Profilaktyka schorzeń racic

Kondycja racic istotnie wpływa na zdrowotność, zachowanie i produkcyjność krów. Trzecią po niepłodności i mastitis powodujących straty w hodowli bydła mlecznego są choroby racic, które prowadzą do kulawizn.

Róg ścierny racic u przeżuwaczy narasta z szybkością od 3  do 8 milimetrów na miesiąc w zależności od cech osobniczych. W naturalnych warunkach bytowania wolnożyjących przeżuwaczy tempo rośnięcia rogu było dostosowane do szybkości ścierania. W obecnych warunkach bytowania naturalne ścieranie racic jest wolniejsze od jego narastania. Prowadzi to do nadmiernego wyrastania racic i powstawania różnych zniekształceń kończyn i schorzeń racic.

Profilaktyka w postaci korekcji to nic innego jak obcinanie, modelowanie i formowanie paznokci.

Z powodu schorzeń kończyn wydajność mleczna obniża się od 4% do 20%, w porównaniu do krów zdrowych, a w przypadku ciężkich kulawizn nawet od 25% do 80% aż do całkowitego zaniku wydzielania mleka. W dużych stadach z tych samych przyczyn brakuje się nawet 10% krów.

Schorzenia racic wskazują też wysoką zależność  z:

• zapaleniem błony śluzowej macicy (nawet o 2,5 x razy częściej niż u krów zdrowych),
• opóźnionym zwijaniem się macicy po porodzie,
• dysfunkcją jajników,
• wyraźnie obniżoną zapładnialnością,
• wydłużonym, nawet do około 140 dni, okresem międzyciążowym.

Najczęściej spotykane choroby racic

Najczęściej spotykanymi chorobami racic są:

– wrzody podeszwy i opuszki – charakteryzujące się martwicą tworzywa z ropną infekcją, może mieć formę subkliniczną lub kliniczną z ubytkiem rogu i wysiękiem ropnym.

– ochwat, czyli zapalenie tworzywa racicowego ścian przedniej i bocznych podeszwy

– rozrost skóry – guzowate, twarde, rogowaciejące zmiany o charakterze martwicowym i ropnym, lub kliniczną (ubytek rogu, wysięk ropny).

– zanokcicę – zapalenie skóry i warstwy podskórnej i okolicy międzypalcowej o charakterze ropno-martwicowym, najczęściej o ostrym przebiegu z tendencją do rozprzestrzeniania się na głębsze tkanki (więzadła stawowe, ścięgna, kości),

– ochwat – zapalenie tworzywa racicowego ściany przedniej i bocznych podeszwy

– nagwożdżenie tj. przebicie rogu racicowego i zakażenie tkanki miękkiej

 – ścianę oddzieloną w postaci przerwanej ciągłości linii białej powodującej ropne zapalenie głównie w kończynach tylnych

– podbitek – powstaje w wyniku ucisku nierównego podłoża (kamienie, żwir) na podeszwę, bez otwarcia rogu racicowego,

– grudę – wyprysk na skórze palców w zgięciu pęcinowym, mający charakter sączący w wyniku pękania pojawiających się pęcherzyków.

Kulawizny

Kulawizny mogą być również efektem: zapalenia stawów, pochewek, kaletek, przykurczy, zerwania mięśni, skręcenia lub zwichnięcia a nawet złamania kości.

Przyczynami schorzeń racic są:  uwarunkowania genetyczne związane z małą wytrzymałością układu kostno-stawowo-więzadłowego kończyn i rogu racicowego (eliminacja przez selekcję krów), zwiększona masa ciała (powyżej 100 kg od optimum prawie dwukrotnie wzrasta ilość kulawizn) oraz wysoka wydajność, powoduje zwiększone obciążenie szczególnie tylnych kończyn,  nieprawidłowo zbilansowana dawka pokarmowa,  ograniczenie lub brak ruchu – uniemożliwia prawidłowe ścieranie rogu racicowego, zbyt krótkie i źle wyprofilowane stanowiska – są przyczyną niewłaściwego obciążenia kończy co sprzyja powstawaniu stłuczeń, nagniotków podeszwy racicy, zbyt wysoko usytuowane koryta – przeniesienia środka ciężkości krowy na tylne kończyny, zła jakość podłogi – nierówności i ubytki stanowią przyczynę urazów podeszwy.

