Łączne stosowanie agrochemikaliów w integrowanych technologiach produkcji roślinnej

Zainteresowanie możliwością łącznego stosowania różnych agrochemikaliów w technologiach upraw roślin rolniczych towarzyszyło rolnictwu od dawna, jednakże dopiero w ostatnich latach tendencje takie stały się bardzo silne i powszechne. Na takie podejście do stosowania środków ochrony roślin i nawozów dolistnych miały wpływ między innymi:

• zwiększająca się liczba dopuszczonych do stosowania środków ochrony roślin oraz poszerzenie programów ochrony roślin (np. upowszechnienie ochrony zbóż przed chorobami w okresie wegetacji),
• coraz szersze wprowadzanie nawozów płynnych, do dolistnego dokarmiania roślin i dzielenia dawek nawozowych, a także środków ochrony roślin,
• pokrywanie się terminów zwalczania różnych agrofagów oraz niektórych zabiegów ochronnych z dolistnym dokarmianiem roślin,
• poszukiwanie mniej energochłonnych i bardziej oszczędnych technologii uprawy (łączne stosowanie agrochemikaliów daje możliwość oszczędzenia do 40 % oleju napędowego i 30 % robocizny)
• możliwość lepszej organizacji pracy w gospodarstwie, szczególnie w okresie spiętrzania prac polowych,
• możliwość ograniczenia liczby wjazdów w pole, a tym samym zmniejszenie strat powodowanych ugniataniem gleby i mechanicznym uszkodzeniem roślin.

Tank mix – łączenie środków ochrony roślin z nawozami dolistnymi

Popularnie zwany „tank-mix” to proces łącznego stosowania środków ochrony roślin lub środków ochrony roślin z nawozami dolistnymi. Różne agrochemikalia miesza się przed wykonaniem zabiegów w zbiorniku opryskiwacza. Ten sposób od wielu już lat jest przedmiotem zainteresowania rolników a w ostatnim okresie stał się trwałym elementem technologii wielu upraw rolniczych, sadowniczych i warzywnych. Tendencja łączenia zabiegów ma uzasadnienie zarówno techniczne jak i ekonomiczne. Wymóg stosowania najbardziej efektywnych i oszczędnych technologii ma w tym przypadku podstawowe znaczenie. Przy zmniejszeniu liczby wyjazdów w pole polepsza się organizację pracy szczególnie w okresach dużego spiętrzenia czynności, gdy jest konieczność maksymalnego wykorzystania sprzyjającej pogody. Zmniejsza się straty spowodowane ugniataniem gleby i roślin. Ogólne wyliczenia wskazują, że przy optymalnym wykorzystaniu możliwości łącznego stosowania agrochemikaliów można oszczędzić nawet do 40% zużycie oleju napędowego i do 30% robociznę. Ekonomiczne aspekty łącznego stosowania można wyliczyć dla poszczególnych upraw i założonej technologii ochrony i nawożenia.

Najważniejsze techniczne uwarunkowania przemawiające za szerokim wykorzystaniem możliwości łączenia zabiegów to stale zwiększająca się liczba środków ochrony roślin dopuszczonych do stosowania, szeroki asortyment nawozów do dolistnego dokarmiania, wysokie ceny środków produkcji i robocizny ale przede wszystkim logika optymalizacji zabiegów przy pokrywaniu się terminów zwalczania wielu rożnych agrofagów i zabiegów ochronnych z terminami dolistnego nawożenia.

Łączenie agrochemikaliów – odpowiednie przygotowanie

Korzyści ze stosowania metody „tank-mix” są bezsporne. Nie można jednak zapomnieć, że mieszanie różnych składników jest zawsze niebezpieczne. Eksperymentowanie bez poprzedzenia dokładnymi badaniami może doprowadzić do znacznych strat spowodowanych uszkodzeniami roślin, pogorszeniem skuteczności działania i trudnościami przy wykonywaniu zabiegów ze względu na zatykanie się, w niektórych przypadkach, rozpylaczy, czyli dysz opryskiwacza, spowodowane niespodziewanym wytrącaniem się osadów. Przyczyną tych negatywnych zjawisk może być niezgodność chemiczna, fizykochemiczna lub zespół innych przyczyn zewnętrznych jak np. niska temperatura wody, twardość samej wody, zła kolejność mieszania, temperatura i wilgotność powietrza, itp. Niezbędne jest więc całościowe rozpatrywanie wszystkich czynników, które może nastąpić tylko w oparciu o badania każdej konkretnej kombinacji agrochemikaliów, przeprowadzone przed jej zaleceniem i stosowaniem w praktyce rolniczej. Zagadnienie jest trudne i z praktyki wiadomo, że łączenie agrochemikaliów zawsze wiąże się z ryzykiem uszkodzenia opryskiwanych roślin, i że nawet znane i dobrze przebadane mieszaniny mogą przy splocie niekorzystnych warunków środowiskowych, technicznych i klimatycznych spowodować poparzenia roślin lub niezadowalającą skuteczność zabiegu ochronnego. Konieczna jest duża ostrożność i umiejętność prawidłowego wykorzystania dostępnych informacji, zaleceń i porad fachowców.

