Potas dla roślin – co powinniśmy wiedzieć?

Chociaż najbardziej plonotwórczym pierwiastkiem jest azot, to również potas zajmuje bardzo ważne miejsce w budowaniu plonu. Kluczową rolą tego pierwiastka jest odpowiedzialność za gospodarkę wodną rośliny, co jest istotne podczas okresów suszy. Poza tym uczestniczy również w regulacji pobierania azotu, a także jest ważnym elementem w budowaniu odporności na stresy. Jednak gleby w Polsce nie są bogate w przyswajalny potas i zajmują drugie miejsce po zakwaszeniu wśród czynników zmniejszających żyzność gleb, a także mających wpływ na uzyskiwane plony.

Potas w glebie w Polsce

Według danych GUS zawartość gleb w Polsce w przyswajalny potas jest na średnim poziomie, i w porównaniu do lat ubiegłych nieznacznie wartość ta się poprawia. Najmniej zasobne w przyswajalny potas są gleby w województwach: łódzkim, małopolskim, mazowieckim,, podkarpackim, podlaskim i świętokrzyskim. Natomiast najwięcej próbek z wysoką oraz bardzo wysoką przyswajalnych form tego pierwiastka znajduje się w glebach województw: dolnośląskiego, lubuskiego i  warmińsko – mazurskiego. W pozostałych województwach jest ona na średnim poziomie. Jeżeli przyjrzymy się zawartości potasu w poszczególnych rodzajach gleb to najwięcej tego pierwiastka znajdziemy w glebach ciężkich, najmniej w organicznych.

Nawożenie potasem – o czym pamiętać?

Jeżeli mamy do czynienia z glebami o niskiej i bardzo niskiej zawartości potasu, należy wziąć pod uwagę to by tę zasobność zwiększyć i w tym przypadku nawozić potasem z lekkim naddatkiem. Pamiętając przy tym, że potas jest antagonistą magnezu. Dlatego planując nawożenie potasem należy zawsze uwzględniać zawartość magnezu, gdyż przenawożenie, które zdarza się bardzo rzadko lub niewystarczająca zawartość magnezu, może dawać objawy niedoborowe. Przy prawidłowym nawożeniu potasem należy również pamiętać o uregulowaniu pH, gdyż niski odczyn sprzyja jego wymywaniu. Podczas nawożenia potasem warto zwrócić uwagę na to, że rośliny mogą pobierać ten składnik w ilościach większych niż tego potrzebują, zwłaszcza na glebach o wysokim poziomie tego pierwiastka. Taka sytuacja określana jest jako „pobieranie luksusowe”. Może to utrudniać roślinie pobieranie azotu amonowego, fosforu, wapnia, magnezu i sodu, powodując deficyt tych pierwiastków. Taka sytuacja może być szczególnie niebezpieczna podczas wypasu bydła mlecznego, obserwowana najczęściej wiosną, na przenawożonych użytkach zielonych. Prowadzi to do groźnej, a często nawet śmiertelnej choroby fizjologicznej bydła zwanej tężyczką pastwiskową. By nie dopuścić do takiej sytuacji należy zmniejszyć dawki azotu i potasu wiosną, natomiast przy stosowaniu większych dawek stosować dawki dzielone.

Potas dla roślin – za co odpowiada?

