Co znajdziesz w artykule?
Stosowanie retardantów wzrostu, popularnie nazywanych regulatorami wzrostu w zbożach to jeden z ważniejszych elementów wysokotowarowej produkcji zbóż. Przed zastosowaniem regulatorów warto jednak znać najważniejsze zasady skracania pszenicy, jęczmienia i innych zbóż ozimych i jarych.
Wyleganie roślin znacznie obniża plonowanie zbóż
Jednym z ważniejszych czynników determinujących plonowanie zbóż jest wyleganie roślin. W praktyce istnieje kilka metod zapobiegania wystąpienia tego zjawiska – metody agrotechniczne (obniżenie normy wysiewu, opóźnienie terminu siewu, ograniczenie nawożenia azotowego), hodowlane lub stosowanie egzogennych związków ograniczających wzrost roślin – retardantów, inaczej nazywanych regulatorami wzrostu.
Spośród wymienionych metod jedynie prace hodowlane oraz bezpośrednia ochrona plantacji są zgodne z dążeniem rolników do uzyskania wysokich plonów zbóż.
Dokrzewiać czy skracać? Jak poprawić architekturę łanu zbóż?
W wielu przypadkach rolnicy decydują się na uprawę pszenicy ozimej po zbiorach buraka cukrowego lub kukurydzy. Występująca w tym czasie aura (koniec października) nie sprzyja szybkiemu kiełkowaniu ziarniaków. W tak mało sprzyjających warunkach, kiełkowanie następuje zwykle po upływie 5-6 tygodni od siewu. W skrajnych przypadkach, uzależnionych od przebiegu zimy, wschody pszenicy pojawiają się dopiero w okresie przedwiośnia.
Dokrzewianie późno sianej pszenicy ozimej
W towarowej produkcji pszenicy ozimej zakończenie jesiennej wegetacji w stadium krzewienia jest dobrą prognozą dla uzyskania wysokich plonów. Gatunek ten krzewi się także w okresie wiosennym, jednak szybki wzrost temperatur oraz wydłużanie się długości dnia, skraca do minimum ten okres. W konsekwencji rośliny są słabo rozkrzewione, co bezpośrednio przekłada się na niższe plonowanie.
W zaistniałych okolicznościach, zagwarantowanie wysokiego plonowania wymaga zastosowania dwóch wzajemnie uzupełniających się zabiegów – wczesnego nawożenia azotowego oraz retardantów wzrostu (regulatorów wzrostu). W pierwszej kolejności na zmrożoną glebę wysiewamy nawozy azotowe w łatwo przyswajalnej dla roślin formie (NO3). Zastosowane nawożenie pobudzi rośliny do szybkiego wzrostu i rozwoju.
W drugim etapie na początku krzewienia aplikujemy regulatory wzrostu oparte na chlorku chloromekwatu. Zastosowane w tej fazie preparaty wydłużą okres krzewienia, opóźniając przejście roślin do stadium strzelania w źdźbło, co bezpośrednio przekłada się na zwiększenie ilości źdźbeł kłosonośnych na m2.
Termin aplikacji regulatorów wzrostu – zapobieganie wyleganiu zbóż
Co zwiększa ryzyko wylegania zbóż?
Odporność zbóż na wyleganie wiąże się bezpośrednio z podatnością danej odmiany na trwałe wychylenie łanu, gęstością siewu, stopniem rozkrzewienia oraz wysokością nawożenia azotowego.
Wielkość strat plonu wywołana trwałym wychyleniem łanu, czyli popularnie nazywanym wyleganiem, ściśle wiąże się z terminem wystąpienia tego zjawiska. Wczesne wyleganie nie powoduje z reguły dużych strat, gdyż węzły źdźbeł posiadają żywe tkanki pozwalające pędom na wygięcie się ku górze.
Największe straty dochodzące do 60% występują w okresie kłoszenia lub bezpośrednio po nim. Według przeprowadzonych badań, obniżona odporność źdźbeł w tym terminie jest rezultatem masy kwitnących kłosów, przesunięcia środka ciężkości ku górze oraz sił oddziałujących na dolne międzywęźla i system korzeniowy.
Kiedy stosować regulatory wzrostu?
Niezależnie od czasu aplikacji, gatunku zboża, stosujemy je przede wszystkim w łanach zdrowych, silnie rozkrzewionych oraz nawożonych wysokimi dawkami azotowymi. Zabiegów regulacji nie wykonujemy na glebach ubogich, w warunkach niskiego nawożenia azotowego, w przypadku osłabienia wzrostu i rozwoju spowodowanego niedoborem wilgoci, składników pokarmowych oraz w warunkach stresowych (susza, niskie temperatury, zalanie upraw, wystąpienie chorób, szkodników i przymrozków). Szczegółowe informacje dotyczące stosowania poszczególnych substancji czynnych retardantów wzrostu zamieszczone są w etykietach preparatów.