Badania nad łącznym stosowaniem agrochemikaliów

Uwzględniając potrzeby rolnictwa, w Instytucie Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu podjęto bardzo intensywne badania i działania nad opracowaniem i wdrożeniem do praktyki rolniczej zaleceń łącznego stosowania agrochemikaliów. Badania i działania objęły:

• opracowanie możliwych do zastosowania (głównie ze względu na pokrywanie się terminów) kombinacji środków ochrony roślin oraz środków ochrony roślin z nawozami dolistnymi,
• określenie na podstawie testów fizykochemicznych możliwości łączenia poszczególnych substancji biologicznie czynnych pomiędzy sobą i z nawozami,
• sprawdzenie w testach szklarniowych i poletkowych fitotoksyczności mieszanin dla roślin uprawnych,
• określenie w warunkach polowych skuteczności mieszanin,
• określenie ekonomicznej zasadności zalecania poszczególnych kombinacji,
• ustalenie warunków łącznego stosowania agrochemikaliów wraz z przeciwwskazaniami,
• ustalenie list zalecanych mieszanin oraz listy substancji, które nie mogą być stosowane łącznie,
• stałe uzupełnianie zaleceń poprzez włączanie do badań nowo dopuszczonych środków ochrony roślin oraz nawozów dolistnych,
• przekazywanie na bieżąco, wdrażanie i upowszechnianie uzyskanych wyników badań.

Efektem tych badań są konkretne propozycje zastosowania w praktyce przebadanych mieszanin w podstawowych uprawach, zamieszczone w wydawnictwach Instytutu Ochrony Roślin – PIB oraz na stronie internetowej Platforma Sygnalizacji Agrofagów www.agrofagi.com.pl lub na innych stronach związanych z łącznym stosowaniem agrochemikaliów. Te podstawowe pozycje uwzględniają stale poszerzający się zestaw dopuszczonych do stosowania środków ochrony roślin i nawozów dolistnych oraz zawierają praktyczne wskazówki dotyczące warunków łącznego stosowania wraz z przeciwwskazaniami i listą najczęściej popełnianych błędów, które w konsekwencji mogą doprowadzić do niepożądanych zjawisk.

Warunki łącznego stosowania agrochemikaliów

Zabieg łącznego stosowania agrochemikaliów należy przeprowadzać tylko wtedy, gdy spełnione są następujące warunki:

• Terminy zwalczania chorób, szkodników, chwastów oraz terminy dolistnego dokarmiania roślin są ze sobą zbieżne,
• Temperatura powietrza wynosi maksymalnie 20ºC,
• Względna wilgotność powietrza wynosi powyżej 60%,
• Dzień jest pochmurny,
• Rośliny są całkowicie osuszone z deszczu lub rosy,
• Rośliny mają dobry turgor i są zdrowe,
• Rośliny wytwarzające woskowy nalot są już nim pokryte,
• Przed i po zabiegu nie występują przymrozki,
• Opryskiwać tylko wieczorem po zakończeniu oblotu roślin przez pszczoły.

