Co znajdziesz w artykule?
Temat pożaru w Biebrzańskim Parku Narodowym elektryzuje różne środowiska w Polsce. Z uwagi na kontekst suszowy oraz zasady dzierżawy obszarów o charakterze łąkowym, mocno nim zainteresowani są rolnicy. O możliwych przyczynach pożaru szerzej pisaliśmy już w czwartkowym artykule –czytaj tutaj.
W wypowiedziach naszych rozmówców wyróżniały się wątki: nadmiernego zalegania biomasy oraz zasad organizacji przetargów na dzierżawę terenów przeznaczonych pod koszenie.
Cytowaliśmy też pytania, które w ubiegły wtorek, skierowaliśmy do Andrzeja Grygoruka Dyrektora BbPN.
Odpowiedzi otrzymaliśmy wczoraj (3.05.2020). Z uwagi na ich znaczenie dla wyjaśnienia sprawy, poniżej publikujemy je w całości, wraz z zadanymi pytaniami.
Przyczyny pożaru
- Co jest możliwą przyczyną (przyczynami) niedawnego pożaru (sytuacji pożarowych)?
Odpowiedz: Bezpośrednie przyczyny – susza tak ubiegłoroczna jak i tegoroczna. Brak retencji zimowej i z tego powodu wiosennych rozlewisk w dolinie Biebrzy i nie tylko. Podpalanie umyślne.
- Jaka jest struktura, charakter, powierzchnia i geografia obszarów objętych sytuacjami pożarowymi?
Odpowiedz: Są to głównie nieużytki i łąki VI klasy w znacznej części prywatne, nieużytkowane bo są to szuwary turzycowe i trzcinowe na torfowiskach. Załączyłem mapę na której widać strukturę własności (publikacja w ilustracji tekstu – przyp. red.). Geograficznie jest to Kotlina Biebrzańska. Las Wroceński (ok. 950 ha) jest enklawą w granicach Parku w znacznej części jako ols, w części jako grąd (siedlisko natura 2000) który nie został objęty pożarem. Mapy obejmują zasięg pożaru. Na jednej kolorem niebieskim oznaczone są grunty prywatne. W obszarze pożaru jest ich ok. 40%. W większości są nieużytkowane. Należy zwrócić też uwagę, że pożar przeszedł przez rzekę Ełk i Kopytówkę i w jednym miejscu nawet przeskoczył też przez Biebrzę.
- Co wpłynęło na taki, a nie inny zasięg pożaru/pożarów?
Odpowiedz: – susza, brak dróg dojazdowych dla ciężkiego sprzętu strażackiego, wiatr o zmiennych kierunkach, konieczność dowożenia wody i budowa kilometrowych linii wodnych w głąb bagien.
Sposób wykorzystania terenów
- W jaki sposób obszary te wykorzystywano (użytkowano) przed pożarem?
Odpowiedź: W większości są nieużytkowane jako naturalne ekosystemy bagienne jako siedliska cennych ptaków wodno-błotnych. Użytkowane są w niewielkim zakresie przez rolników indywidualnych, koszone w niewielkim stopniu na siano. Grunty Parku są wydzierżawiane na okresy 5 letnie do koszenia w celu powstrzymania sukcesji.
Użytkownicy
- Komu i na jakich zasadach Biebrzański Park Narodowy je powierzał?
Odpowiedź: Na podstawie przetargów nieograniczonych i umów. Do roku ubiegłego problemem był zapis w ustawie o płatnościach bezpośrednich i rolno-środowiskowych. Chodziło o to, że dopłaty ARiMR wypłacał użytkownikom, bez wiedzy właściciela. Ze względu na mozaikę własności nie wszystkie grunty Park mógł kontrolować. W latach poprzednich przetargi wygrywały duże podmioty, które miały specjalistyczny sprzęt do koszenia tj. ratraki.
- W jaki sposób, na jakich zasadach (wg jakich kryteriów) dokonywano wyboru użytkowników?
Odpowiedź: Na podstawie przetargów nieograniczonych – Art. 10d. 1. Przetarg przeprowadza się w formie: 1) przetargu ustnego nieograniczonego; 2) przetargu pisemnego nieograniczonego. 2. Przetarg ustny ma na celu uzyskanie najwyższej ceny. Przetarg pisemny ma na celu wybór najkorzystniejszej oferty. 3. O zastosowanej formie przetargu decyduje dyrektor parku narodowego”. Głównym kryterium była cena.
Park wielokrotnie (i Podlaska Izba Rolnicza też), zwracał się o zmianę zapisu w ustawie, o możliwość wprowadzenia najpierw przetargu nieograniczonego dla mieszkańców gmin na których położony jest Park, a potem dopiero nieograniczony, gdy nie będzie chętnych. Do dziś odzewu nie mam.