Zasady regulacji (skracania) poszczególnych gatunków zbóż
Pszenica ozima i jara – jak i kiedy skracać?
Regulatory wzrostu w uprawie pszenicy ozimej i jarej stosujemy od początku krzewienia (poprawa architektury łanu) do stadium rozwiniętego liścia flagowego (BBCH 39).
Od fazy pierwszego kolanka, zabiegi regulacji – skracania, przeprowadzamy w celu ograniczenia zjawiska wylegania roślin.
Substancje czynne wykorzystywane do skracania pszenicy
Zastosowane w tym terminie substancje czynne (CCC, trineksapak etylu, prohekadion wapnia, chlorek mepikwatu, etefon oraz mieszaniny trineksapaku etylu i chlorku mepikwatu z proheksadionem wapnia) skrócą dolne międzywęźla oraz ograniczą dominację pędu głównego.
W intensywnej produkcji zbóż, szczególnie w łanach silnie rozkrzewionych, nawożonych wysokimi dawkami azotu oraz w odmianach podatnych na wyleganie należy wykonać dodatkowy zabieg skracania, ograniczający wzrost elongacyjny górnych międzywęźli.
W późniejszych stadiach rozwojowych w łanach pszenicy wykorzystujemy do tego celu wymienione substancje czynne, poza chlorkiem chloromekwatu.
Niezależnie od substancji czynnej zabiegi regulacji w łanach pszenicy wykonujemy do stadium wypuszczenia liścia flagowego (BBCH 39). Z obserwacji prowadzonych w IOR-PIB wynika, że podatność pszenicy ozimej na wyleganie jest uzależniona zarówno od długości jak i grubości 1 i 3 międzywęźla oraz od długości dokłosia. W związku z powyższym, w odmianach podatnych na wyleganie, nawożonych wysokimi dawkami N, w warunkach intensywnego wzrostu zaleca się aplikować retardanty wzrostu w obydwu terminach.
Zasady stosowania regulatorów wzrostu w uprawie pszenżyta, jęczmienia, żyta i owsa
Ogólnie zasady stosowania retardantów wzrostu w innych gatunkach zbóż są podobne do regulacji łanu pszenicy ozimej poza kilkoma wyjątkami, które opisujemy poniżej.
Pszenżyto ozime i jare, żyto ozime – jak skracać?
Zabieg regulacji w pszenżycie ozimym i jarym oraz w życie wykonujemy w początkowych fazach strzelania w źdźbło, w celu skrócenia dolnych międzywęźli, wykorzystując do tego celu identyczny asortyment substancji czynnych jak w uprawie pszenicy.
W obydwu gatunkach zbóż nie zaleca się skracania górnych międzywęźli z powodu dużego udziału dokłosia w procesie asymilacji.
Kiedy i czym skracać jęczmień ozimy i jary?
Zabiegi regulacji (skracania) w przypadku jęczmienia ozimego i jarego przeprowadzamy od fazy strzelania w źdźbło do stadium wypuszczania pierwszych ości.
W ochronie łanu jęczmienia stosujemy trineksapak etylu, chlorek mepikwatu, etefon oraz mieszaniny tych substancji czynnych z proheksadionem wapnia.
W uprawach jęczmienia nie stosujemy chlorku chloromekwatu (CCC) ze względu na słabe przemieszczanie się substancji czynnej w roślinie. Należy w tym miejscu nadmienić, że chociaż CCC nie skraca wzrostu elongacyjnego to pozytywnie wpływa na stopień rozkrzewienia i plonowanie omawianego gatunku zboża.
Czym skracać owies?
W ochronie plantacji owsa siewnego przed wyleganiem, czyli w tzw. zabiegu skracania, stosujemy chlorek chloromekwatu lub trineksapak etylu w stadium strzelania w źdźbło (BBCH 32-34) lub mieszaninę trineksapaku etylu z proheksadionem wapnia od końca krzewienia BBCH 29 do fazy rozwiniętego liścia flagowego BBCH 39.
Jak działają regulatory wzrostu?
W opracowaniach naukowych znajdziemy różne opinie dotyczące terminu regulacji zbóż. Według jednych, wczesny termin aplikacji przygotowuje roślinę do maksymalnego plonowania (wzrost systemu korzeniowego, stopnia rozkrzewienia, nagromadzenia asymilatów), natomiast drugi zabieg usztywnia i skraca źdźbło.
