Co znajdziesz w artykule?
Gryzonie polne w natarciu
Ciepła i sucha jesień sprzyja rozwojowi gryzoni polnych, które nie tylko zagrażają płodom rolnym zebranym w minionym sezonie wegetacyjnym, lecz także mogą spowodować bardzo duże straty w nowo założonych uprawach. Obecności gryzoni polnych na plantacji czy w gospodarstwie pod żadnym pozorem nie wolno bagatelizować i gdy pojawią się w większym nasileniu, niezwłocznie należy przystąpić do zwalczania ich populacji.
Gdzie gryzonie znajdują pokarm?
Jesienią gryzonie często przenoszą się z pól oraz ich obrzeży do gospodarstw, gdzie dostęp do pożywienia jest dużo łatwiejszy. Jednak nie wszystkie tak postępują. Wiele gryzoni pozostaje na polach, świetnie sobie radząc zimą. Aby przetrwać trudny zimowy okres, kopią nory z systemem korytarzy. System ten jest bardziej lub mniej rozwinięty w zależności od gatunku gryzonia, który zasiedla dane stanowisko. W norach gryzonie polne wychowują swoje potomstwo oraz gromadzą pożywienie. Duża liczba gryzoni na danej jednostce powierzchni może doprowadzić do bardzo dużych strat. Dlatego warto robić lustracje pól na koniec roku, ponieważ występowania gryzoni polnych nie wolno lekceważyć i gdy zajdzie taka potrzeba, należy przystąpić do ich zwalczania.
Jak zlokalizować gryzonie polne?
Jesienią oraz na początku zimy gryzonie zasiedlają pola, na których rośnie rzepak ozimy, a także zboża. Rośliny te są dla nich cennym źródłem pokarmu. Straty powodowane przez gryzonie polne związane są z wygryzaniem stożków wzrostu rzepaku oraz węzłów krzewienia zbóż. Prowadzi to do mechanicznego uszkodzenia roślin, a w konsekwencji do ich zamierania. Charakterystycznymi objawami występowania gryzoni polnych są puste miejsca oraz otwory w glebie będące wejściem do nor.
Gryzonie polne – jaka jest ich szkodliwość?
Szkodliwość gryzoni polnych na danym obszarze związana jest z kilkoma czynnikami: przebiegiem warunków atmosferycznych – ciepło i susza sprzyjają rozmnażaniu gryzoni; dostępnością pożywienia – jeśli jest go pod dostatkiem, a pogoda jest odpowiednia, wówczas można z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że gryzoni na polu będzie dużo. Analizując zagrożenie wystąpienia gryzoni polnych, nie wolno zapominać o tym, że żywią się one również bulwami, korzeniami czy rozłogami. Na przykład, jeśli w pobliżu pola, gdzie znajdują się nory gryzoni składowane są buraki cukrowe, wówczas rośliny te traktowane są jako dodatkowe źródło pożywienia, a więc tym bardziej chętnie gryzonie polne będą się rozmnażać. Ponadto występowaniu gryzoni polnych sprzyja bezorkowy system uprawy roli, duża ilość resztek pożniwnych na powierzchni pola, a także nieskoszone miedze i rowy.
Liczba gryzoni polnych na jednostce powierzchni w znacznym stopniu regulowana jest przez ich wrogów naturalnych. Jeśli na danym terenie jest ich mało, gryzonie polne występują w dużym nasileniu i na coraz większym obszarze. Negatywna rola gryzoni polnych nie ogranicza się tylko do uszkodzenia upraw rolniczych, zwierzęta te stanowią także realne zagrożenie dla zmagazynowanych płodów rolnych. Gryzonie zasiedlające budynki gospodarcze zjadają płody rolne oraz bardzo mocno je zanieczyszczają, co generuje ogromne straty. Wielkość strat zależy od gatunku oraz jego liczebności. Na przykład grupa szczurów licząca 200–700 osobników potrafi w ciągu doby zjeść od 8 do 28 kg pożywienia. Straty jednak są większe, gdyż uszkodzony plon gnije. Ponadto należy pamiętać, że zanieczyszczony plon może być źródłem chorób ludzi i zwierząt.