Kwasica żwacza a powstawanie kulawiz

Jedną z przyczyn powstawania kulawizn może być kwasica żwacza głównie w okresie okołoporodowym. Mianowicie w okresie zasuszenia żywienie oparte jest o pasze bogate we włókno i ograniczoną w paszę treściwą. Prowadzi to do spadku w żwaczu populacji bakterii rozkładających skrobię przy jednoczesnym wzroście ilości bakterii celulolitycznych. Efektem tego jest zmniejszenie długości brodawek żwaczowych, przez co zmniejsza się wchłanianie składników pokarmowych. Po porodzie i zmianie dawki pokarmowej może dochodzić (często) do wystąpienia kwasicy żwacza. Niskie pH jest przyczyną ograniczenia pierwotniaków i bakterii celulolitycznych wpływających na rozkład włókna. Na skutek działalności bakterii rozkładających skrobię powstaje duża ilość kwasu mlekowego, który nie jest metabolizowany do lotnych kwasów tłuszczowych, stąd mleczany są przyczyną zakwaszenia środowiska żwacza. W konsekwencji działania endotoksyn dochodzi do uszkodzenia naczyń włosowatych zaopatrujących racice w krew, co przyczynia się do powstawania ochwatu najczęściej obu tylnych kończyn, rzadko wszystkich. Niezależnie od przyczyn wywołujących kulawizny, krowy niechętnie wstają, przyjmują nienaturalną postawę wysuwają kończyny do przodu, jedną z ekstremalnych sytuacji jest pobieranie paszy przez chorą krowę w pozycji klęczącej.

Zanokcica

Ponadto za chorobę zakaźną ssaków parzystokopytnych, która powoduje zapalenie stopy i późniejszą kulawiznę należy uznać zanokcicę. We wszystkich sektorach przemysłu wołowego kulawizna może prowadzić do obniżenia wydajności. Szacuje się, że około 20% kulawizn u całego bydła – mlecznego i wołowego – przypisuje się zanokcicy. Szacuje się, że w samym przemyśle mięsnym bydła blisko 75% wszystkich zdiagnozowanych kulawizn jest przypisywanych zanokcicy. W badaniach wykazano, że bydło cierpiące na zanokcicę charakteryzowało się niższymi średnimi dziennymi przyrostami w trakcie zwalczania infekcji. Dlatego ta jednostka chorobowa powoduje znaczną stratę ekonomiczną dla przemysłu z powodu obniżonej wydajności. Głównymi objawami zanokcicy są: ekstremalny ból prowadzący do nagłego wystąpienia kulawizny; podwyższona temperatura ciała; obustronny obrzęk tkanek międzypalcowych, wokół linii włosów i obręczy wieńcowej racicy;  zmiany martwicze w przestrzeni międzypalcowej o nieprzyjemnym zapachu. Należy zadać pytanie co powoduje zanokcicę? Jest to choroba bakteryjna wywołana bakterią Fusobacterium necrophorum występującą powszechnie w środowisku. Wstępuje ona na zdrowych racicach, w żwaczu i odchodach bydła mięsnego. Częstotliwość występowania zanokcicy i stopień jej zjadliwości mogą mieć wpływ inne bakterie występujące na zdrowych racicach. Zainfekowanie racicy następuje w momencie urazu stopy np. na nierównej powierzchni (wilgotnej, mokrej lub błotnistej). Inne okoliczności wnikania bakterii do racic to następuje w momencie spierzchnięcia i pękania skóry na skutek jej pęknięcia po szybkim przejściu bydła z mokrego do suchego środowiska. Ponadto zanokcica może być wynikiem niedoborów mineralnych, selenu, miedzi cynku.