Potas dla roślin spełnia wiele ważnych ról, z których do najważniejszych zalicza się udział w gospodarce wodnej roślin, co jest bardzo ważne w okresach deficytu wody, a właściwe odżywienie roślin tym pierwiastkiem zwiększa tolerancję na stres wodny. Jony potasu obecne są w wakuoli i cytoplazmie, przez co aktywnie uczestniczą w regulacji ciśnienia osmotycznego. Regulacja ciśnienia osmotycznego wpływa na różne procesy w roślinie, jak np. otwieranie i zamykanie aparatów szparkowych, dzięki czemu rośliny regulują intensywność parowania i pobierania wody, a także temperaturę. Rośliny dobrze odżywione tym pierwiastkiem wykorzystują mniej wody do budowy plonu, co jest szczególnie ważne w okresach suszy. U roślin dobrze odżywionych potasem występuje wyższe ciśnienie osmotyczne w komórkach, co jest korzystne z punktu widzenia mrozoodporności, a dzięki grubszym ścianom komórek źdźbła rośliny są mniej podatne na wyleganie. Potas jest odpowiedzialny także za transport substancji zapasowych do organów spichrzowych, co jest bardzo ważne w formowaniu organów zapasowych: korzeni, bulw i nasion. Aktywuje również enzymy w mitochondriach, co jest istotne z punktu odporności na stresy biotyczne i abiotyczne. Potas jest składnikiem koniecznym do syntezy białek, ponieważ potas odpowiada za prawidłową gospodarkę wodną co warunkiem efektywnego wykorzystania azotu. Dlatego zachowanie właściwego stosunku azot-potas jest ważne w procesie budowania plonu. Lepsze zaopatrzenie roślin w azot zwiększa zapotrzebowanie na potas, czyli stosując wyższe dawki azotowe pobranie potasu również zwiększy się. Jeżeli składnik ten nie jest dostarczany w nawozach w odpowiedniej ilości, może dojść do wyczerpania zasobów glebowych, co pogłębia proces zubożenia gleb. Ponadto potas reguluje produkcję cukrów, węglowodanów, białek i witamin, przez co wpływa pozytywnie na jakość surowców i produktów roślinnych np. zwiększa zawartość skrobi czy cukru w korzeniach buraków cukrowych. Wpływa również na krzewienie i pobudza wytwarzanie nowych łodyg.

Zapotrzebowanie na potas dla roślin

Rośliny pobierają duże ilości potasu, jednak zapotrzebowanie poszczególnych gatunków roślin jest zróżnicowane. W tabeli zostało przedstawione pobranie potasu (w formie tlenkowej) potrzebne na wyprodukowanie jednostki plonu przez wybrane rośliny uprawne. W ostatniej kolumnie tabeli została przedstawiona całkowita ilość pierwiastka, jaka jest akumulowana w jednostce plonu głównego wraz z odpowiednią ilością plonu ubocznego. Wartość ta uwzględnia stosunek masy plonu głównego, do ubocznego, dlatego suma wartości poprzednich kolumn nie jest równa. Jak widać w załączonej tabeli roślinami o największym jednostkowym pobraniu potasu są rośliny strączkowe, gryka oraz rzepak. Jednak zapotrzebowanie roślin na ten składnik zależy od potencjału plonowania. Dla przykładu rzepak, którego pobranie jednostkowe jest dość duże, plonuje średnio na poziomie 4 ton/ha. Oznacza to, że na wytworzenie plonu całkowitego potrzebuje ok. 160 kg K₂O/ha. Natomiast w przypadku buraków cukrowych i ziemniaków wartość plonu głównego jest znacznie większa i choć ich zapotrzebowanie jednostkowe na potas jest mniejsze to w ogólnym rozrachunku wymagają dostarczenia większej ilości tego składnika. Przyjmując, że uzyskujemy 32t/ha bulw ziemniaków to zapotrzebowanie na potas będzie wynosiło ok. 253 kgK₂O/ha. Tak samo w przypadku buraków cukrowych przyjmując, że uzyskaliśmy plon główny w ilości 50 ton korzeni to zapotrzebowanie na potas będzie wynosiło ok. 325 kgK2O/ha. Opracowując program nawożenia należy wziąć również ilość potasu, jaka jest akumulowana przez plon uboczny. W przypadku, gdy produkty uboczne (liście i łodygi rzepaku, słoma, liście buraków) pozostają na polu, wtedy zgromadzony w nich potas zostaje w glebie i stanowi źródło składnika dla rośliny następczej. Tym samym może zostać odliczony od planowanej dawki nawozów potasowych pod roślinę następczą.

