W sobotę 05.01 tradycyjnie już członkowie Klubu Dobrego Rolnika spotkali się wspólnie w sali Muzeum przy Ośrodku Kultury Ottona i Bolesława w Strzelnie.

Dla rolników skupionych wokół Klubu, któremu przewodniczy dr Ryszard Stanek, spotkanie opłatkowe było okazją nie tylko do wspólnego odśpiewania kolęd i złożenia sobie życzeń, ale przede wszystkim możliwością do dyskusji. Wraz z zaproszonymi gośćmi, Wojciechem Kędzia, dyrektorem oddziału terenowego KOWR w Bydgoszczy oraz Marcinem Wrońskim, wojewódzkim inspektorem WIORIN Bydgoszcz zostały poruszone najważniejsze problemy dotyczące rolnictwa w minionym roku. Między rolnikami a gośćmi wywiązała się ożywiona rozmowa na temat funkcjonowania i zasadności tworzenia grup producenckich. Nie zabrakło również głosów dotyczących kondycji krajowego rynku rolnego i opłacalności produkcji. BR

Sobotnie spotkanie rozpoczęło się od wspólnego odśpiewania kolędy.

Od lewej: dr Ryszard Stanek wraz z gośćmi, Marcinem Wrońskim i Wojciechem Kędzia oraz ks. kanonikiem Ottonem Szymków.

Obecnie kolumna wyjechała z Piły i porusza się z prędkością około 10 km/h w kierunku południowym po drodze nr 11.

Nie wiesz co się dzieje?

Rolnicy z Wielkopolski zablokowali krajową 11.

Niezrzeszeni producenci trzody chlewnej z Wielkopolski zablokowali krajową 11. Dlaczego? Obawiają się bankructwa, a także boli ich brak skutecznego działania władz w walce z ASF. Bierność Rządu trwa już 5 lat, a wirus afrykańskiego pomoru świń rozszerza się na cały kraj, co zagraża gospodarstwom oraz całej produkcji trzody chlewnej. Jak mówią, nie interesują już ich tylko same obietnice, chcą widzieć konkretne działania.

Postulaty:

1. Żądamy całkowitego wybicia dzików na ternie całego kraju w trybie natychmiastowym.
2. Żądamy oflagowania produktu (opis, z którego pochodzi produkt, a nie miejsca jego pakowania).
3. Żądamy wzmożonych kontroli wątpliwej jakości mięsa importowanego z UE do Polski.
4. Żądamy nałożenia na sieci marketów ustawowego obowiązku zakupu 20-30% produktów od lokalnych producentów z danego powiatu lub powiatów ościennych, na których sklep się znajduje.
5. Żądamy zastosowania mechanizmów mających na celu poprawę sytuacji polskiej hodowli trzody chlewnej.

Nieskuteczne działania

Protestujący zauważają, że odpowiedzialne za zwalczanie ASF są takie instytucje państwowe, jak weterynaria, laboratoria, związki łowieckie i inne. Instytucje te otrzymują ogromne pieniądze na ten cel, ale rolnicy uważają, że na zwalczaniu ASF im wcale nie zależy. Czy obawiają się utraty źródła dochodu? Sytuacja robi się coraz bardziej poważna, a wirus rozprzestrzenia się na terenie całego kraju, od 2014 roku wykryto 3267 ognisk ASF. Tracą na tym przede wszystkim producenci trzody chlewnej, na których to są nakładane dodatkowe obwiązki, generujące coraz większe koszty. Od 5 lat ceny tuczników są niższe w porównaniu z cenami niemieckim. Na początku było to 6 centów, teraz to nawet 12 centów. Na cenę ma również ograniczony eksport tuczników. Jak widać to producenci płacą za skutki ASF.

