Integrowana produkcja pszenicy w Polsce odgrywa istotną rolę, zwłaszcza że pszenica ozima to najważniejsze zboże uprawiane na powierzchni ponad 2 mln ha. System ten zyskuje na znaczeniu dzięki wsparciu z ekoschematów, a jego zasady określają metodyki zatwierdzane przez GIORiN. Dokumenty te, opracowywane przez IOR–PIB i inne instytucje naukowe, zawierają listę obowiązkowych czynności z wymagalnością 100%. W przeciwieństwie do niektórych innych upraw, w przypadku pszenicy lista ta nie obejmuje m.in. obowiązku stosowania biologicznej ochrony czy montażu domków dla owadów zapylających. Wymogi należy dokumentować w notatniku integrowanej produkcji roślin.

1. Stosowanie odpowiedniego płodozmianu

Przedplon wpływa na poziom plonowania pszenicy i jakość ziarna poprzez wpływ na żyzność gleby, umożliwienie przygotowania roli i wysiew roślin w terminie optymalnym oraz ograniczenie występowania chorób, szkodników i chwastów. Bardzo dobrymi przedplonami dla pszenicy ozimej są okopowe, jeżeli ich zbioru dokona się do końca pierwszej (wschodnia część) lub drugiej (zachodnia część kraju) dekady września, a także rzepak.

Dobrym przedplonem są rośliny bobowate wzbogacające stanowisko w azot – w tym drobnonasienne i ich mieszanki z trawami, ale pod warunkiem, gdy nie są silnie zachwaszczone. W przypadku pszenicy jarej dobrym przedplonem jest burak, ziemniak, rośliny oleiste i bobowate grubonasienne, a średnim kukurydza. Integrowana produkcja pszenicy dopuszcza stosowanie jako przedplon roślin zbożowych pod warunkiem, że nie stwierdzono wcześniej występowania chorób – głównie powodowanych przez Fusarium spp.

2. Dobór odmian odpornych na choroby

Zarejestrowane odmiany pszenicy, podobnie jak innych zbóż i ważniejszych gatunków roślin rolniczych sprawdzane są corocznie w ramach PDO. Przy wyborze odmiany zwraca się uwagę na wiele cech i właściwości odmian, jednak największe znaczenie ma plenność. Niemniej oprócz wielkości i jakości plonu, znaczenie przy wyborze odmiany mają też te cechy, w obrębie których różnice odmianowe są największe. Odmiany pszenicy jarej cechują się zróżnicowaną odpornością na choroby. Szeroki zestaw odmian daje producentowi możliwość doboru najbardziej odpowiedniej do uprawy w konkretnych warunkach przyrodniczo-rolniczych. Ten konkretny zapis wymaga aktualizacji i podobnie jak w metodyce IP rzepaku powinien brzmieć: „Dobór odmian rekomendowanych przez COBORU”.

Szczegółowe informacje na temat takich odmian można znaleźć w wykazie na stronie: coboru.gov.pl/pdo/ipr. W przypadku zastosowania odmiany ze wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA) producent będzie musiał uzasadnić wybór tej odmiany zgodnie z celami integrowanej produkcji roślin.

3. Zabiegi agrotechniczne przed siewem

Uprawa roli powinna stwarzać warunki do szybkich i równomiernych wschodów, szybkiego kiełkowania chwastów i niszczenia ich siewek zabiegami agrotechnicznymi. Sposób uprawy roli zależy od terminu zbioru oraz stanu pola po zbiorze przedplonu. W systemie integrowanej produkcji pszenicy jest obowiązkowe wykonanie przed siewem zabiegów agrotechnicznych w celu ograniczenia zachwaszczenia – bez stosowania herbicydów przedwschodowych i doglebowych. Szczegóły dotyczące sposobów przedsiewnego przygotowania gleby w zależności od rodzajów przedplonów (w tym uprawy uproszczonej) znajdują się w metodyce.

4. Kwalifikowany i zaprawiony materiał siewny

Do siewu należy używać wyłącznie materiału siewnego kategorii kwalifikowany lub standard równoważny oraz przechowywać do kontroli dowody zakupu nasion i etykiety. Tego typu nasiona są już obligatoryjnie zaprawione. Pszenicę należy wysiewać w optymalnym terminie i normie w zależności od warunków glebowych. Integrowana produkcja pszenicy dopuszcza przyspieszenie lub opóźnienie terminu siewu o kilka dni – głównie z uwagi na przeciągające się niekorzystne warunki pogodowe.