Tabela. Pobranie potasu na jednostkę plonu w kgK₂O/t

Źródło T. Jadczyszyn. Nawożenie fosforem i potasem w oparciu o bilans składników w skali pola. IUNG -PIB

Niedobór potasu w roślinach

Niedobory potasu możemy obserwować na glebach piaszczystych i lekkich, gdzie potas może być wymywany. Może on wystąpić na glebach wyczerpanych lub gliniastych, a także na stanowiskach o niskim odczynie (<5,5), gdzie rośliny o słabszym systemie korzeniowych nie pobierają tego składnika z głębszych warstw gleby. Ze względu na antagonizm jonów potasu względem jonów wapna, niedobory mogą być widoczne na glebach przewapnowanych lub z dużą zawartością wapna np. rędzinach. Również nieprawidłowo zbilansowane nawożenie, a w szczególności na glebach mało zasobnych w ten pierwiastek, stanowi deficyt dla roślin. Potas jest również antagonistą względem jonów amonowych (NH₄⁺), więc niedobory mogą pojawiać się na stanowiskach, gdzie stosowane są duże dawki gnojowicy lub nawozów mineralnych, zawierających lub pozostawiających w glebie kation amonowy. Szczególnie narażone są na to gleby piaszczyste. I w reszcie okresy suszy sprzyjają pojawianiu się niedoborów potasu, bo jak już wspomniałam wcześniej, pierwiastek ten odpowiedzialny jest za gospodarkę wodną, dlatego też u roślin słabo zaopatrzonych w potas objawy będą widoczne wcześniej. Niedożywienie roślin potasem objawia się więdnięciem, jasnymi przebarwieniami na brzegach liści, które następnie przechodzą w nekrozy. Najwcześniej zaobserwujemy nekrozy na liściach najstarszych, ze względu na to, że w warunkach niedostatecznego zaopatrzenia roślin w ten pierwiastek następuje jego przemieszczenie z organów starszych do młodszych, które są bardziej aktywne i wymagają większej ilości składnika. Należy jednak zwrócić uwagę, że obserwowane przez nas chlorozy i nekrozy są efektem długotrwałego niedoboru. Niestety deficyt potasu działa na roślinę znacznie wcześniej i prowadzi do zaburzeń w metabolizmie rośliny, których my nie widzimy, ale już mają wpływ na poziom uzyskanego plonu. Ponadto, wzrost roślin z niedoborem potasu jest zahamowany.

Niedobór potasu w zbożach

Niedobór potasu w zbożach może przyczynić się do spowolnienia krzewienia, redukcji długości międzywęźli co powoduje karłowatość roślin, obniżenia ilości pędów wegetatywnych, redukcji liczby kłosów w łanie lub liczby kłosków w kłosie, a ziarno zbóż z deficytem potasu charakteryzuje się obniżoną masą.  U kukurydzy niedobór potasu zwiększa skłonność do roślin do wylegania oraz wpływa na gorsze zaziarnienie końcówek kolb. W rzepaku deficyt tego pierwiastka przyczynia się do słabszego rozwoju pędów oraz nierównomiernego zakwitania i dojrzewania roślin. Natomiast w uprawie buraka cukrowego wpływa na słaby wzrost korzeni, przyczynia się do ich więdnięcia zwłaszcza w okresach niedoboru wody, a także obniża ilość plonu i zawartość cukru w buraku. Deficyt potasu w uprawach ziemniaka powoduje zamieranie łętów, skraca czas wegetacji i obniża potencjał plonowania.

Planując nawożenie tym pierwiastkiem należy pamiętać, że potas pobierany jest wyłącznie przez korzeń. Jeżeli zdiagnozujemy objawy deficytu tego składnika to będzie już za późno na jakiekolwiek interwencje, ponieważ nie ma możliwości uzupełnienia go metodą dokarmiania dolistnego. Potas w dużej mierze pobierany jest przez rośliny w najwcześniejszych fazach rozwojowych. Planując więc dawki należy zabezpieczyć rośliny na cały okres wegetacji.