Udział miejscowych rolników
- Jaki był udział w użytkowaniu miejscowych rolników – mieszkańców Państwa rejonu?
Odpowiedź: W ostatnich przetargach 80-90 % to byli mieszkańcy regionu. Konkretnie odpowiem jak poznam wyniki przetargu z ostatniego poniedziałku i wtorku.
- Na czym polegała opieka nad tymi obszarami?
Odpowiedź: Park jest podzielony na 3 obręby ochronne i 1 obwód ochronny, który jest pod nadzorem kilku pracowników terenowych oraz Straży Parku. Park ma plan ochrony przeciwpożarowej zatwierdzany corocznie przez komendy powiatowe PSP na których jest położony. Utrzymuje bazy sprzętu przeciwpożarowego i ma PAD (punkt alarmowo-dyspozycyjny – przyp. red.), z wieżą do obserwacji ppoż. W Goniądzu i Barwiku (basen południowy), skoordynowana z obserwacjami prowadzonymi w sąsiednich nadleśnictwach. Warunki dzierżaw były określone w umowach – są na naszej stronie w BIP wzory umów z ostatniego przetargu. Dzierżawca składał plan działalności, miał obowiązek zgłosić wstęp i termin wykonywania prac (zawsze po 1 lub 15 sierpnia) do danego konserwatora obrębu ochronnego Parku, po zakończeniu prac przedstawiał sprawozdanie pisemne z wykonanych prac co było potwierdzane kontrolą przez pracownika Biebrzańskiego Parku Narodowego.
- Co należało do obowiązków podmiotów/osób użytkujących powyższe obszary?
Odpowiedź: To, co jest ujęte w umowach dzierżawy (czyli: określenie warunków użytkowania konkretnego terenu, zachowania jego specyfiki, użycia sprzętu, zakresu możliwych czynności, wykonanych prac, terminów, możliwości technicznych dzierżawcy itp. – przyp. red.).
Żeby pożar nie powrócił
- Jakie środki zaradcze Dyrekcja Biebrzańskiego Parku Narodowego podejmie by sytuacja się nie powtórzyła – by Park i obszary przyległe zostały zabezpieczone?
Odpowiedź: wyjściem ma być ścisła współpraca z PSP i OSP, doposażenie Parku w sprzęt ppoż., budowa studni do poboru wody w miejscach wyznaczonych, budowa dróg dojazdowych, zakup quadów z przyczepkami do przewożenia ludzi i sprzętu ppoż. Przygotowany będzie plan ochrony ppoż. dla lat bardzo suchych, które zapewne będą się powtarzać, może zakup sprzętu do robienia pasów mineralnych w poprzek bagien. Wyjściem jest też renaturyzacja bagien tam gdzie są kanały melioracyjne. Od wielu lat prowadzimy projekt renaturyzacji stosunków wodnych w basenie środkowym i gdyby nie problemy własnościowe już projekt przynosiłby efekty w postaci przebudowy węzła Modzelówka i odtworzenia starego Ełku, budowa zastawek na rowach melioracyjnych itd.
- Jakie działania zostaną podjęte, by doszło do rekonstrukcji stanu poprzedniego lub jakie inne działania planuje Dyrekcja Parku w stosunku do obszarów objętych pożarem i do całej struktury Parku?
Odpowiedź: Prawdopodobnie tylko deszcz może pomóc w regeneracji siedlisk. Park narodowy to obszar dzikiej przyrody i przyroda sama powinna się regenerować. Potrzebna jest jedynie renaturyzacja kolejnych odcinków rzek dawnej odciętych w wyniku budowy kanałów np. rzekę Kopytkówkę, która prawie nie istnieje w miejscu gdzie przechodził pożar.
Podsumowanie
Bez wątpienia odpowiedzi Dyrektora Biebrzańskiego Parku Narodowego są ważnym uzupełnieniem wiedzy o sytuacji tam panującej. Nie mniej jednak, potwierdza się też opinia że regulacje dotyczące funkcjonowania Parku powinny być odpowiednio uzupełnione. Znamienne jest stwierdzenie Dyrektora BbPN o braku reakcji na wnioski o zmiany w ustawie z umożliwieniem organizowania przetargów na dzierżawę w dwóch etapach: najpierw z preferencją dla miejscowych użytkowników, a później dla zewnętrznych. Do sprawy zapewne jeszcze powrócimy. Oby nie w warunkach pogłębiającej się suszowo-pożarowej opresji.
Tekst przygotował: Robert Gorczyński
Źródło i ilustracje: Dyrekcja BbPN.