Zasady sporządzania mieszanin agrochemikaliów

• Ciecz użytkową należy sporządzać bezpośrednio przed zabiegiem. Przetrzymywanie jej w zbiornikach, choćby przez kilka godzin, może prowadzić do wytrącenia się poszczególnych składników lub powstania innych związków, które mogą być dla roślin uprawnych fitotoksyczne.
• Należy pamiętać o zasadzie, zgodnie z którą najpierw przygotowuje się ciecz z nawozami, a dopiero potem dodaje się wstępnie rozcieńczone środki ochrony roślin, przestrzegając kolejności: najpierw zawiesiny, następnie emulsje, a na końcu roztwory.
• Preparaty chemiczne w formie proszków do sporządzania zawiesin wodnych, koncentratów zawiesinowych, czy past, należy wstępnie rozprowadzić w małej ilości wody, sporządzając gęstą papkę, a następnie rozcieńczyć je do konsystencji płynnej. Tak przygotowane preparaty wlewa się przez sito do zbiornika opryskiwacza napełnionego częściowo wodą lub roztworem nawozu, a następnie dopełnia się zbiornik do żądanego poziomu. Wstępne rozcieńczenie stosuje się również przy preparatach płynnych. W opryskiwaczach wyposażonych w specjalne rozwadniacze, ciecz użytkową sporządza się zgodnie z instrukcją obsługi tych urządzeń. Ewentualne odstępstwa w technice przyrządzania cieczy do zabiegów podawane są w etykietach – instrukcjach stosowania poszczególnych środków ochrony roślin.
• Sporządzanie cieczy użytkowej z dwu lub kilku agrochemikaliów zawsze powinno odbywać się bardzo powoli przy włączonym mieszadle pracującym z największą intensywnością. Do zabiegów nie należy używać wody zanieczyszczonej związkami organicznymi i nieorganicznymi, a także wody twardej, o niskiej temperaturze, np. pobranej bezpośrednio ze studni głębinowych.
• Pobieranie wody ze zbiorników naturalnych (rzeki, jeziora, stawy) może być dokonywane tylko za pomocą specjalnych pomp zasysających, zabezpieczonych zaworami kierunkowymi, nie mających w czasie napełnienia zbiornika opryskiwacza wodą styczności z preparatem chemicznym. Nie należy wykorzystywać do tego celu eżektorów stanowiących dodatkowe wyposażenie niektórych opryskiwaczy ciągnikowych starszego typu.
• Łączne stosowanie więcej niż dwóch agrochemikaliów zawsze zwiększa niebezpieczeństwo wystąpienia niekontrolowanych reakcji fizykochemicznych w cieczy użytkowej i możliwość uszkodzenia roślin. Należy unikać mieszania ze sobą preparatów w formie proszków do sporządzania zawiesin wodnych lub koncentratów zawiesinowych z preparatami w formie płynu do sporządzania emulsji.

Badanie zgodności fizykochemicznej

Metodyka tych badań nie zmieniła się w ostatnich kilku latach. Polega ona na empirycznym sprawdzeniu kilku podstawowych parametrów jakościowych cieczy użytkowej sporządzonej przez wymieszanie badanych składników. Głębsze wnikanie w chemizm tego procesu nie ma uzasadnienia, gdyż w praktyce mamy do czynienia z dużą zmiennością składu form użytkowych środków ochrony roślin i nawozów i stale nowymi typami form użytkowych, co ma decydujący wpływ na jakość proponowanej mieszaniny. Podstawową sprawą w prawidłowości postępowania, a co za tym idzie w uzyskiwaniu powtarzalnych wyników, które można odnieść do praktyki, – ma ocena wizualna dokonywana przez jedną osobę – doświadczonego technika analityka. Przed przystąpieniem do badania mieszanin bada się własności cieczy użytkowych sporządzonych z czystych składników: w stężeniu zalecanym i w stężeniu podwójnym w stosunku do zalecanego. Wnikliwa obserwacja ewentualnych zmian w czasie i porównanie do zachowania mieszanin w tych samych warunkach ma bardzo duże znaczenie w testowaniu zgodności fizykochemicznej.
Testowane parametry jakościowe to:

• trwałość zawiesiny wodnej – w przypadku gdy ciecz użytkowa jest zawiesiną składników,
• trwałość emulsji wodnej – w przypadku gdy tworzy się emulsja,
• trwałość i jakość roztworu wodnego – w przypadku środków rozpuszczalnych
• w wodzie,
• pH mieszaniny,
• trwałość piany.

Podsumowanie

Łączne stosowanie agrochemikaliów pozwala na ograniczenie chemizacji środowiska przyrodniczego, ale oprócz korzyści istnieją też zagrożenia uszkodzenia roślin uprawnych, gdy nie będzie przestrzegało się podstawowych zasad. Należy stosować się do zatwierdzonej przez MRiRW etykiety danego środka ochrony roślin i w przypadku zakazu stosowania np. z nawozami dolistnymi, to wówczas należy bezwzględnie przestrzegać takich zapisów.
Producenci środków ochrony roślin biorą odpowiedzialność za skuteczność działania oraz fitotoksyczność, gdy zabieg ochronny dotyczy tylko stosowania wg etykiety preparatu. Łączenie agrochemikaliów jest dozwolone, ale tylko na ryzyko stosującego nowoczesne technologie.

Dr hab. Przemysław Strażyński
Prof. dr hab. Marek Mrówczyński
Instytut Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu