Co znajdziesz w artykule?
W Polsce najbardziej popularnymi roślinami międzyplonowymi są gorczyce. Należące do rodziny kapustowatych (Brassicaceae) gorczyce biała, sarepska i czarna, jako rośliny jednoroczne są uznanymi elementami mieszanek międzyplonowych. Wiążę się to z licznymi pozytywnymi cechami i szerokim wykorzystaniem tych roślin w międzyplonach.
Uprawa gorczycy białej na poplon – działanie mątwikobójcze
Gorczyca biała odgrywa najważniejszą rolę spośród roślin kapustowatych z przeznaczeniem do wysiewu w międzyplonach ścierniskowych, w siewie czystym oraz jako komponent mieszanek międzyplonowych. Wyróżnia się relatywnie niską ceną materiału siewnego i szerokim działaniem fitosanitarnym. Mowa tutaj o szczególnych odmianach gorczycy białej i ich działaniu mątwikobójczym. Przyczyniają się one do ograniczania populacji mątwika burakowego. Organizmy te zasiedlają podziemne części roślin żywicielskich np. buraka cukrowego, mocno ograniczając wielkość i jakość plonu. Odmiany gorczycy białej zwane mątwikobójczymi produkują swoiste wydzieliny i poprzez korzenie wprowadzają je do gleby. Wtórne metabolity najpierw powodują wyjście larw nicieni z cyst, a następnie przerywają ich rozwój. W ten sposób nicienie nie są w stanie wnikać do korzeni żywiciela i dokończyć cyklu rozwojowego. Czas trwania pełnego rozwoju tych organizmów jest uzależniony od temperatury gleby. W okresie jesiennym jest ona niższa, co powoduje tym samym wydłużenie okresu rozwoju mątwika. Z tego właśnie względu ograniczanie populacji nicieni w glebie jest możliwe tylko przy odpowiednio długim okresie wegetacyjnym roślin mątwikobójczych i dobrze rozwiniętym systemie korzeniowym. Zbyt późny siew wybranych odmian gorczycy białej może prowadzić do braku działania mątwikobójczego. Gorczyca biała, jak i gorczyca sarepska wysiane w mieszankach międzyplonowych działają również odstraszająco na ślimaki, chroniąc uprawy następcze przed tymi szkodnikami.
Gorczyca biała, czarna, sarepska – niewielkie wymagania
Chociaż są to rośliny pochodzenia śródziemnomorskiego, to doskonale przystosowały się do warunków panujących w Polsce. Gorczyce wybierane na międzyplony ścierniskowe nie tylko cechują się szybkim kiełkowaniem i początkowym wigorem wzrostu, ale również niewielkimi wymaganiami glebowymi. Gorczycę białą zaleca się wysiewać na wszystkich rodzajach gleb z wyłączeniem stanowisk ciężkich i gliniastych. Roślina ta, wysiana jako międzyplon ścierniskowy, wyróżnia się krótkim okresem wegetacyjnym, warto ją wysiewać nawet w cyklu trwającym około 45 dni. Jest to związane z charakterystycznym, bardzo szybkim przyrostem biomasy rośliny. Pomimo niewielkiego stopnia rozgałęzienia i słabego ulistnienia, przy odpowiedniej obsadzie roślin, gorczyca biała dość dobrze okrywa glebę, chroniąc ją przed nadmiernym parowaniem wody i mineralizacją. Osiągając około 80cm wysokości, roślina ta potrafi wytworzyć duże ilości masy nadziemnej. Biomasa gorczycy wymieszana z glebą jest doskonałym nawozem zielonym, który jako źródło szybko dostępnych składników pokarmowych i świeżej materii organicznej potrafi zastąpić nawet do 20 ton obornika. Szybkie tempo wzrostu wpływa na konkurencyjność tej rośliny z chwastami co pozwala ograniczać stopień zachwaszczenia roślin następczych.
System korzeniowy gorczycy białej
Gorczyca biała posiada wrzecionowaty, palowy system korzeniowy. Nie jest on tak rozbudowany jak korzenie roślin bobowatych, ale spełnia ważne funkcje strukturotwórcze i ochronne. Z jednej strony, przy odpowiedniej obsadzie roślin, gorczyca jako element mieszanki międzyplonowej dobrze przerasta profil gleby, napowietrza i spulchnia wierzchnią warstwę przyczyniając się do zwiększenia życia biologicznego. Z drugiej strony, wyciąga wymyte składniki pokarmowe wtórnie wprowadzając je do obiegu, a tym samym chroniąc przed zanieczyszczeniami środowiska.