Myszy – mały, ale groźny przeciwnik
Bardzo często słyszymy, że na polach szkody spowodowały myszy. Stwierdzenie to jest dość dużym skrótem myślowym. Owszem, myszy powodują straty na polach, jednak nie tylko one powodują uszkodzenia upraw. Gatunków tych małych, groźnych gryzoni polnych jest znacznie więcej. Chcąc je prawidłowo zdiagnozować, a później zwalczać, trzeba je nieco bliżej poznać.
Nornik zwyczajny, nornik polny (Microtus arvalis)
Zaliczany jest do groźnych gryzoni polnych. Preferuje obszary suche, zasiedlając pola uprawne, łąki, a także murawy. Głównym źródłem pożywienia tych gryzoni są nasiona. Jednak nie tylko one wchodzą w skład menu nornika. Żywi się on także trawą, marchwią czy burakami. Nornik polny w swojej norze potrafi zmagazynować do 3 kg pożywienia. Tendencja tego gryzonia polnego do magazynowania nasion chwastów jest przyczyną zwiększonego zachwaszczenia pól, nawet o gatunki, które do tej pory na danym polu nie występowały. Gryzonie te bardzo szybko osiągają dojrzałość płciową, najczęściej jest to 2. miesiąc życia. Ciąża nornika trwa ok. 20 dni, a miot liczy od 4 do 7 młodych. Szybko osiągnięta dojrzałość płciowa oraz plenność sprawiają, że gryzonie te bardzo szybko zwiększają liczebność, w coraz większym stopniu zagrażając uprawom.
Myszarka polna, mysz polną (Apodemus agrarius)
Jest to gryzoń powszechnie występujący na polach, a także skrajach lasów, terenach trawiastych, pastwiskach, ogrodach, terenach zielonych na wsi i w miastach. Żywi się ziarnem zbóż, nasionami chwastów, owocami, korzeniami, a także owadami. Myszarce polnej dopisuje apetyt, w ciągu doby potrafi zjeść tyle, ile waży – 11–39 g. Gryzonie te mają barwę ciała rdzawobrązową lub żółtobrązową, żółtorudą z charakterystyczną ciemną pręgą sierści wzdłuż grzbietu. Myszarka polna kopie płytkie nory składające się z korytarzy, spiżarni oraz gniazda. Jest to gryzoń ,,pracowity’’, wypełnia spiżarnię po brzegi, często znajduje się w niej więcej pożywienia niż zdoła zjeść. W ciągu roku wydaje 3–4 mioty, które są liczne – od 4 do 9, a nawet 12 młodych. W sprzyjających warunkach co kilka lat występuje masowo, powodując bardzo duże straty. Podczas masowego występowania może zniszczyć nawet kilka tysięcy hektarów upraw.
Myszarka zaroślowa, mysz zaroślowa (Apodemus sylvaticus)
Gryzoń występujący powszechnie w lasach, parkach, sadach, a także polach. Gryzoń ten ma niewielkie rozmiary – 8–10 cm. Ciało myszarki zaroślowej ma barwę żółtobrunatną z białym brzuchem. W ciągu roku wydaje 2–4 pokolenia. W każdym miocie rodzi się od 3 do 8 młodych. Myszarka zaroślowa buduje głębokie nory z kopczykami znajdującymi się u otworu wylotu. Menu tego gryzonia jest dość bogate. W jego skład wchodzą: owady, jagody oraz nasiona roślin rolniczych. Na zimę gryzonie przenoszą się do budynków, powodując duże straty w przechowywanych płodach rolnych.
Karczownik ziemnowodny (Arvicola terrestris)
Gryzoń o dużych rozmiarach, często występujący na polskich polach, łąkach i nad wodami rzek. Karczownik ma barwę ciała od ciemnobrązowej do czarnej. W ciągu roku wydaje 3–4 pokolenia. W każdym rodzi się 5–6 młodych. Karczownik kopie nory z rozbudowanym systemem korytarzy, spiżarniami oraz gniazdem. Na powierzchni pola kopie charakterystyczne kopczyki przypominające kopiec kreta. Chcąc upewnić się, czy kopczyk został zbudowany przez kreta czy karczownika, należy zasypać go. Jeśli w ciągu kilku godzin zostanie odbudowany to znak, że nora należy do karczownika, gdyż kret ich nie odbudowuje. Karczownik zimnowodny to gryzoń żywiący się trawą, koniczyną, lucerną, a także chwastami. W ciągu miesiąca 100 osobników tego gryzonia potrafi zjeść 300 kg pożywienia.
