Co znajdziesz w artykule?
Odmiany soi – dynamiczny wzrost areał uprawy soi sprawia, że plantatorzy poszukują nowoczesnych i wysoko plonujących kreacji. W odpowiednim doborze pomogą wyniki PDO szczególnie, że zróżnicowane odmiany soi pod kątem cech użytkowych są znaczące.
Nie braknie badań i doświadczeń
W roku 2024 utrzymano zakres badań odmianowych soi zarówno pod względem ilościowym jak i typu analiz. W ramach systemu porejestrowych doświadczeń odmianowych (PDO) testowano podobną liczbę odmian (35) do roku 2023. Ich zdecydowana większość jest badana już od dłuższego czasu, dzięki czemu są one dobrze scharakteryzowane przy pomocy uzyskiwanych corocznie danych wynikowych. Charakterystyka ta obejmuje cechy ważne z punktu widzenia ich wykorzystania w uprawie.
Poszerzanie doboru odmian sprawdzanych w doświadczeniach COBORU następuje poprzez zgłaszanie nowych kreacji do badań i wpisywanie do KR najlepszych z nich lub przyjmowaniu do badań PDO odmian z katalogu wspólnotowego (CCA), ale tylko pod ściśle określonymi warunkami.
Zagraniczne odmiany soi z CCA
Nieustannie rośnie zainteresowanie zagranicznych podmiotów hodowlanych, które oferują polskim rolnikom własne odmiany. Tym samym poza badaniami urzędowymi na rzecz rejestracji coraz większego znaczenia nabierają doświadczenia rozpoznawcze, które są dedykowane odmianom z CCA, nie wpisanym do krajowego rejestru (KR). W przypadku uzyskania w tych doświadczeniach bardzo dobrych wyników plonowania i przy wczesności gwarantującej osiągniecie dojrzałości żniwnej w warunkach polskich odmiana zostaje wówczas włączona do systemu PDO. Takie decyzje podejmuje się jednak po minimum dwóch latach doświadczeń mających na celu sprawdzenie ich przydatności.
W roku 2024 w dwóch seriach doświadczeń (II i III) badano 11 odmian z CCA, z których część (6 odmian) była testowana pierwszy raz. Trzem odmianom po dwu lub trzyletnim cyklu testowania zaproponowano włączenie do systemu PDO – Apollina, Ascada i Cantate PZO. W minionym sezonie (2024) spora liczba odmian ubiegała się o wpis do krajowego rejestru. W badaniach rejestrowych sprawdzano 30 odmian. Z kolei na sezon badawczy 2025 do badań urzędowych zgłoszono 25 nowych kreacji.
Oceniane w różnych grupach wczesności
Miniony rok był drugim sezonem wegetacyjnym kiedy odmiany oceniano w osobnych seriach. Kryterium przydzielenia ich do konkretnej grupy była wczesność oznaczona w skali COBORU od 1 do 9 tj. (1 – odmiana bardzo wczesna; 9 – odmiana bardzo późna) na podstawie wyników badań realizowanych na terenie naszego kraju. Takie podejście ułatwia realizację doświadczeń w polu, ale przede wszystkim daje możliwość bardziej precyzyjnego prezentowania wyników. Odmiany są porównywane do podobnych w typie pod względem długości wegetacji.
Generalnie korelacja wczesności i potencjału plonowania u roślin uprawnych jest ujemna, co oznacza że odmiany późniejsze plonują wyżej w porównaniu do form wczesnych. Z kolei odmiany soi, które są testowane w doświadczeniach COBORU różnią się wyraźnie wczesnością mimo, że według światowej klasyfikacji wczesności MG (maturity group) uznawane są jako wczesne. Dodatkowo przebieg pogody w sezonie wegetacyjnym może znacząco modyfikować termin ich dojrzewania.
Odmiany soi testowane w poszczególnych seriach są porównywane do wzorca grupowego, który stanowią odmiany podobne w typie. W ten sposób właściwsze jest porównanie uzyskanych plonów, możliwe jest wychwycenie odmian, które pod względem wczesności do grupy nie pasują (tzn. zazwyczaj mają zbyt długą wegetację) i wykazanie różnic procentu wilgotności nasion z jaką były zbierane.
40 różnorodnych odmian w krajowym rejestrze
Aktualny stan krajowego rejestru liczy 40 kreacji, pochodzących głównie z zagranicznych firm hodowlanych. W skład wchodzi 8 odmian o krótkiej wegetacji, 21 o pośrednio długim okresie uzyskiwania dojrzałości i 11 form późnych. Różną się one zasadniczo pod względem wielu cech użytkowych. Najważniejszą jest potencjał i stabilność plonowania.
Soja jako roślina bobowata grubonasienna poza reakcjami specyficznymi wynikającymi z jej dużych wymagań cieplnych np. spowolnionym wzrostem w okresach chłodów, w wyniku niekorzystnego przebiegu pogody reaguje podobnie jak inne gatunki z tej grupy – redukcją liczby kwiatków i zawiązków strąków. Dzieje się to głównie, gdy w fazach krytycznych (kwitnienie i zawiązywanie strąków) brakuje przez dłuższy czas opadów. Taka reakcja roślin wpływa na plonowanie. Przy dużej zmienności poziomu uzyskiwanych plonów nasion trudno wykazać jego stabilność.
Jak przebiegła wegetacja soi w 2024 roku?
