowane warunki pogodowe. Latem bardzo często występuje silne powierzchniowe zróżnicowanie właściwości fizykochemicznych gleby co skutkuje trudnościami w pobieraniu próbek glebowych (susze, nadmierne opady, zmiany w gęstości gleby) oraz duża aktywność mikrobiologiczna (wysokie amplitudy temperatur oraz wilgotność).

Kiedy pobierać próby glebowe na azot i siarkę?

Analizę gleby na zawartość składników „bardziej ruchliwych” do których zalicza się azot (największą ruchliwością w glebie charakteryzuje się forma azotanowa azotu – N-NO₃^–) oraz siarkę (formę siarczanową SO₄^2-) powinno się wykonywać co roku już wczesną wiosną (początek wegetacji) w uprawie roślin ozimych lub przed siewem roślin jarych jeśli warunki pogodowe na to pozwolą (przemarznięcie gleby, nadmierna wilgotność). Ze względu na dużą ruchliwość zarówno azotany jak i siarczany są podatne na wymywanie tym samym bardzo łatwo przemieszczają się w głąb profilu glebowego. Stąd tez jesienna analiza gleby na zawartość tych składników jest co najmniej nieuzasadniona z uwagi na fakt, iż wiosną kiedy występuje największe zapotrzebowanie roślin na te składniki pokarmowe ich zawartość w glebie najczęściej jest już zupełnie inna, szczególnie przy dużych opadach występujących w okresie jesienno-zimowym.

Częstotliwość pobierania próbek glebowych

Częstotliwość pobierania próbek glebowych uzależniona jest również od reakcji rośliny na nawożenie danym składnikiem mineralnym. Jeżeli uprawiana roślina jest wrażliwa na niedobór danego składnika pokarmowego to wówczas wykonujemy analizę na ten składnik przed jej siewem. Przykładowo do roślin wrażliwych na niedobór potasu zalicza się miedzy innymi ziemniaki, niedobór cynku kukurydzę, a w uprawie buraka cukrowego miejmy na uwadze sód. Dlatego warto znać zasobność gleby przed uprawą tych roślin. Przy czym w takim przypadku w praktyce przeprowadza się całą analizę podstawową, tj. oprócz wymienionych składników oznacza się w glebie zawartość przyswajalnych form fosforu i magnezu oraz jej pH. Wynika to z tego, że jak już wspomniano składniki te oznacza się w pakiecie.

Jak prawidłowo pobrać próbkę do badań gleby?

Wyniki analiz chemicznych gleby mają wartość tylko wówczas, gdy przeanalizowana próbka glebowa odzwierciedla stan faktyczny zasobności gleby. Próbka taka powinna zostać pobrana obszaru o powierzchni maksymalnie 4 ha i łącznej masie 0,5 kg oraz składać się z 20-50 próbek cząstkowych. Zanim wykorzystamy wyniki analiz do opracowania planu nawozowego, powtórzmy raz jeszcze, ze maja one wartość tylko wówczas gdy analizowana próbka glebowa możliwie jak najlepiej odzwierciedla stan faktyczny zasobności gleby, tj. została przed wszystkim prawidłowo pobrana!

Od czego zależy reprezentatywność próbki glebowej?

Warunkiem reprezentatywności analizowanej próbki średniej jest przestrzeganie kilku zasad przy jej pobieraniu:

• próbki cząstkowe gleby na analizę podstawowych składników pokarmowych oraz mikroelementów pobieramy z głębokości od 0 do 20 cm na glebach ornych oraz od 5 do 20 cm na użytkach zielonych. W przypadku azotu i siarki glebę należy pobrać z głębokości co najmniej 60 cm (najlepiej 90 cm) gdyż roślina pobiera składniki pokarmowe z całej strefy ukorzenienia, przy czym analizując każdą z tych warstw oddzielnie uzyskamy informację o zawartości tych składników w warstwie ornej i podglebiu;
• na analizowanych polach wydzielamy obszary jednolite tzw. jednolite części pola (JCP), pod względem rodzaju gleby (zmienność glebowa, mozaikowatość pól), charakteru użytkowania (przedplon) oraz ukształtowania terenu (wzniesienia, zbocza, niecki);
• każda zmienność wymaga wydzielenia oddzielnego obszaru jednolitego (JCP);
• nie należy pobierać próbek w bezpośrednim sąsiedztwie (ok. 5m) rowów melioracyjnych, dróg, pryzm obornikowych i kompostowych, stert słomy lub miejscach po nich czy pól świeżo nawożonych;
• próbki cząstkowe powinny być pobierane przy użyciu laski Egnera, manualnych świdrów glebowych, świdrów hydraulicznych umiejscowionych na specjalnie do tego przystosowanych pojazdach terenowych lub w ostateczności zwykłej łopaty według jednego ze schematów przedstawionych na rysunku poniżej;
• każdej próbce nadajemy oznaczenie, które następnie nanosimy na mapę pól danego gospodarstwa.