5. Analiza pH i składników pokarmowych gleby

Analizę pH gleby należy przeprowadzić przed każdym planowanym wapnowaniem gleby. Obok odczynu gleby bardzo ważnym działaniem jest systematyczna ocena stanu zasobności warstwy ornej gleby w przyswajalne składniki mineralne. Polega ona na bardzo starannym pobraniu reprezentatywnej próbki z pola i przeprowadzeniu analizy zasobności składników mineralnych w Stacjach Chemiczno-Rolniczych lub innych akredytowanych jednostkach. W integrowanej produkcji badanie gleby przeprowadza się nie rzadziej niż raz na 4 lata (i potwierdza dokumentami).

6. Terminy i dawki nawożenia mikro i makroelementami

Integrowana produkcji pszenicy posiada system nawożenia jest oparty na bilansie składników pokarmowych, uwzględniającym pobranie składników przez rośliny oraz ich dopływ z nawozów naturalnych i mineralnych. Integrowana produkcja pszenicy w pierwszej kolejności wykorzystuje się naturalną żyzność gleby oraz pulę składników pokarmowych dostępnych w gospodarstwie w nawozach naturalnych i organicznych, a następnie w zależności od potrzeb zasoby te uzupełnia się nawozami mineralnymi.

Każda metodyka zawiera obszerny rozdział zawierający szczegółowe informacje z zakresu stosowania nawożenia makro i mikroelementami. W integrowanej produkcji nawożenie ustala się na podstawie bilansu składników pokarmowych przed każdą uprawą. Co ważne – w systemie integrowanej produkcji zabrania się stosowania w celach nawozowych osadów pościekowych i pofermentacyjnych oraz innych o nieznanym składzie z uwagi na niebezpieczeństwo wprowadzenia do wtórnego obiegu niemonitorowanych substancji niebezpiecznych, które mogą być kumulowane w procesie ich wytwarzania.

7. Agrotechnika w regulacji zachwaszczenia

W interwencyjnej regulacji zachwaszczenia w pierwszej kolejności należy wykorzystywać metody agrotechniczne. W przypadku konieczności zastosowania ochrony chemicznej istotny jest optymalny termin zwalczania chwastów wyznaczony w oparciu o bieżącą lustrację plantacji oraz zastosowanie odpowiedniego herbicydu w odpowiedniej dawce – z uwzględnieniem warunków atmosferycznych oraz poziomu wrażliwości chwastów.

8. Monitoring chorób w fazach rozwojowych

W nasileniu występowania oraz terminie pojawu chorób znaczną rolę odgrywają warunki pogodowe, zwłaszcza warunki wilgotnościowe oraz ilość i rozkład opadów w czasie wegetacji, temperatura oraz nasłonecznienie. Presja chorób zwiększa się w przypadku niewłaściwych płodozmianów, stosowaniu uproszczeń uprawowych, zbyt gęstym siewie, a także przy zachwaszczeniu plantacji. Ważnym czynnikiem ułatwiającym rozwój patogenów jest podatność odmiany na porażenie.

Infekcjom przez grzyby chorobotwórcze sprzyja także wysokie nawożenie azotem oraz niedobory makro- i mikroelementów. Wpływ mają również stresy abiotyczne oraz uszkodzenie roślin przez szkodniki, co ułatwia porażenie roślin. Ważna jest zatem znajomość symptomów porażenia, źródeł infekcji oraz warunków, które sprzyjają występowaniu poszczególnych chorób. Szczegóły dotyczące terminów i sposobów monitorowania sprawców chorób opisane są w metodyce. 

9. Systematyczny monitoring pola od wschodów

Monitoring szkodników ma podstawowe znacznie w określeniu potrzeby ich zwalczania. Systematyczna obserwacja uprawy umożliwia bieżącą ocenę sytuacji i w razie konieczności pozwala na szybką reakcję. Monitoring jest podstawą do wyznaczenia progów ekonomicznej szkodliwości, czyli kluczowego elementu ochrony chemicznej. Ważne jest stosowanie właściwych metod i narzędzi do monitorowania konkretnych gatunków szkodników. Prawdopodobnie zaktualizowana do „1 x w tygodniu” zostanie częstotliwość monitoringu szkodników od fazy kłoszenia. Szczegółowe informacje dotyczące terminów i sposobów ich monitorowania znajdują się w metodyce.