W krajach ościennych podjęto skuteczne działania w walce z tym problemem, a w Polsce? Nie mamy odpowiednich organów na wybicie dzików, a myśliwi na forach dla pasjonatów nawołują się do niewykonywania postanowień Ministerstwa i PZŁ. Czy planowane działania względem ograniczenia populacji dzików zostaną spełnione? Producenci żądają zaangażowania wojska w odstrzał dzików. Jako przykład stawiają Czechy, które podjęły skuteczne działania – wybitne zostały dziki, tym samym ASF został zatrzymany.
Tragiczna sytuacja na rynku trzody
Protestujący zwracają uwagę również na brak właściwego funkcjonowania organizacji i związków rolniczych, których w kraju jest ponad sto. Organizacje te nie interesują się oraz nie podejmują działania co do poprawy tragicznej sytuacji na rynku trzody chlewnej. Również pieniądze z Funduszu Promocji Mięsa Wieprzowego są marnotrawione, gdyż sytuacja na rynku trzody chlewnej z roku na rok jest coraz gorsza.

Rolnicy będą cyklicznie wychodzić na ulice, aż do momentu, kiedy ich żądania nie zostaną spełnione. Jednocześnie przepraszają za wszelkie utrudnienia na drogach, ale tylko w taki sposób mogą zwrócić uwagę na swoje problemy.

Zarząd Krajowej Rady Izb Rolniczych popierając wniosek Małopolskiej Izby Rolniczej wystąpił 20 grudnia 2018 r. do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o wprowadzenie dopłat do powierzchni gruntów obsianych kwalifikowanym materiałem siewnym kukurydzy i rzepaku.

Obecnie dopłatami z tytułu zużytego do siewu lub sadzenia materiału siewnego kategorii elitarny lub kwalifikowany objęty jest materiał siewny kategorii elitarny lub kwalifikowany następujących gatunków roślin uprawnych:

• Zboża: jęczmień, owies (nagi, szorstki, zwyczajny), pszenica (twarda, zwyczajna), pszenżyto, żyto
• Rośliny strączkowe: bobik, groch siewny (odmiany roślin rolniczych), łubin (biały, wąskolistny, żółty), soja, wyka siewna;
• Ziemniak

Dopłatami nie obejmuje się uprawy przeznaczonej na przedplon lub poplon.

Zdaniem rolników dopłaty powinny przysługiwać również do materiału siewnego kukurydzy i rzepaku, które praktycznie nie mogą być uprawiane z nasion zebranych we własnym gospodarstwie, a zatem brak dopłat świadczy o nierównym traktowaniu rolników.

Warunki do spełnienia

O przyznanie dopłaty z tytułu zużytego do siewu lub sadzenia materiału siewnego kategorii elitarny lub kwalifikowany może ubiegać się producent rolny, który spełni następujące warunki:

1. Złoży w terminie od dnia 15 stycznia do dnia 25 czerwca 2019 r. wniosek o przyznanie dopłaty wraz z wymaganymi załącznikami. Wniosek należy dostarczyć osobiście lub za pośrednictwem operatora publicznego na adres BP ARiMR właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę wnioskodawcy.
2. Posiada działki rolne, na których uprawia się gatunki roślin uprawnych objęte dopłatami, o łącznej powierzchni nie mniejszej niż 1 ha, przy czym za działkę rolną uważa się zwarty obszar gruntu rolnego, na którym jest prowadzona uprawa lub grupa upraw, o powierzchni nie mniejszej niż 0,1 ha, wchodzący w skład gospodarstwa rolnego;
3. Zużył do siewu lub sadzenia na gruntach rolnych będących w jego posiadaniu materiał siewny kategorii elitarny lub kwalifikowany o udokumentowanym pochodzeniu ( zgodnie z Ustawą z dnia 11 marca 2004 r. o organizacji niektórych rynków rolnych (t. j. Dz. U. z 2018 r. poz. 945).

źródło: http: www.krir.pl
fot.pixabay

Od 1 stycznia weszły w życie nowe regulacje prawne opracowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju wsi.