Po pojawieniu się zanokcicy należy jak najwcześniej rozpocząć leczenie, a antybiotyki tetracyklinowe są najpopularniejszą metodą leczenia. Leczenie powinno być rozpoczęte po wcześniejszej konsultacji z lekarzem, celem zaleceń dawkowania ustalonych antybiotyków. Z przestrzeni między palcami należy usunąć martwą tkankę i zastosować miejscowy środek antybakteryjny i utrzymywanie w suchości i czystości w czasie antybiotykoterapii. Do pośrednich metod pomagających ograniczyć występowanie zanokcicy należy zaliczyć: ograniczanie miejsc w których może gromadzić się wilgoć; niwelowanie ostrych lub nierównych obszarów mogących powodować zadrapania lub otarcia racic; zapewnienie paszy z odpowiednią ilością minerałów korzystnie wpływających na zdrowotność racic. Jednym z głównych minerałów jest cynk, którym należy suplementować zwierzęta, zaleca  się również suplementacje jodem w postaci premiksów.

Regularna korekcja racic

            Jeszcze inną przyczyną schorzeń racic jest zaniedbanie regularnej korekcji racic, której celem jest przywrócenie prawidłowych warunków oparcia palców. Przy braku korekcji następuje rozrost rogu racicy. Taka racica po bokach się podwija, natomiast przód wywija się do góry co może wpływać na jego pękanie. Takie zmiany rogu puszki racicowej skutkują załamaniem osi pęcinowo-racicowej i przeciążenia piętki z cieńszym rogiem. W dalszej kolejności powstają stany zapalne. Korekcja racic to nic innego jak usunięcie nadmiernie przerośniętego rogu oraz prawidłowe uformowanie, modelowania paznokci. Pierwszy raz korektę racic należy przeprowadzić u zwierząt bez wad postawy w wieku 18-20 miesięcy. Następne zabiegi (głównie u krów o wydajności < 8 tys.kg mleka rocznie utrzymywanych w oborach wolnostanowiskowych) trzeba przeprowadzać regularnie, minimum 2 razy w roku. Natomiast w stadach z częstotliwością występowania schorzeń u powyżej 40% krów oraz takich o wydajności >10 tys. kg mleka, korektę zaleca się wykonywać z częstotliwością 5 razy w ciągu 2 lat. Krowy korzystające z pastwiska racice muszą mieć korygowane na 46 tygodni przed wyjściem na pastwisko oraz przed powrotem do obory. Celem korekty jest przywrócenie prawidłowej osi palca.

            O zdrowotności racic decydują również warunki utrzymania. Głęboka ściółka i wilgoć powodują rozmiękczanie rogu racicy, przez co jest on nierównomierny. Lub niedostatecznie szybko ścierany co prowadzi do przerośnięcia racicy i nieprawidłowego rozłożenia masy ciała. Wówczas tworzą się nagnioty, nadmiernie obciążają się ścięgna palców i torebki stawu skokowego. W konsekwencji prowadzi to do kulawizn i niechęć krów do poruszania się. Zwierzęta na śliskiej powierzchni ślizgają się, potykają się, tracą równowagę, co pogłębia powstałe wcześniej urazy. To może prowadzić do szybszego brakowania krów podatnych na kulawizny.

Istotnym czynnikiem jest podłoże, po których chodzą krowy. Urazowe mogą być śliskie i nierówne posadzki, w przypadku miękkiego podłoża np. mata gumowa głównie u krów utrzymywanych na uwięzi i z brakiem korekcji racic, następuje nadmierny wzrost rogu racicowego. Wolnostanowiskowy system utrzymania, umożliwiający swobodne poruszanie się krów, korzystnie wpływa na stan zdrowotny racic. Podczas swobodnego poruszania róg racicowy w dużym stopniu ulega starciu. Swobodny ruch dotyczy nie tylko obory, lecz również wybiegu oraz pastwiska.

