Soja powoli kończy wegetację, czas zatem pomyśleć o jej zbiorze. Odpowiednia strategia pozwoli na ograniczenie strat w wielkości plonu oraz ilości nasion mechanicznie uszkodzonych.
dr inż. Przemysław Kardasz, PSD IOR–PIB w Winnej Górze
Zbiór to ostatni etap uprawy soi. Pod żadnym pozorem nie wolno go bagatelizować, gdyż straty podczas źle przeprowadzonego zbioru mogą być bardzo duże. Dotyczy to zarówno strat ilościowych, jak i mechanicznie uszkodzonych nasion. Do strat ilościowych dochodzi najczęściej w wyniku ,,przyszczypywania’’ dolnych strąków, natomiast uszkodzenia mechaniczne są efektem źle ustawionego zespołu młócącego. Profesjonalny zbiór to nie tylko dobór oraz ustawienia kombajnu, ale także zbiór w odpowiednim terminie. Zarówno zbyt wczesny, jak i zbyt późny – przyczynia się do strat. W związku z tak dużą liczbą składowych wpływających podczas zbioru na wielkość i jakość plonu do zbioru trzeba się dobrze przygotować. Dzięki temu straty będą mniejsze, a opłacalność uprawy – większa.
| Czas start |
Soja to typowa roślina, której zbiór w dużej mierze determinowany jest odmianą, regionem uprawy oraz warunkami atmosferycznymi panującymi podczas wegetacji. Przebieg warunków atmosferycznych ma bardzo duże znaczenie w okresie dojrzewania nasion w strąkach. W Polsce zbiory soi najczęściej przeprowadzane są na początku września. Jednak w zależności od pogody, w poszczególnych latach mogą występować odstępstwa. W latach suchych zbiór przeprowadza się wcześniej, nawet o 2 tygodnie, w porównaniu z latami o większej ilości opadów oraz niższych temperaturach, kiedy może być on opóźniony nawet o 2–3 tygodnie. Sygnałem do rozpoczęcia intensywnych przygotowań do zbioru soi jest żółknięcie i zasychanie roślin, a także opadanie liści. Zbiór należy przeprowadzić po uzyskaniu przez roślinę dojrzałości pełnej. W tej fazie prawie wszystkie strąki są dojrzałe, a nasiona mają typową dla uprawianej odmiany barwę (najczęściej żółtokremową), są suche i twarde (nie można ich łatwo rozgryźć). Kolejnym objawem świadczącym o pełnej dojrzałości nasion jest ich szeleszczenie podczas delikatnego potrząsania. Szeleszczące w strąkach nasiona mają ok. 15–16% wilgotności, a więc odpowiednią do przeprowadzenia zbioru. Wilgotność na poziomie 15–16% sprawia, że okrywy nasienne w mniejszym stopniu są mechanicznie uszkadzane podczas omłotu. Ponadto stwierdzono mniejszą liczbę połówkowanych nasion. Nie bez znaczenia jest fakt, że udział nasion z rozerwanym zarodkiem jest zdecydowanie mniejszy. Ma to szczególne znaczenie w przypadku plantacji nasiennych oraz nasion przeznaczonych na wysiew w kolejnym sezonie. W związku z tym zbioru nie należy zbytnio przyspieszać i zaczekać aż nasiona dojrzeją. Z drugiej strony zbioru nie należy zbytnio opóźniać. Związane jest to z tym, że niektóre odmiany charakteryzują się otwieraniem strąków, co prowadzi do osypywania nasion, a w konsekwencji do dużych strat ilościowych.
W sytuacji, gdy plantacja dojrzewa nierównomiernie lub jest wtórnie zachwaszczona należy ją zdesykować. Zaleca się, aby zabieg ten wykonać, gdy soja jest w fazie dojrzewania strąków (wg BBCH 85-87), gdy nasiona są wykształcone i mają wilgotność poniżej 30%. Najczęściej desykację wykonuje się 7 dni przed planowanym zbiorem. Obecnie do desykacji soi rejestrację posiadają dwa preparaty – Klinik Duo Free 360 SL i Klinik Free 360 SL, zawierające jako substancję czynną glifosat.