Należy pamiętać, że na jednym hektarze pola w warstwie 0-20 cm znajduje się około 3 mln kg gleby. Zatem tylko rzetelne pobranie próbek glebowych sprawi, ze próbka średnia o masie 0,5 kg będzie odzwierciedlała faktyczny stan odczynu gleby, jak i innych składników pokarmowych badanego pola.

Jak przygotować próby glebowe do analizy?

Przed dostarczeniem próbek gleby do laboratorium próbki na oznaczenie fosforu, potasu magnezu, pH, mikroelementów czy kategorii agronomicznej należy wysuszyć (w suchym przewiewnym miejscu przez okres 2 do 3 dni) lub pobrać do materiałowych woreczków bądź kartonowych pudełeczek gdzie doschną w laboratorium.

Oznaczenie siarki i azotu natomiast powinno być wykonane w glebach świeżych tuż po pobraniu. Jeśli nie ma takiej możliwości próbka powinna być umieszczona w szczelnym plastikowym woreczku lub szklanym słoiku i zamrożona. Takie działanie pozwoli na zahamowanie aktywności mikroorganizmów glebowych i procesów z tym związanych jak: mineralizacja czy immobilizacja, którym podlegają związki azotu i siarki tym samym oznaczyć ich faktyczną zawartość z chwili pobrania próbki.

Prawidłowo pobrane próbki glebowe stanowią podstawę oceny zawartości składników pokarmowych w glebie. Pozwala to przede wszystkim na precyzyjniejsze dostosowanie dawek nawozów do potrzeb pokarmowych uprawianej rośliny w celu zwiększenia efektywności nawożenia i idących za tym korzyści plonotwórczych oraz ograniczenie emisji związków mineralnych do środowiska.

Ile kosztuje badanie gleby?

Czy wykonywanie analiz chemicznych gleby się opłaca? Jak już wspominaliśmy, analizę gleby na zawartość przyswajalnych form składników pokarmowych wykonują akredytowane laboratoria lub Okręgowe Stacje Chemiczno-Rolnicze. W tych drugich ceny są zazwyczaj niższe z uwagi na otrzymywane dopłaty.

Na terenie Polski działa 17 Okręgowych Stacji Chemiczno-Rolniczych między innymi w Olsztynie, Lublinie, Wrocławiu, Bydgoszczy czy Poznaniu. We wszystkich koszt analizy podstawowej, a mianowicie pH oraz zawartość przyswajalnego potasu, magnezu i fosforu jednej próbki kształtuje się na tym samym poziomie i wynosi 13,12 zł, co reguluje Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 sierpnia 2014 roku. Czy to wysoka cena, która nie zmieniła się od 10 lat?!

Przyjmując, że taka analiza dostarcza nam wiedzy odnoście czterech parametrów i fakt, iż jedna próbkę zwykle pobieramy raz na cztery lata z powierzchni czterech hektarów to cena jednego parametru oscyluje w okolicach 1 zł.

Nawet gdybyśmy taka próbkę pobierali co roku z powierzchni jednego hektara do czego zachęcam gdyż ma to oczywiście wpływ na precyzyjniejsze określenie zasobności gleby w przyswajalne składniki pokarmowe to wówczas koszt jednego parametru wyniesie 3,28 zł co przy zysku netto z hektara stanowi niewielki ułamek poniesionych kosztów w stosunku do zysków płynących z precyzyjniejszego nawożenia.

O ile oceny zasobności gleby w przyswajalny potas, fosfor i magnez możemy dokonać w oparciu o wierzchnią warstwę gleby 0-20 cm o tyle zasobność azotu powinniśmy określać na podstawie zawartości w całym profilu glebowym, tj. miąższości 0-90 cm. Koszt takiej analizy na potrzeby doradztwa nawozowego jest znacznie wyższy niż analizy podstawowej i w zależności od głębokości wynosi od 28,12 (0-60cm) do 42,48 zł (0-90) za próbkę. Z uwagi na fakt, iż azot oznaczany jest w glebach świeżo pobranych z pola i podlega szeregowi przemian takich jak mineralizacja, amonifikacja czy nitryfikacja związanych z aktywnością mikroorganizmów jego analiza, a dokładniej etap od pobrania, przechowywania do momentu analizy obarczony jest wysokim błędem przez zmiany stosunków ilościowych i jakościowych.

Dlatego tak ważne jest aby próbki były właściwie pobrane i przechowywane. By odzwierciedlić faktyczną zawartość azotu mineralnego na polu zaleca się pobranie i przeanalizowanie większej ilości próbek niż jedna z 4 hektarów co powoduje zwiększenie kosztów takiej analizy, a faktyczny zysk z dostosowania nawożenia w oparciu o takie analizy będzie znacząco większy w gospodarstwach o większej powierzchni.