Profilaktyka schorzeń racic

            W myśl starej zasady, lepiej zapobiegać niż leczyć, lepiej nie dopuszczać do schorzeń racic niż ponosić wysokie koszty wynikające z leczenia i strat ekonomicznych wynikających ze spadku produkcyjności mleka czy mięsa. Obserwacja zwierząt jest najlepszą metodą wczesnego wykrycia kulejących krów. Pozwala to na ustalenie właściwej jednostki chorobowej i ustalenie prawidłowego leczenia. Obserwacje należy przeprowadzać podczas ruchu krów np. na pastwisku, podczas przejścia na halę udojową.

            Wśród zabiegów profilaktycznych zdecydowanie należy wymienić wcześniej wspomnianą korekcję racić, którą powinno się wykonywać dwa razy do roku lub częściej w razie potrzeby.

Bardzo pomocne w profilaktyce schorzeń racic są kąpiele w płynie odkażającym i utwardzającym róg racic. Do tego celu używa się 10% wodnego roztworu siarczanu miedzi lub 5% formaliny.

Płyn przygotowuje się w specjalnych basenach o łagodnym spadzie i brzegach. Ich głębokość musi być taka, aby przechodząc przez kąpiel, krowa zanurzyła racicę i szparę międzyracicową. Obok formaliny stosuje się siarczan miedzi. To środek dezynfekcyjny mocno ściągający i wysuszający stosowany do kąpieli racic u bydła. Posiada silne działanie grzybobójcze i bakteriobójcze. Działa szybko i skutecznie. Jego zastosowanie przynosi bardzo dobre efekty w profilaktyce schorzeń racic. W zależności od sugerowanego programu kąpieli stosuje się 3-10 % wodny roztwór siarczanu miedzi. Baseny z roztworem do dezynfekcji muszą być tak rozmieszczone aby wymusić na krowach obowiązkowe przejście np. na trasie powrotu z hali udojowej do obory.

Ryzyko rozprzestrzeniania się zakażeń występuje w oborach wolnostanowiskowych.

Jeśli bowiem poszczególne legowiska zajmowane są przez różne krowy, to w przypadku każdej z nich, może dochodzić do kontaktu końcówek strzyków wymienia z podłożem, a tym samym wnikania do kanałów strzykowych chorobotwórczych patogenów.  Drobnoustroje mogą znaleźć się w ściółce  w wyniku wypływu mleka z chorych na zapalenie wymienia strzyków. Patogeny mogą być także przenoszone między kończynami, a konkretnie racicami bydła, co pociąga za sobą szereg zagrożeń dla stanu zdrowotnego.

Bardzo pomocne w ograniczeniu ilości chorobotwórczych patogenów są preparaty stosowane na powierzchniach przeznaczonych do odpoczynku i komunikacji zwierząt, których działanie polega na utrzymywaniu wysokiego pH w podłożu, co przeciwdziała rozwojowi patogenów.

Na rynku istnieje pełna gama specjalistycznych (chemicznych, mineralnych i biologicznych) preparatów do dezynfekcji, które z punktu widzenia higieny mają zdolność do ograniczania rozwoju i neutralizowania pasożytów, insektów, bakterii, wirusów i grzybów na podłożach.

Wśród nich znajdują się preparaty do tzw. suchej dezynfekcji, które wspomagają dezynfekcję chemiczną i co ważne, są bezpieczne i mogą być stosowane w obecności zwierząt. Ważne jest częste czyszczenie i ścielenie stanowisk, podłóg i przepędów oraz dobra wentylacja w celu utrzymania suchych podłóg i racic.

            Podsumowując należy podkreślić, że zastosowanie wymienionych zabiegów profilaktycznych szybka reakcja na zaobserwowane problemy z racicami. Pozwolą na uniknięcie poważniejszych konsekwencji wynikających z kulawizn i ograniczeniu strat ekonomicznych gospodarstwa.

Autor dr inż. Wojciech Neja, Politechnika Bydgoska