Sezon wegetacyjny 2024, podobnie jak rok wcześniejszy (2023) był dla soi bardzo korzystny. Ominął ją okres wiosennego niedoboru opadów w marcu i kwietniu, który dotknął wiele rejonów Polski, w tym m.in. Mazowsze, Lubelszczyznę, Podkarpacie czy Dolny Śląsk. Soi nie zaszkodziły też znaczne nocne spadki temperatur w drugiej połowie kwietnia, które w rolnictwie i uprawach sadowniczych poczyniły znaczące szkody.
Soję wysiewano zazwyczaj w maju, po przejściu wspomnianej fali przymrozków. Mimo, że miesiąc ten generalnie, podobnie jak wcześniejsze był suchy, co spowalniało rozwój wegetatywny roślin, można było liczyć na lokalne opady o charakterze ulewnym lub burzowym, które poprawiały warunki. W tym czasie znacznie wzrosły już temperatury powietrza, które dla soi są korzystne.
W miesiącach letnich (lipiec i sierpień) występowały opady ponad normę wieloletnią, ale zazwyczaj miały one nierównomierny rozkład. W sierpniu podobnie jak w roku 2023 warunki atmosferyczne sprzyjały intensywnemu wiązaniu strąków oraz wykształcaniu nasion na zazwyczaj wysokich i bujnych roślinach. Niejednokrotnie notowano opady burzowe i nawałnice, w trakcie których spadały duże a nawet bardzo duże ilości wody. W związku z tym, że zdecydowana większość doświadczeń jest zakładana na glebach żyznych i średnich, woda opadowa przez dłuższy czas był dla roślin dostępna. W tym czasie było bardzo ciepło, a okresy upałów, które już od kilku lat się pojawiają były dłuższe niż w latach wcześniejszych. W niektórych rejonach kraju notowano wyjątkowo wysokie temperatury.
Soja generalnie dojrzewała we wrześniu w bardzo dobrych warunkach. Sporadycznie pojawiały się opady nawet intensywne, ale mimo wszystko po ich ustaniu, wykonanie zbioru było możliwe w dobrych warunkach i przystępnych terminach. Opóźnienia omłotu zdarzały się rzadko. Pod względem przebiegu zbiorów sezony 2024 i 2023 były wyraźnie korzystniejsze niż lata 2022 i 2021, kiedy soję zbierano późno, gdyż dojrzewała znacznie dłużej, a w przypadku niektórych odmian zwłaszcza na północy Polski, uzyskanie fazy dojrzałości żniwnej było nawet niemożliwe.
Zarówno rok 2024 jak i 2023 dla uprawy soi były korzystne. Zwłaszcza plony uzyskane w doświadczeniach ścisłych w sezonie 2024 były rekordowe, dzięki którym z pewnością wykazano potencjał plonowania tego gatunku w tych szerokościach geograficznych, gdzie położona jest Polska.
Coraz wyższe plony soi w Polsce
Średni plon nasion odmian wczesnych (seria I) ze wszystkich doświadczeń wyniósł 3,6 t/ha i był o 13 % wyższy niż uzyskany w roku 2023. Dobre plonowanie danej grupy odmiany soi o najkrótszej wegetacji jest bardzo ważne, gdyż to one mają najszersze zastosowanie do uprawy w północnych rejonach naszego kraju i są gwarancją pewnego zbioru niezależnie od przebiegu pogody w okresie wegetacji. W roku 2024 odmiany te średnio potrzebowały około 125 dni do osiągnięcia gotowości do zbioru, choć w niektórych lokalizacjach np. na Kujawach, Mazowszu, czy w Wielkopolsce, okres ten był zadziwiająco krótki (od około 110 do 120 dni) – wskazujący iż wystąpiły szczególne czynniki skracające wegetację do zakresów wykraczających poza te, które dotychczas obserwowano w uprawie soi w Polsce.
Średni plon nasion odmian średniowczesnych i średniopóźnych (seria II) wyniósł 4,0 t/ha, podobnie jak w roku 2023. Z kolei odmiany soi późne i bardzo późne (seria III) plonowały wyżej niż w roku 2023 – średnio 4,5 t/ha. Plon ten w porównaniu do roku 2023 był wyższy o 13%. Odmiany średniowczesne i średniopóźne potrzebowały około 131-136 dni do osiągnięcia dojrzałości żniwnej, a formy najpóźniejsze od 137 do 143 dni.
Analizując przebieg pogody w roku 2024 zaobserwowano, że mimo iż lokalnie nie zawsze było to odczuwalne np. w czasie znacznego kwietniowego ochłodzenia, temperatury we wszystkich miesiącach wegetacji soi i we wszystkich lokalizacjach były wyższe od średniej wieloletniej.
W najbliższym czasie do KR zostaną wpisane cztery nowe odmiany soi:
- Admiralix – odmiana wczesna do średniowczesnej (ocena 4); zgłaszający: Farmsaat Polska sp. z o.o.
- AY Hercules – odmiana późna (ocena 6-7); zgłaszający: Agroyoumis sp. z o.o.
- Impala PZO – odmiana wczesna do średniowczesnej (ocena 4); zgłaszający: IGP Polska sp. z o.o. sp. k.
- Jolante PZO – odmiana średniowczesna (ocena 5); zgłaszający: IGP Polska sp. z o.o. sp. k.
Autor – mgr inż. Agnieszka Osiecka, COBORU
Artykuł ukazał się w marcowym numerze Agro Profil 3 / 2025