| Odpowiedni kombajn |
Najlepszym kombajnem do zbioru soi jest sprzęt wyposażony w heder dobrze kopiujący pole z mniejszą szerokością roboczą. Taki heder może pracować niżej z mniejszym ryzykiem, że jedna ze skrajnych jego części będzie ślizgać się po polu, a druga będzie zdecydowanie wyżej. Obie te sytuacje są niewskazane. Zbyt nisko ustawiony heder może wbić się w ziemię lub ,,chwycić’’ kamienie. Może to doprowadzić do poważnego uszkodzenia hederu, a nawet zespołu młócącego. Z kolei druga część hederu będzie pracować zdecydowanie wyżej i dojdzie do ścinania roślin praktycznie w połowie ich wysokości, a nawet wyżej. Zbyt wysoko pracujący heder będzie generować duże straty w wielkości plonu. Należy pamiętać, że mimo wieloletnich prac hodowlanych, których celem jest wyższe osadzenie dolnego strąka, nadal u wielu odmian jest on na tyle nisko osadzony, że trzeba zwrócić uwagę na wysokość pracy hederu oraz jego możliwości kopiowania terenu. Sytuacja ta dotyczy szczególnie zbioru soi z pól, które są nierówne, pofałdowane lub zakamienione. Jeżeli plantacja została założona na terenie nierównomiernym, zaleca się, aby do zbioru wybrać kombajn z hederem o mniejszej szerokości roboczej. Jeśli na polu jest dużo kamieni, to wówczas bezwzględnie należy pamiętać, aby kombajn wyposażony był w chwytacz kamieni. Poza wyborem hederu bardzo ważna jest także odpowiednia regulacja i praca kombajnu. Prędkość kombajnu przy zbiorze soi wynosi 3–4 km/h. Umożliwia ona dokładny zbiór soi oraz ograniczenie strat nasion praktycznie do minimum. Motowidła powinny być wysunięte do przodu, co pozwoli na istotne ograniczenie pękania dojrzałych strąków. Praca motowideł powinna być o ok. 25% większa w stosunku do prędkości roboczej kombajnu. Kolejnym elementem ograniczającym straty nasion podczas zbioru jest przedłużony stół do hederu, dlatego należy rozważyć jego zamontowanie. Przed przystąpieniem do zbioru soi trzeba ustawić szczelinę zespołu młócącego. Szerokość szczeliny na wejściu powinna wynosić ok. 30 mm, a na wyjściu – ok. 20 mm. Prawidłowe ustawienie szczeliny jest ważne, gdyż pozwala na istotne ograniczenie liczby nasion mechaniczne uszkodzonych. Podczas zbioru soi prędkość obrotowa bębna młócącego wynosi od 380 do 600 obr./min. Prędkość obrotową należy dostosować do wilgotności nasion. Przy niższej wilgotności prędkość obrotowa bębna młócącego powinna być mniejsza niż w przypadku zbioru nasion charakteryzujących się większą wilgotnością. Zbierając nasiona o wilgotności ok. 14–15%, zaleca się, aby prędkość obrotowa wynosiła od 380 do 500 obr./min, przy wyższej wilgotności nasion obroty należy zwiększyć do 600 obr./min. Nie mniej ważnym elementem ustawienia kombajnu jest odpowiedni dobór sit. Podczas zbioru soi górne sito powinno być ustawione na 15 mm, a dolne – od 11 do 12 mm. Odpowiednie ustawienie sit jest bardzo ważne w przypadku różnych odmian soi. Poszczególne odmiany wytwarzają nasiona o różnej masie tysiąca nasion. Na przykład odmiany Nawiko czy Augusta mają nasiona o masie ok. 132 g, natomiast odmiana Aldana wytwarza nasiona o masie od 170 do 200 g. Na odpowiednie ustawienie sit należy zwrócić uwagę również wtedy, gdy soja rosła w warunkach niedoboru wody. Rosnąca w takich warunkach soja wytwarza nasiona drobne. W związku z tym należy zastosować mniejsze sita. Chcąc profesjonalnie zbierać soję bez strat ilościowych i jakościowych, nie należy stawiać wyłącznie na zalecenia ustawień, ale zawsze trzeba skontrolować, czy kombajn w praktyce pracuje prawidłowo. Najlepszym sposobem na wykonanie kontroli pracy kombajnu jest przeprowadzenie zbioru na kilkuset metrach, a następnie sprawdzenie, czy nie ma strat zarówno w ilości, jak i jakości nasion.
| W odpowiedniej wilgotności |
Ze względu na silnie zróżnicowane warunki atmosferyczne nie zawsze soję można zbierać wtedy, gdy nasiona mają ok. 15% wilgotności. Często zdarza się, że nasiona charakteryzują się większą wilgotnością. Dlatego nie wolno zapominać o dosuszaniu nasion do wilgotności ok. 13%. Zbyt wilgotnych nasion nie powinno się przechowywać długo, gdyż w nasionach tych zachodzą niekorzystne zmiany biochemiczne i mikrobiologiczne. Nasiona zbyt wilgotne mogą się szybko zagrzewać, zmieniając temperaturę, zabarwienie, zapach, a także smak. Nasiona takie praktycznie do niczego się nie nadają. Nie należy przeznaczać ich na paszę ze względu na ryzyko zatrucia. Wysiew takich nasion również jest niewskazany, ponieważ istnieje duże ryzyko, że plantacja założona z wykorzystaniem takiego materiału siewnego będzie silnie przerzedzona. Związane jest to z tym, że nieodpowiednio przechowywane nasiona mają dużo mniejszą zdolność kiełkowania. Dlatego należy kontrolować wilgotność nasion i jeśli zajdzie taka potrzeba, to należy prawidłowo je dosuszyć. Odpowiednio dosuszone nasiona można długo przechowywać bez strat ilościowych i jakościowych. Podczas dosuszania temperatura powietrza nie powinna być wyższa niż 30°C. Temperatura powietrza ma bardzo duże znaczenie przy dosuszaniu nasion soi przeznaczonych do siewu. W tym przypadku zbyt wysoka temperatura, przekraczająca 40°C, istotnie ogranicza zdolność kiełkowania nasion. Dosuszania nasion wymagają przede wszystkim nasiona odmian późno dojrzewających.
