Zmiany w dopłatach bezpośrednich dla rolników w 2023 roku – czym są normy GAEC i jak spełnić wymogi warunkowości?

Od 2023 roku zasady przyznawania dopłat bezpośrednich dla rolników uległy zmianie. W związku z reformą Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027, wprowadzono nowe zasady warunkowości, które narzucają na rolników dodatkowe obowiązki. Niespełnienie tych wymogów będzie skutkować karami, a w praktyce oznaczać to będzie potrącenia z dopłat bezpośrednich.

Jedną z kluczowych zmian są zasady dotyczące dobrej kultury rolnej (DKR) zgodnej z ochroną środowiska, czyli normy GAEC (Good Agricultural and Environmental Condition). Czym są i jak spełnić wymogi warunkowości, aby dostać pieniądze?

Warunkowość jako normy GAEC – 9 praktyk ochrony środowiska dla rolników

Normy GAEC to zestaw praktyk, które obejmują główne obszary działania: klimat i środowisko, zdrowie publiczne, zdrowie zwierząt i zdrowie roślin oraz dobrostan zwierząt. W sumie występuje ich dziewięć.

Pierwsze dwie normy, GAEC 1 i GAEC 2, skupiają się na utrzymaniu trwałych użytków zielonych (TUZ) oraz ochronie torfowisk. Norma GAEC 1 zakłada, że udział trwałych użytków zielonych w powierzchni gruntów rolnych nie może się zmniejszyć o więcej niż 5% w stosunku do roku 2018. Rolnicy, którzy przekształcili wcześniej TUZ, zobowiązani są do przywrócenia określonej powierzchni gruntu w TUZ lub ich odtworzenia na innym gruncie.

Z kolei następna warunkowość, norma GAEC 2, która będzie obowiązywać od 2025 roku, ma na celu ochronę torfowisk i terenów podmokłych o łącznej miąższości co najmniej 40 cm i zawartości materii organicznej ≥ 30%.

Wprowadzenie warunkowości w postaci norm GAEC wymagać będzie dostosowania i zmian w Planie Strategicznym, dlatego pełne wymogi będą doprecyzowane dopiero w 2025 roku. Jednak już teraz rolnicy muszą przygotować się do nowych wymogów dotyczących ochrony środowiska i zdrowia zwierząt oraz utrzymania trwałych użytków zielonych, aby otrzymać dofinansowanie w ramach dopłat bezpośrednich.

Normy GAEC – zakaz wypalania i ochrona cieków wodnych

W ramach warunkowości w formie nowych norm GAEC, wprowadzonych od 2023 roku, rolnicy muszą także przestrzegać zakazu wypalania ściernisk oraz stosowania nawozów i środków ochrony roślin w okolicach cieków wodnych.

Norma GAEC 3 zakazuje wypalania gruntów rolnych, z wyjątkiem punktowego wypalania roślin i ich części ze względów fitosanitarnych, zalecenia inspektora PIORIN lub w przypadku siły wyższej.

Natomiast norma GAEC 4 ustanawia strefy buforowe wzdłuż cieków wodnych, w których nie wolno stosować nawozów ani środków ochrony roślin w odległości mniejszej niż 3 metry od brzegów. Nowe zasady warunkowości pozwalają jednak na punktowe wypalanie ze względów fitosanitarnych, gdy rolnik nie ma możliwości zwalczania dostępnymi środkami ochrony roślin lub jest to utrudnione.

Wymagania dotyczące upraw i ochrony gleby w nowych normach GAEC

Kolejną rzeczą jaką rolnicy muszą przestrzegać są normy dotyczące upraw oraz ochrony gleby. W tym przypadku warunkość jako norma GAEC 5 dotyczy zarządzania orką w sposób zmniejszający ryzyko degradacji i erozji gleby, szczególnie na stokach o nachyleniu ≥ 14%. Aby spełnić normę, nie można uprawiać roślin wymagających redlin wzdłuż stoku ani pozostawiać czarnego ugoru w okresie jesienno-zimowym. Natomiast w przypadku upraw roślin wieloletnich lub trwałych na takich stokach, wymagane jest utrzymywanie okrywy roślinnej lub ściółki w międzyrzędziach.

Norma GAEC 6 natomiast nakłada na rolników obowiązek utrzymania okrywy ochronnej gleby na co najmniej 80% powierzchni gruntów ornych w okresie od 1 listopada do 15 lutego. Okrywa może obejmować uprawy ozime, trawy na gruntach ornych lub międzyplony ozime, a także ściernisko lub resztki pożniwne. W przypadku upraw trwałych, takich jak sady, producenci muszą utrzymać okrywę ochronną gleby w międzyrzędziach w tym samym terminie, aby spełnić wymogi warunkowości.