10. Stosowanie ŚOR po przekroczeniu progu szkodliwości

Decyzja o zastosowaniu chemicznej metody zwalczania agrofagów musi być podjęta wyłącznie po przekroczeniu progu szkodliwości ustalonego na podstawie systematycznego monitoringu. Dlatego niezbędna jest znajomość morfologii agrofagów, ich potencjalnych terminów występowania oraz powodowanych objawów i uszkodzeń. Należy (i warto) w tym celu korzystać z dostępnych systemów wspomagania decyzji, jak np. Platforma Sygnalizacji Agrofagów, eDWIN i innych.

11. Środki ochrony roślin z listy IP

Środki ochrony roślin należy stosować zgodnie z aktualnym programem ochrony pszenicy ozimej oraz pszenicy jarej w integrowanej produkcji. Wykaz dopuszczonych w Polsce środków ochrony roślin jest publikowany w rejestrze środków ochrony roślin. Informacje o zakresie stosowania pestycydów w poszczególnych uprawach zamieszczane są w etykietach. Z kolei wykaz dopuszczonych do IP środków ochrony roślin jest dostępny na Platformie Sygnalizacji Agrofagów pod adresem https://www.agrofagi.com.pl/143,wykaz-srodkow-ochrony-roslindla-integrowanej-produkcji.html. Przed zastosowaniem danego środka koniecznie należy zapoznać się z etykietą jego stosowania.

12. Warunki dla obecności ptaków drapieżnych

Ziarno zbóż jest atrakcyjnym pokarmem dla wielu drobnych kręgowców. W ograniczaniu drobnych ssaków (gównie gryzoni) oraz ptaków (mogących wyjadać nasiona po siewie) skuteczne są ptaki drapieżne bytujące w pobliżu plantacji. Aby umożliwić im obserwację, należy wzdłuż plantacji co kilkadziesiąt metrów rozmieścić tyczki spoczynkowe o wysokości minimum 3 m. Jest to wymóg obowiązkowy, pomimo występowania w pobliżu plantacji np. naturalnych wzniesień, drzew, słupów energetycznych, itp.

13. Naprzemienne stosowanie substancji czynnych

Podstawową zasadą przeciwdziałania odporności jest stały monitoring poziomu wrażliwości agrofagów na środki ochrony roślin. Na tej samej uprawie zaleca się stosowanie określonej substancji czynnej tylko raz w sezonie wegetacyjnym. W miarę możliwości należy stosować rotację nie tylko substancji czynnych, ale przede wszystkim grup chemicznych o różnych mechanizmach działania – także z uwzględnieniem zakresu ochrony w poprzednich sezonach. Z uwagi na kurczący się stopniowo asortyment substancji czynnych, wymóg ten będzie coraz trudniejszy w realizacji, co potencjalnie będzie skutkowało wzrostem odporności agrofagów.

14. Zbiór w odpowiednim terminie (właściwa wilgotność ziarna)

Integrowana produkcja pszenicy dopuszcza rozpoczęcie zbioru dopiero w fazie dojrzałości pełnej, gdy ziarniaki są twarde i zawierają poniżej 17% wody. Ziarno o wilgotności powyżej 14,5% wymaga dosuszania. Najlepszym terminem zbioru pszenicy jest faza dojrzałości martwej, kiedy rośliny zamierają i zasychają. Ziarniaki są wówczas bardzo twarde, a zawartość wody w nich spada poniżej 14%. Czynności dotyczące przygotowania do zbioru, organizacji i postępowania po zbiorze określa szczegółowo metodyka.

UWAGI:

1. obecnie integrowana produkcja pszenicy nie określa częstotliwości wykonywania monitoringu sprawców chorób. Po planowanej aktualizacji (wzorem innych metodyk) prawdopodobnie będzie to 1 x w tygodniu we wskazanych fazach rozwojowych,
2. obecnie integrowana produkcja pszenicy, w swojej metodyce na liście czynności i zabiegów obligatoryjnych nie posiada zapisów o stosowaniu biologicznych metod ochrony,
3. w odróżnieniu od innych metodyk, integrowana produkcja pszenicy nie ma obecnie wymogu umieszczania na certyfikowanej plantacji domków dla murarek lub kopców dla trzmieli – w trosce o zwiększenie bioróżnorodności w całej otaczającej agrocenozie prawdopodobnie po aktualizacji taki wymóg się pojawi (pomimo faktu, że zboża nie stanowią atrakcyjnego pożytku dla pszczół).

Artykuł ukazał się w kwietniowym numerze Agro Profil 4 / 2025.