Naturalna ochrona przed gryzoniami polnymi
Ochronę upraw przed gryzoniami polnymi należy prowadzić zgodnie z integrowaną ochroną roślin, tak jak to ma miejsce przy zwalczaniu chwastów, szkodników czy chorób. W pierwszej kolejności należy postawić na metody zapobiegawcze i niechemiczne. Bez wątpienia należy do nich agrotechnika. Staranne zagospodarowanie resztek pożniwnych oraz głęboka orka istotnie ograniczają liczbę gryzoni na polu oraz miejsc, które mogą służyć gryzoniom polnym jako kryjówka, ponadto skutecznie niższą nory. Jeśli w gospodarstwie zrezygnowano z pługa na rzecz systemu bezorkowego czy siewu bezpośredniego, problem z gryzoniami polnymi może być bardzo duży. W związku z tym pola, które nie są orane, należy częściej lustrować pod kątem występowania gryzoni polnych. Poza staranną agrotechniką nie wolno zapominać o ,,zaproszeniu’’ wrogów naturalnych gryzoni w okolice pól i na pola. Spośród wielu gatunków na szczególną uwagę zasługują: jeże, ryjówki, myszołowy, sowy czy bociany. Ci naturalni wrogowie gryzoni potrafią bez użycia chemii istotnie zredukować populację gryzoni. Ważnym sprzymierzeńcem rolników w walce z gryzoniami polnymi jest myszołów, którego głównym pożywieniem są norniki. Dlatego należy zrobić wszystko, aby zasiedlał on okolice pól. Ptaki drapieżne nie stronią od pól, jednak aby mogły skutecznie polować, potrzebują zadrzewień śródpolnych. Jeśli ich nie ma lub pola są bardzo duże, należy ustawić tzw. tyczki spoczynkowe.
Jak inaczej pozbyć się gryzoni polnych?
Poza agrotechniką i wrogami naturalnymi walkę z gryzoniami polnymi można prowadzić przez zalewanie nor wodą, stosując odstraszacze akustyczne, pułapki lepowe, gilotynki czy potrzaski. Metody te są kosztowne i pracochłonne, dlatego na polach praktycznie nie mają zastosowania, niemniej na terenie gospodarstwa, w ogrodach, a także w budynkach stosowanie ich jest zasadne. Stosowanie metod zapobiegawczych oraz niechemicznych jest bardzo ważne i pod żadnym pozorem nie wolno z nich rezygnować. Trzeba jednak pamiętać, że stosowanie ich nie zwalnia z częstej lustracji pól pod kątem występowania gryzoni polnych. Prawidłowo i wcześnie wykonana lustracja pozwala na szybkie rozpoczęcie walki z gryzoniami. Dzięki temu można zapobiec masowemu wystąpieniu gryzoni polnych.
Chemiczne zwalczanie gryzoni polnych
Do podjęcia decyzji o rozpoczęciu chemicznej walki z gryzoniami polnymi niezbędna jest znajomość progów szkodliwości, które wiosną wynoszą 101–200 czynnych nor, jesienią i zimą – 201–300 (na losowo wybranej powierzchni o wymiarach 10 × 10 m). Przekroczenie progów jest sygnałem do rozpoczęcia walki z gryzoniami polnymi. W Polsce obecnie zarejestrowane są 3 substancje czynne do walki z gryzoniami: fosforek III glinu III (Greenphos, Quickphos Pellets 56 GE czy Quickphos Tablets 56 GE), fosforek III wapnia II (Polytanol GR), fosforek III cynku II (ziarno zatrute fosforkiem cynkowym 01 AB). Stosując chemiczne środki do walki z gryzoniami polnymi, zawsze należy pamiętać, aby postępować według wskazań producenta umieszczonych w etykiecie. Nie wolno zapominać o zachowaniu bezpieczeństwa, środki należy stosować bezpośrednio do nor lub wykładać do karmików deratyzacyjnych. Dzięki temu nie dojdzie do przypadkowego zatrucia ludzi i zwierząt.
Opracowanie dr inż. Przemysław Kardasz, PSD IOR–PIB w Winnej Górze