Natomiast inni autorzy prezentują odmienne zdanie wskazując, że wcześniejsza regulacja powoduje jedynie krótkotrwałą redukcję wzrostu źdźbeł oraz niewielki wzrost rozkrzewienia. Podobna sytuacja dotyczy aplikacji w warunkach stresowych.
Dla przypomnienia, według informacji zawartych w etykietach preparatów, retardantów wzrostu nie stosujemy podczas okresowego niedoboru opadów.
Jednakże w literaturze znajdziemy zarówno opinie o korzystnym, jak i negatywnym wpływie tych środków na wzrost i rozwój zbóż.
W przeprowadzonych badaniach w IOR-PIB Toruń w uprawie jęczmienia jarego, pełna dawka trineksapaku etylu zastosowana w warunkach niedoborów opadów obniża plonowanie rośliny uprawnej. Natomiast powyższych zależności nie zaobserwowano w przypadku aplikacji połowy dawki retardanta.
Warunki optymalnego stosowania retardantów (regulatorów wzrostu)
Efektywność działania regulatorów wzrostu (retardantów) uzależniona jest od temperatury powietrza podczas zabiegu oraz kilku dni po nim. W przypadku trineksapaku etylu oprócz temperatury powietrza, nasłonecznienie jest dodatkowym czynnikiem stymulującym działanie tej grupy środków.
W jakich temperaturach można stosować regulatory wzrostu w zbożach?
Kiedy można stosować chlorek chloromekwatu – CCC?
Temperatura optymalna do skutecznego działania chlorku chloromekwatu (CCC) oscyluje w przedziale od 8,0 do 25,0 oC. W dostępnej literaturze światowej można znaleźć doniesienia o korzystnym wpływie adiuwantów na skuteczność działania chlorku chloromekwatu stosowanego w warunkach niskich temperatur powietrza.
Dodatek adiuwantów do cieczy opryskowej zawierającej CCC jest szczególnie korzystny w zabiegach poprawiających architekturę łanu. Według badań przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii użycie odpowiedniego adiuwanta ponad czterokrotnie zwiększyło efektywność działania chlorku chloromekwatu stosowanego w temperaturze 4°C. Preparatów opartych na CCC nie stosujemy w temperaturze powietrza przekraczającej 25,0 0C.
Trineksapak etylu i etefon – w jakich temperaturach działają te regulatory wzrostu?
Trineksapak etylu najlepiej działa w temperaturze od 10 do 15°C, w łanie suchym, aktywnie rosnącym. Silne nasłonecznienie poprawia efektywność działania tego regulatora wzrostu wzrostu.
W przypadku etefonu optymalna temperatura działania waha się pomiędzy 15 a 21°C. Według badań dotyczących efektywności działania etefonu zarówno niska jak i zbyt wysoka temperatura pogarsza działanie tej substancji czynnej.
Proheksadion wapnia i jego mieszaniny z chlorkiem mepikwatu – temperatury aplikacji
Mieszanina proheksadionu wapnia i chlorku mepikwatu jest najmniej podatna na temperaturę powietrza, gdyż najskuteczniej działa w zakresie od 5 do 20°C, niezależnie od intensywności nasłonecznienia.
Co do czystej formulacji w przypadku proheksadionu wapnia – w etykiecie brak jest jednoznacznej informacji dotyczącej optymalnej temperatury działania. Według trzyletnich badań przeprowadzonych w IOR-PIB Toruń efektywność retardancyjna proheksadionu wapnia wzrasta wraz ze wzrostem średniej dobowej temperatury powietrza i wynosi odpowiednio 3% dla 11,0 0C, 7% – 13,0 0C oraz 11% – 15,0 0C.
Możliwości poprawienia efektywności działania regulatorów wzrostu
Podobnie jak w przypadku innych grup agrochemikaliów, efektywność działania retardantów wzrostu można polepszyć poprzez zastosowanie ich w mieszaninie z adiuwantami. Dodanie adiuwantów do cieczy opryskowej z jednej strony neutralizuje niekorzystny wpływ temperatur ograniczających działanie regulatorów wzrostu, natomiast z drugiej, w warunkach optymalnych umożliwia redukcję dawek.
Jakie adiuwanty dodać do cieczy opryskowej z regulatorami wzrostu? Możliwości zmniejszenia dawek
Na podstawie wieloletnich badań przeprowadzonych w IOR-PIB w Toruniu dotyczących możliwości redukcji dawek można zalecić następujące adiuwanty:
Chlorek chloromekwatu – adiuwant mineralny Atpolan 80 EC (1,5 l/ha) lub organosilikonowy Slippa w ilości (0,1%). Zastosowanie mieszanin polepsza efektywność obniżonych o 50% dawek CCC w porównaniu do pełnej dawki środka aplikowanego w niższej średniej dobowej temperaturze powietrza.