Większy zwrot za olej napędowy używany do produkcji rolnej

Pierwsza z ustaw, z dnia 9 listopada 2018 r. wprowadza większy zwrot za olej napędowy używany do produkcji rolnej:

• zwiększeniu ulega limit zużywanego oleju napędowego na 1 ha upraw rolnych z 86 do 100 litrów
  na 1 ha użytków rolnych,
• wprowadzony zostaje po raz pierwszy limit zużycia oleju napędowego w odniesieniu do 1 dużej jednostki przeliczeniowej (DJP) bydła, w przypadku prowadzenia przez producenta rolnego chowu lub hodowli bydła, do którego przysługuje zwrot części podatku akcyzowego zawartego w cenie paliwa zakupionego do tej produkcji w wysokości 30 litrów na 1 dużą jednostkę przeliczeniową bydła,
• zmianie ulega termin określenia przez Radę Ministrów, w drodze rozporządzenia, stawki zwrotu podatku akcyzowego na 1 litr oleju napędowego na rok następny, tj. do dnia 31 grudnia zamiast do dnia 30 listopada, ze względu na krótki okres jaki pozostaje na prace legislacyjne w tym zakresie z zachowaniem obowiązujących terminów poszczególnych etapów legislacyjnych, wynikający z dnia ogłoszenia przez Komisję Europejską kursu euro niezbędnego do wyliczenia stawki zwrotu podatku akcyzowego na dzień 1 października danego roku.

Ułatwienia sprzedaży żywności przez rolników do sklepów i restauracji

Kolejne dwie ustawy, z 4 i 9 listopada 2018 r. wprowadzają znaczące ułatwienia w produkcji żywności przez rolników.

Pierwsza z nich podwyższa kwoty przychodów zwolnionych z podatku dochodowego od osób fizycznych do 40 tys. zł.. Ponadto umożliwia korzystanie ze zwolnienia podatkowego przez podmioty (np. prowadzące rolniczy handel detaliczny) prowadzące produkcję i sprzedaż przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, o ile podmioty te korzystałyby w procesie produkcji z własnego surowca (wymagany jest co najmniej 50% udział własnego surowca w produkcie) oraz nie zatrudniały pracowników. Po przekroczeniu limitu 40 tysięcy złotych podatek dochodowy wynosi 2%.

Od wczoraj podmioty prowadzące rolniczy handel detaliczny zyskały szerszy zakres odbiorców wyprodukowanych środków spożywczych na rzecz zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczaniem dla konsumenta finalnego, w tym sklepów, restauracji, stołówek i innych placówek o podobnej charakterystyce, zlokalizowanych na ograniczonym obszarze. Obszar ten będzie obejmować województwo, w którym ma miejsce prowadzenie produkcji żywności w ramach rolniczego handlu detalicznego oraz powiatów lub miast stanowiących siedzibę wojewody lub sejmiku województwa, sąsiadujących z tym województwem.

Limity ilościowe dla żywności zbywanej w ramach rolniczego handlu detalicznego określa rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie maksymalnej ilości żywności zbywanej w ramach rolniczego handlu detalicznego oraz zakresu i sposobu jej dokumentowania (Dz. U. poz. 2159).

Prawo żywnościowe

Druga z tych ustaw wprowadza ułatwienia z zakresu prawa żywnościowego odnoszące się do procedury rejestracji działalności u właściwego organu urzędowej kontroli żywności dla podmiotów zamierzających prowadzić produkcję żywności na małą skalę i jej wprowadzanie na rynek w krótkich łańcuchach dystrybucji. Zniesieniu ulega obowiązek sporządzania i przedkładania powiatowemu lekarzowi weterynarii do zatwierdzenia projektu technologicznego zakładu oraz obowiązek informacyjny dla podmiotów prowadzących sprzedaż bezpośrednią lub działalność marginalną, lokalną i ograniczoną.  Ułatwione zostaje rozpoczęcie działalności przez podmioty zamierzające prowadzić produkcję żywności na niewielką skalę w pomieszczeniach używanych głównie jako prywatne domy mieszkalne, ale gdzie regularnie przygotowuje się żywność w celu wprowadzania do obrotu. Zniesiony zostaje obowiązek zatwierdzenia tego rodzaju działalności przez właściwy organ Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Od 1 stycznia 2019 r. podmioty zamierzające prowadzić taką działalność są zobowiązane jedynie do złożenia wniosku o wpis do rejestru zakładów we właściwym organie Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Powyższe ułatwienie dotyczy w szczególności produkcji żywności pochodzenia roślinnego.

Ustawa o paszach

Uchwalona w 22 listopada 2018 r. ustawa o zmianie ustawy o paszach ma na celu zmianę terminu wejścia w życie zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w żywieniu zwierząt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmów genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do użytku paszowego – na dzień 1 stycznia 2021 r. Ponadto, dodany został art. 15a, zgodnie z którym minister właściwy do spraw rolnictwa opracuje i zamieści na stronie internetowej Ministerstwa plan wykorzystania krajowych źródeł białka oraz zminimalizowania deficytu białka paszowego w żywieniu zwierząt w zakresie pozyskiwania białka paszowego ze źródeł krajowych. Plan zawierać będzie  w szczególności wskazanie:

1) alternatywnych źródeł białka wobec białka genetycznie zmodyfikowanego;

2) możliwości zwiększenia udziału krajowych źródeł białka w paszach;

3) działań, jakie powinny być podjęte w zakresie ograniczania importu pasz genetycznie zmodyfikowanych.

Zmiany w ustawie o ochronie roślin

Ostatnia z ustaw, które weszły wczoraj w życie to ustawa o zmianie ustawy o ochronie roślin oraz niektórych innych ustaw. Wprowadza ona rozwiązania, które umożliwią wykonanie wymagań importowych państw trzecich (spoza Unii Europejskiej), co jest zasadniczym warunkiem utrzymania i ubiegania się o otwarcie nowych rynków zbytu dla polskich towarów rolno-spożywczych.

Aby ułatwić pozyskiwanie nowych rynków zbytu uzupełniono dotychczasowe regulacje o przepisy dotyczące nadzoru nad podmiotami ujętymi w rejestrze eksporterów. Podmioty wpisane do rejestru eksporterów będą nadzorowane przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa lub podmioty prowadzące certyfikację w systemie integrowanej produkcji roślin (IP) – w przypadku producentów uczestniczących w tym systemie. Rozwiązanie takie jest zgodne z wymaganiami niektórych państw trzecich, a jednocześnie pozwala obniżyć koszty oraz zmniejszyć obciążenia proceduralne zarówno po stronie Inspekcji, jak i przedsiębiorców.

Ustawa wprowadza także szereg uproszczeń, ograniczających obciążenia administracyjne i ułatwiających działalność rolniczą i gospodarczą.

W tym celu wprowadzono ułatwienia w procesie wpisywania podmiotów do rejestru przedsiębiorców – takiemu wpisowi podlegają podmioty prowadzące uprawę, wytwarzanie, magazynowanie, pakowanie, sortowanie lub dokonujące wprowadzania lub przemieszczania na terytorium Polski roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów, szczególnie podatnych na porażenie przez organizmy kwarantannowe. W tym przypadku zrezygnowano z wydawania decyzji administracyjnej przy dokonywaniu wpisu. Decyzja administracyjna zostanie jednak wydawana w przypadku wykreślania podmiotu z rejestru.

Ponadto, wojewódzki inspektor ochrony roślin i nasiennictwa nie będzie musiał kontrolować podmiotów, wpisanych do rejestru przedsiębiorców, niewykonujących w danym roku działalności wymagającej uzyskania takiego wpisu, jeśli zostanie o tym wcześniej poinformowany.

Ustawą ta wprowadza też ułatwienia w przeprowadzaniu granicznej kontroli fitosanitarnej opakowań drewnianych, w tym palet, w których wprowadzane są do Polski towary z państw trzecich. Zastosowane rozwiązania umożliwią przeprowadzenie kontroli tych opakowań, a także ich zniszczenie lub poddanie zabiegom fitosanitarnym (jeżeli nie są prawidłowo oznakowane) poza punktem wwozu – w przypadku gdy zrobienie tego na obszarze takiego punktu nie jest możliwe ze względu na charakter przewożonych towarów. Przemieszczenie wprowadzanych towarów poza punkt wwozu będzie możliwe, jeżeli wojewódzki inspektor ochrony roślin i nasiennictwa uzna, że nie stanowi to ryzyka fitosanitarnego. Rozwiązanie to jest korzystne dla przedsiębiorców importujących w opakowaniach drewnianych towary kruche lub wrażliwe, gdzie skontrolowanie opakowań w punkcie wwozu mogłoby prowadzić do zniszczenia lub uszkodzenia tych produktów.

Ułatwienia w rejestracji

Wprowadzono również przepisy ułatwiające rejestrację w komputerowej bazie danych informacji dotyczących nasion lub sadzeniaków ziemniaka, uzyskiwanych zgodnie z zasadami produkcji ekologicznej. Modyfikacja danych w komputerowej bazie, zgodnie z wolą i na wniosek podmiotu, będzie możliwa bez wydawania decyzji administracyjnej.

Wprowadzono też korzystne zmiany do systemu integrowanej produkcji roślin, przede wszystkim przez zapewnienie efektywniejszej wymiany informacji między Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa, a podmiotami certyfikującymi. Jest to zmiana istotna, gdyż w ostatnich latach rosła liczba producentów rolnych zgłaszających zamiar uczestnictwa w systemie integrowanej produkcji roślin oraz zwiększała się powierzchnia upraw zgłoszonych w ramach tego systemu.

Jednocześnie wprowadzono regulacje ułatwiające współpracę Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa z Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz z Inspekcją Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.

Od wczoraj obowiązuje również Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 grudnia 2018 r. w sprawie księgi rejestracji bydła, świń, owiec lub kóz, które wprowadza nowe wzory ksiąg rejestracji prowadzonych w formie papierowej.

W stosunku do odtychczas obowiązujących przepisów rozporządzenie wprowadza obowiązek dokonywania zmian w księgach rejestracji świń prowadzonych w siedzibach stada położonych na obszarze zapowietrzonym, zagrożonym lub innym obszarze podlegającym ograniczeniom, ustanowionym zgodnie z przepisami o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, w tym zgodnie z przepisami Unii Europejskiej obowiązującymi w tym zakresie, w terminie 2 dni od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące obowiązek wpisu. W pozostałych przypadkach pozostawiono termin 7 dni od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące obowiązek wpisu na dokonanie wpisu w księdze rejestracji.

Odstąpienie od prowadzenia księgi rejestracji

Rozporządzenie w sprawie księgi rejestracji bydła, świń, owiec lub kóz umożliwia też odstąpienie od obowiązku prowadzenia księgi rejestracji przez tych posiadaczy bydła, świń, owiec lub kóz, którzy uzyskali dostęp do systemu informatycznego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa obsługującego rejestr zwierząt gospodarskich oznakowanych i za jego pośrednictwem (tzw. portal IRZPlus) zgłaszają zdarzenia dotyczące posiadanych przez nich zwierząt. Dostęp do portalu IRZPlus posiadają wszyscy producenci rolni, którzy składają wnioski o dopłaty bezpośrednie za pomocą systemu eWniosek. Pozostali posiadacze zwierząt mogą uzyskać dostęp do tego portalu zgodnie z procedurą określoną w przepisach rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 sierpnia 2018 r. w sprawie formularza internetowego umożliwiającego wprowadzenie danych do systemu informatycznego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, w którym jest prowadzony rejestr zwierząt gospodarskich oznakowanych.