Wady gorczycy na poplon
Wśród wielu zalet, gorczyce jako element międzyplonów ścierniskowych mają również swoje wady. Pomimo wciąż dużego zainteresowania uprawą gorczycy na cele paszowe, opisywane rośliny są słabym komponentem mieszanek z przeznaczeniem pastewnym. Zawarte w tych roślinach glukozynolany np. sinalbina, nie tylko obniżają smakowitość zielonek nadając im gorzki smak. W dużych ilościach mogą okazać się szkodliwe dla karmionych zwierząt. Gorczyca biała do odpowiedniego wzrostu i rozwoju potrzebuje duże ilości szybko dostępnego azotu i znaczne ilości wody. Na stanowiskach gdzie ilość azotu jest na niskim poziomie lub przed siewem gorczycy nie stosowano nawozów, może dojść do czasowego głodu azotowego roślin następczych. Wysiew gorczycy jako pojedynczej rośliny międzyplonowej w latach suchych może prowadzić do nadmiernego wysuszania stanowiska i tworzenia się brył. Gorczyce jako rośliny kapustowate są żywicielami mątwika burakowego. Dotyczy to również standardowych odmian gorczycy białej, których wysianie spowoduje namnożenie się tych szkodliwych organizmów. Dlatego do ograniczenia populacji tych nicieni należy korzystać tylko ze sprawdzonych odmian gorczycy białej o oficjalnie potwierdzonym działaniu mątwikobójczym.
Gorczyca na poplon w mieszankach
Okrywa gleby, konkurencyjność z chwastami oraz poprawa właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych gleby są proporcjonalne do składu i doboru roślin w mieszankach poplonowych. Gorczyca biała doskonale sprawdza się w zestawieniu z innymi roślinami międzyplonowymi. Przez szybki rozwój i rozmiary jakie osiąga, roślina ta może łatwo zdominować pozostałe komponenty mieszanki. W tym kontekście ważny jest nie tylko jej skład gatunkowy, ale też udział gorczycy w ogólnej masie wysiewanego międzyplonu. Do zniwelowania efektu zagłuszania innych roślin gorczycę należy wysiewać np. z facelią, gryką, słonecznikiem czy rzodkwią oleistą. Tak dobrana mieszanka powinna zostać wzbogacona o rośliny niższego piętra, wypełniające luki w łanie a najlepszym wyborem są rośliny bobowate. Odmiany mątwikobójcze gorczycy białej zalecane są szczególnie w płodozmianach z udziałem buraka cukrowego. Gorczyce doskonale sprawdzają się na obszarach z dużą ilością zbóż, w tym kukurydzy jako “łamacz” monokultur. Roślin tych nie należy jednak wysiewać jako międzyplonu w płodozmianach z dużą ilością roślin kapustowatych i słonecznika, gdzie mogą przenosić szkodniki i patogeny.
Przeczytaj również: gryka na poplon, facelia na poplon, łubin na poplon, rośliny poplonowe
Agrotechnika
Zabiegi pożniwne przy uprawie gorczycy na poplon
Wykonanie zabiegów pożniwnych to pierwszy element przygotowania stanowiska pod zasiew międzyplonu ścierniskowego. Prace te obejmują minimum dwa wjazdy w pole. Pierwszy, terminowo zaraz po zebraniu plonu głównego, drugi po około 2 tygodniach, w momencie wschodów chwastów. Głębokość pracy to od 2 do 5 i od 5 do 10cm. Podczas zabiegów dochodzi do wymieszania resztek pożniwnych, przerwania parowania wody z gleby, pobudzenia kiełkowania i niszczenia samosiewów oraz chwastów, a także wyrównania i spulchnienia gleby.