Płodozmian i zachowanie elementów krajobrazu

Norma GAEC 7 to kolejna z wymogów w ramach warunkowości, które muszą spełnić rolnicy w ramach zasad dopłat bezpośrednich 2023. Norma ta dotyczy płodozmianu na gruntach ornych, wyłączając uprawy rosnące pod wodą.

Zgodnie z nią, gospodarstwa rolnicze powyżej 10 ha gruntów ornych muszą prowadzić uprawy na co najmniej 40% gruntów ornych w taki sposób, aby na każdej działce rolnej, na tych gruntach, w porównaniu z rokiem poprzednim, była prowadzona inna uprawa w plonie głównym.

Dodatkowo, po zbiorze plonu głównego, należy wprowadzić uprawę wtórną, np. międzyplon ozimy, ścierniskowy lub wsiewkę poplonową. Okres utrzymania międzyplonu lub wsiewki wynosi co najmniej 8 tygodni od terminu wysiewu lub zbioru uprawy w plonie głównym.

Norma ta nakłada również wymóg warunkowości mówiący o tym, że na wszystkich gruntach ornych w gospodarstwie, taka sama uprawa w plonie głównym nie może być prowadzona dłużej niż 3 lata. Wyjątkiem są uprawy korzystnie wpływające na poprawę i zachowanie potencjału gleby, takie jak rośliny bobowate, trawy i inne zielne rośliny pastewne, a także grunty ugorowane i uprawy wieloletnie.

Warunkowość zakłada również wymóg prowadzenia co najmniej 3 różnych upraw na gruntach ornych, przy czym uprawa główna nie może zajmować więcej niż 65% gruntów ornych, a dwie uprawy główne łącznie nie mogą zajmować więcej niż 90% gruntów ornych.

Ponadto, norma GAEC 8 wymaga, aby na wszystkich użytkach rolnych, nie tylko gruntach ornych, zachować elementy krajobrazu, takie jak żywopłoty i drzewa. W okresie lęgowym ptaków oraz okresie wychowu młodych, zabronione jest ścinanie drzew oraz żywopłotów, które mogą stanowić miejsce gniazdowania dla ptaków.

W ramach tej normy warunkowości rolnik zobowiązany jest do zagwarantowania minimalnego udziału co najmniej 4% gruntów ornych na poziomie gospodarstwa przeznaczonych na obszary i elementy nieprodukcyjne, w tym grunty ugorowane.

Istnieje możliwość obniżenia tego odsetka do 3% pod warunkiem, że rolnik przeznaczy dodatkowo 4% na międzyplony lub uprawy wiążące azot uprawiane bez stosowania środków ochrony roślin – obowiązek nie dotyczy gospodarstw o powierzchni poniżej 10 ha gruntów ornych.

W ten sposób norma ta ma na celu ochronę przyrody i różnorodności biologicznej, a także przyczynia się do utrzymania krajobrazu i jego walorów estetycznych. 

Rolnicy mogą liczyć na odstępstwa od norm GAEC 7 i GAEC 8

Przepisy unijne umożliwiają tymczasowe odstępstwo wymogów warunkowych od norm GAEC 7 i GAEC 8 ze względu na konieczność zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego wobec wojny na Ukrainie. Jednak odstępstwo od normy GAEC 8 nie obejmuje pewnych elementów krajobrazu, które należy zachować w tym pomników przyrody, oczek wodnych o powierzchni do 100 m2 i rowów do 2 m szerokości. W ramach GAEC 8 istnieje także zakaz przycinania żywopłotów i drzew podczas okresu lęgowego ptaków i wychowu młodych, jednak warto podkreślić, że ten przepis nie dotyczy drzew owocowych, wierzb i zagajników o krótkiej rotacji.

Norma GAEC 9 dotycząca ochrony obszarów Natura 2000

Na sam koniec, w przypadku obszarów Natura 2000, zgodnie z normą GAEC 9, rolnicy nie mogą przekształcać ani orać trwałych użytków zielonych wyznaczonych jako wrażliwe pod względem środowiskowym. Norma ta dotyczy w szczególności obszarów chronionych i ma na celu zachowanie wartościowych terenów zielonych. Organ właściwy do wdrożenia przepisów dyrektyw ptasiej i siedliskowej przeprowadzi inwentaryzację, która pozwoli na wyznaczenie takich terenów. Złamanie zapisów wymogów warunkowości normy GAEC 9 będzie skutkowało zmniejszeniem dopłat bezpośrednich w 2023 r. 

źródło: Wielkopolska Izba Rolnicza; MRIRW