Trineksapak etylu – adiuwant Atpolan 80 EC (1,5 l/ha), organosilikonowy Slippa – (0,1 l/ha), AS 500 SL (1,5 l/ha) lub siarczan amonu (5,0 kg/ha). Mieszaniny retardantów z wymienionymi adiuwantami wykazują większą efektywność wraz ze wzrostem średniej dobowej temperatury.
Etefon – regulatory wzrostu oparte na etefonie charakteryzują się niskim odczynem pH (2,20). W porównaniu do CCC oraz trineksapaku etylu zastosowanie standardowych adiuwantów olejowych lub organosilikonowych nie polepsza efektywności działania zredukowanych dawek środka. W przypadku redukcji zalecanych dawek tych preparatów istotną rolę odgrywa dodanie związków chemicznych modyfikujących odczyn cieczy. Przeprowadzone badania wykazały, że wprowadzenie do cieczy siarczanu amonu (5,0 kg/ha) z jednej strony podnosi odczyn cieczy natomiast z drugiej polepsza efektywność działania obniżonych dawek retardanta.
Chlorek mepikwatu – w tym przypadku obiecujące rezultaty uzyskano stosując obniżone dawki tej substancji czynnej łącznie z adiuwantem AS 500 SL (1,5 l/ha).
Proheksadion wapnia – olej mineralny – Atpolan 80 EC (1,5 l/ha), adiuwant organosilikonowy Slippa (0,1 %). Podobnie jak w przypadku trineksapaku etylu wyższa średnia dobowa temperatura sprzyja efektywności działania obniżonej dawki preparatów.
Jaki jest wpływ stosowania regulatorów wzrostu na plonowanie zbóż?
Reasumując, należy stwierdzić, że regulatory wzrostu pełnią nieodzowną rolę w towarowej produkcji polepszając plonowanie zbóż poprzez zwiększenie obsady źdźbeł kłosonośnych oraz ograniczenie wystąpienia trwałego wychylenia łanu.
W praktyce rolnicy powinni dostosować termin ich aplikacji do stanu plantacji, podatności odmian, gatunku zboża, poziomu nawożenia oraz wpływu czynników pogodowych. Nie mniej jednak, w większości przypadków zawsze warto jest zastosować zabieg regulacji.
Jak stosować regulatory wzrostu w niekorzystnych warunkach pogodowych?
O ile w warunkach optymalnych dla rozwoju roślin ich stosowanie regulatorów wzrostu nie stanowi problemu, to w warunkach okresowych może budzić pewne wątpliwości.
W niekorzystnych warunkach dla przeprowadzenia zabiegu regulacji (skracania) można postąpić w dwojaki sposób. W pierwszym przypadku zastosować jedynie połowę dawki środków, natomiast w drugim poczekać na poprawę aury.
Dla większości gatunków zbóż optymalny termin stosowania regulatorów wzrostu przypada pomiędzy fazą pierwszego kolanka a stadium wypuszczenia liścia flagowego. W warunkach skrajnego niedoboru wody zabiegów regulacji nie przeprowadzamy, gdyż nie będą przynosiły żadnych korzyści a wręcz szkodziły – obniżenie plonowania zbóż.
W niestabilnych warunkach pogodowych (wahania temperatur) zaleca się stosowanie tych środków w łącznej aplikacji z adiuwantami, które ograniczają niekorzystny wpływ tego czynnika na ich działanie. Dodatkową korzyścią łącznego stosowania środków ochrony roślin z adiuwantami jest możliwość redukcji dawek preparatów, co w konsekwencji prowadzi do zmniejszenia kosztów poniesionych na ochronę roślin. Przyjmuje się, że w warunkach korzystnych do działania można obniżyć dawki preparatów nawet o 50% bez utraty efektywności.
Skuteczność mieszanin jest uzależniona od zastosowanej substancji czynnej oraz temperatury powietrza. W stabilnych warunkach pogodowych pod względem temperatury powietrza, nie zaleca się stosowania dawek maksymalnych w mieszaninie z adiuwantami. W tak sprzyjających warunkach nastąpi znaczna redukcja wysokości łanu, co może wpłynąć na pogorszenie parametrów jakościowych ziarna – obniżenie masy tysiąca ziaren a zarazem plonowania roślin zbożowych.
Autor: Dr inż. Wojciech Miziniak
Artykuł ukazał się w miesięczniku Agro Profil 04/2023