Normy siewu gorczycy na poplon
Odpowiednio wykonany siew co do terminu, ilości wysiewu i głębokości umieszczenia nasion gorczycy białej jest kluczowy do uzyskania jakościowego międzyplonu. Zabieg należy przeprowadzić w odpowiednio przygotowaną i wilgotną glebę, od końca lipca do połowy sierpnia, w ilości od 2kg (mieszanki kilku roślin) do 12 kg (siew czysty), na głębokość do 3cm. W związku z szybkim tempem wzrostu tej rośliny i tolerancją w momencie słabszego nasłonecznienia, termin siewu można opóźnić do ostatnich dni sierpnia. Wraz z opóźnieniem terminu siewu należy zwiększać normę wysiewu, nawet do 20kg/ha. Dodatkowo należy zwiększyć normę przy siewie rzutowym, który jest mniej dokładny, nawet do 30 kg/ha. Należy pamiętać, aby nie wysiewać gorczycy białej zbyt późno, gdyż wiążę się to z wytworzeniem mniejszej ilości masy nadziemnej i podziemnej. Słabszy rozwój gorczycy białej obniża działanie fitosanitarne i zmniejsza pozytywne oddziaływanie na właściwości fizyczne i chemiczne gleby. Wykonanie siewu zbyt wcześnie również wiąże się z wytworzeniem mniejszej biomasy przez roślinę. Wynika to z dłuższego dnia i wyższych temperatur, które powodują zbyt szybki rozwój gorczycy. W takich warunkach roślina słabo rozwija się wegetatywnie tworząc mniejszą ilość rozgałęzień i liści. W krótkim czasie dochodzi do rozwoju generatywnego, a więc zakwita i tworzy nasiona, co powoduje zmniejszenie ilości masy nadziemnej i ryzyko zanieczyszczenia roślin następczych. Efektem zbyt szybkiego siewu jest także szybkie drewnienie łodyg rośliny międzyplonowej, co skutkuje gorszą wartością nawozową i pokarmową. Z kolei zbyt gęsty wysiew gorczycy białej wiążę się z bardzo dużą konkurencyjnością w łanie, zagłuszaniem innych roślin, zakłócaniem rozwoju systemu korzeniowego i szybszym kwitnieniem rośliny kapustowatej.
Nawożenie gorczycy białej na poplon
Gorczyca biała do wytworzenia odpowiedniej ilości wartościowej biomasy i silnego systemu korzeniowego potrzebuje nie tylko wody, ale również rozpuszczonych w niej składników pokarmowych, głównie azotu. Nawożenie rośliny powinno zostać wykonane przed siewem, w formie nawozów mineralnych lub naturalnych. Aplikacja nawozów pochodzenia zwierzęcego w tym terminie pozwoli na dobre wykorzystanie zawartych w nich składników pokarmowych, a więc ich związanie przez rośliny międzyplonowe i wtórne wprowadzenie do profilu glebowego wraz z biomasą poplonów.
Niszczenie mieszanek z gorczycą białą
Niszczenie mieszanek w skład których wchodzi gorczyca biała, bez znaczenia na przeznaczenie tych roślin powinno zostać przeprowadzone przed fazą pełni kwitnienia. Zbyt późny wjazd w pole może skutkować osypywaniem już zawiązanych nasion. Z jednej strony prowadzi to do zachwaszczenia roślin następczych, z drugiej bardziej dojrzałe rośliny stanowią mniej jakościową biomasę. Powodem tego są mniejsze ilości składników pokarmowych i większa zawartość suchej masy (w tym np. ligniny). Skutkuje to gorszą strawnością i jeszcze mniejszą smakowitością zielonki z przeznaczeniem pastewnym oraz utrudnioną mineralizacją wprowadzonego mulczu. Wprowadzając biomasę roślin międzyplonowych do gleby należy pamiętać, aby zrobić to możliwie jak najpłycej. Tylko w warunkach tlenowych i przy dostępności wody mikroorganizmy przekształcają świeżą materię organiczną w humus i dostępne składniki pokarmowe. W momencie przyorania biomasa trafia w głąb profilu gleby, gdzie brak tlenu prowadzi do gnicia wprowadzonego materiału.
Źródła:
- Brust J., Claupein W., Gerhards R. 2014. Growth and weed suppression ability of common and new cover crops in Germany. Crop Protection, 63: 1-8. DOI: https://doi.org/10.1016/j.cropro.2014.04.022
- Couëdel A., Alletto L., Tribouillois H., Justes E. 2018. Cover crop crucifer-legume mixtures provide effective nitrate catch crop and nitrogen green manure ecosystem services. Agriculture, Ecosystems & Environment, 254: 50-59. DOI: https://doi.org/10.1016/j.agee.2017.11.017
- Jajor E., Mrówczyński M, (pod redakcją) 2017. Metodyka integrowanej ochrony gorczycy. Instytut Ochrony roślin- PIB Poznań.
- Jajor E., Mrówczyński M, (pod redakcją) 2013. Metodyka integrowanej ochrony gorczycy białej, sarepskiej i czarnej. Instytut Ochrony roślin- PIB Poznań.
- Jasińska Z., Kotecki A, (pod redakcją) 1999. Rośliny kapustne (krzyżowe). Szczegółowa uprawa roślin. T. 2. Wyd. AR, Wrocław.
- Thomas F., Archambeaud M., Zimny L. 2019. Przegląd gatunków roślin do uprawy międzyplonowej. Międzyplony w praktyce. Wyd. Oikos, Warszawa.