Oprócz wymienionych ustaw i rozporządzenia, które weszły w życie od 1 stycznia 2019 roku również od tego dnia zaczęły obowiązywać nowe rozwiązania w zakresie wykorzystania środków Funduszu Promocji Mięsa Wieprzowego. Wynika to z faktu, że skończył się 2 letni okres przejściowy wprowadzony 1 stycznia 2017 r. Wówczas weszły w życie przepisy ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o funduszach promocji produktów rolno-spożywczych, na mocy których środki funduszy promocji mogą być przeznaczane na finansowanie działań promocyjnych i informacyjnych dotyczących produktów rolno-spożywczych, których produkcja podstawowa odbyła się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a w przypadku produktów przetworzonych, do produkcji których użyto nie więcej niż 25 % składników pochodzących z poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Z uwagi na specyfikę branży wieprzowej, w której duży odsetek ubitych świń w 2015 r. stanowiły zaimportowane prosięta i warchlaki, na etapie prac sejmowych nad projektem tej ustawy wprowadzono 2-letni okres przejściowy w zakresie spełnienia wymagania w odniesieniu do miejsca urodzenia zwierzęcia, od którego pochodzi mięso wieprzowe, którego dotyczyć będą działania i programy informacyjne i promocyjne, wspierane ze środków funduszu promocji. W przypadku branży mięsa wieprzowego do dnia 31 grudnia 2018 r. środki finansowe funduszy promocji produktów rolno-spożywczych mogły być przeznaczane na finansowanie lub współfinansowanie programów lub działań promocyjnych lub informacyjnych, dotyczących mięsa wieprzowego, które zostało pozyskane ze świń, których:

1) ostatni etap chowu wynoszący co najmniej 4 miesiące odbył się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej – w przypadku świń, których wiek w chwili poddawania ubojowi przekraczał 6 miesięcy;

2) chów odbył się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej od dnia, w którym osiągnęły masę 30 kg – w przypadku świń, których wiek w chwili poddawania ubojowi nie przekraczał 6 miesięcy, a ich masa wynosiła co najmniej 80 kg;

3) chów odbył się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej – w przypadku świń, których wiek w chwili poddawania ubojowi nie przekraczał 6 miesięcy, a ich masa wynosiła mniej niż 80 kg.

Ten okres przejściowy miał na celu ułatwienie branży mięsa wieprzowego dostosowanie cyklu produkcji mięsa w taki sposób, aby po 31 grudnia 2018 r. wsparcie ze środków funduszy mogło być przeznaczane na działania lub programy informacyjne lub promocyjne dotyczące mięsa wieprzowego wyłącznie pochodzącego od świń urodzonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz których chów i ubój odbył się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

źródło: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
fot. pixabay

Wnioski o „Wsparcie inwestycji w przetwarzanie produktów rolnych, obrót nimi lub ich rozwój” można będzie  składać od 31 stycznia do 1 marca 2019 r. w Oddziałach Regionalnych ARiMR.  Jest to pomoc finansowana z budżetu Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020. Pomoc przyznawana jest w formie refundacji do 50 proc. kosztów kwalifikowalnych poniesionych na realizację inwestycji.

Wysokość wsparcia uzależniona jest od rodzaju planowanej do realizacji operacji i wynosi:

• 500 tys. zł dla rolników, ich małżonków lub domowników podejmujących prowadzenie działalności gospodarczej;
• 100 tys. zł na inwestycje planowane przez rolników lub ich małżonków w ramach rolniczego handlu detalicznego (RHD), przy czym w tym przypadku nie jest wymagane prowadzenie działalności gospodarczej.

Aby ułatwić sięgnięcie po taką pomoc wprowadzone zostały udogodnienia. Polegają one na tym, że zainteresowani mogą składać wszelkiego rodzaju decyzje i pozwolenia dotyczące danej inwestycji dopiero na etapie jej rozliczania, a nie w momencie składania wniosku o przyznanie pomocy.
Ważne jest również, aby osoby starające się o takie wsparcie były ubezpieczone w pełnym zakresie w KRUS.

Wniosek o pomoc można złożyć osobiście, za pośrednictwem upoważnionej osoby lub wysłać rejestrowaną przesyłką nadaną w placówce Poczty Polskiej.

źródło: www.arimr.gov.pl
fot. pixabay