Co znajdziesz w artykule?
W trakcie chowu zwierząt powstają produkty uboczne, czyli odchody, które wymieszane ze ściółką
tworzą najcenniejsze nawozy naturalne, jakimi są obornik i pomiot kurzy. To doskonałe źródła składników odżywczych, substancji organicznych oraz bogatej flory bakteryjnej, korzystnie wpływające na
właściwości fizyko-chemiczno-biologiczne gleby, a w konsekwencji – na plon.
Pod jaką roślinę stosować obornik i pomiot kurzy?
Nawozy naturalne, takie jak obornik i pomiot kurzy, stosowane są przede wszystkim pod rośliny okopowe (buraki cukrowe, pastewne oraz ziemniaki) i kukurydzę, gdyż wykorzystują one najlepiej zawarte w nim składniki. Nawozami naturalnymi można nawozić rzepak i niektóre warzywa. Jednak wymienione rośliny dają równie dobre plony wyłącznie na nawozach mineralnych. W przypadku trwałych użytków zielonych najlepszym terminem ich stosowania jest końcowy okres wegetacji roślin, czyli późna jesień w cyklu 3-, 4-letnim. Obornik i pomiot kurzy nie stosuje się na ogół pod zboża, choć w słabszych stanowiskach może być wnoszony, np. pod pszenicę. Obornik czy pomiot kurzy nie powinny być natomiast stosowane pod jęczmień browarny i rośliny z rodziny motylkowatych (koniczyny, lucerny, strączkowe) oraz rośliny o małych potrzebach pokarmowych, a przy tym łatwo wylegające, np. grykę, len.
Skład obornika i pomiotu kurzego
Zawartość poszczególnych składników w oborniku i pomiocie kurzym różnicują się przede wszystkim ze względu na gatunek zwierząt, od których pochodzą odchody, ale również od wieku zwierząt, utrzymania stada, sposobu żywienia, przechowywania obornika i wreszcie sposobu, a także terminu jego stosowania.
Koncentracja podstawowych składników pokarmowych, czyli azotu, fosforu i potasu łącznie z wapniem, magnezem i siarką, jest zdecydowanie wyższa w pomiocie ptasim niż w oborniku bydlęcym czy też świńskim.
Zawartość azotu w oborniku i pomiocie
Przeciętnie obornik zawiera 4–7 kg azotu w tonie w zależności od gatunku zwierzęcia, natomiast pomiot nawet do 15 kg azotu w tonie. W trakcie magazynowania może dochodzić do dużych strat azotu poprzez przekształcenie formy NH4+ do lotnej formy amoniaku, która przedostaje się do atmosfery. Nieodpowiednie przechowywanie pomiotu kurzego w ciągu 1–2 miesięcy może spowodować straty azotu na poziomie 50% i więcej. Za taki stan odpowiada kwas moczowy, który jest głównym źródłem azotu w pomiocie.
Skład obornika i pomiotu – fosfor
Średnia zawartość fosforu w oborniku to 3 kg P2O5 w tonie. Najmniejszą koncentracją fosforu charakteryzuje się obornik bydlęcy – 2,8 kg P2O5 w tonie, natomiast największą wartością cechuje się pomiot kurzy – 15 kg P2O5 w tonie. Pierwiastek ten z obornika dostępny jest dla roślin w 20–25% w pierwszym roku, a w kolejnych latach – w 10–15% (chociaż niektóre źródła podają większe
wykorzystanie).
Fosfor w oborniku i pomiocie
Przeciętna zawartość potasu w oborniku kształtuje się na poziomie 7 kg K2O w tonie. Najmniej potasu występuje w pomiocie kurzym – ok. 4 kg K2O w tonie, natomiast najwięcej w oborniku owczym – 11,9 kg K2O. Wykorzystanie potasu przez rośliny z reguły nie przekracza 60% w pierwszym roku, a łączne wykorzystanie w ciągu 3 lat może osiągnąć 80%.
Należy zwrócić uwagę na dużą zasobność w mikroelementy. Istotne jest to, aby roślina była w stanie wykorzystać te składniki mineralne i by nie doszło do ich nadmiernej akumulacji w glebie. Trzeba pamiętać o najważniejszych zasadach rolniczego wykorzystania nawozów naturalnych wynikających z ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz.U. 2007, nr 147, poz. 1033):
- Roczna dawka nawozu naturalnego nie może przekraczać jego ilości zawierającej 170 kg azotu całkowitego
na 1 ha użytków rolnych. - Nawozy naturalne stałe powinny być stosowane na pole w okresie od 1 marca do 31 października na grunty
orne oraz od 1 marca do 30 listopada na trwałe użytki zielone, w uprawy trwałe i wieloletnie. - Zabrania się stosowania nawozów na glebach zamarzniętych, zalanych wodą, nasyconych wodą, pokrytych
śniegiem. - Za glebę zamarzniętą nie uznaje się gleby, która rozmarza co najmniej powierzchniowo w ciągu dnia.
- Dopuszcza się nawożenie nawozami naturalnymi stawów wykorzystywanych do chowu lub hodowli ryb.
- Zabrania się stosowania nawozów naturalnych w strefach ochronnych źródeł wody, ujęć wody, brzegu zbiorników i kąpielisk. Zakaz stosowania obowiązuje na odległości 20 m od tych obiektów.
Termin stosowania nawozów naturalnych
Aplikację można przeprowadzić w różnych okresach:
– letnim (pod rzepak, pszenicę ozimą, a nawet niektóre międzyplony przeznaczone na nawóz zielony),
– jesiennym (buraki, warzywa, wczesne ziemniaki, kukurydzę),
– wczesnowiosennym (późne ziemniaki, kukurydzę, niektóre warzywa).
Z reguły lepsze wyniki daje letnie lub wczesnojesienne wniesienie nawozów naturalnych. Termin wymieszania z glebą jest również uzależniony od rodzaju (składu mechanicznego) gleb, ukształtowania terenu i warunków klimatycznych. Ogólnie rzecz biorąc, na glebach cięższych jesienne nawożenie daje lepsze efekty od nawożenia wiosennego, natomiast na glebach lekkich lepsze efekty daje wiosenne stosowanie. Na glebach lekkich, zwłaszcza położonych na dużych skłonach i w rejonach o dużej ilości opadów atmosferycznych, rozkład nawozów naturalnych jest szybki i po jesiennym zastosowaniu występuje silne wymywanie azotu i częściowo też potasu. Na glebach cięższych rozkład odbywa się powoli, a lepsze właściwości sorpcyjne tych gleb ogranicza nadmierne wymywanie składników.
Najlepsza pora na aplikację obornika i pomiotu kurzego to dzień bezwietrzny, pochmurny, a nawet lekko dżdżysty, ponieważ wtedy zachodzą najmniejsze straty azotu do atmosfery (w postaci amoniaku). Wywóz powinno zaczynać się od najstarszej pryzmy, nie biorąc pod uwagę warstw poziomo, ale w przekroju poprzecznym od góry do dołu, aby obornik był bardziej wyrównany, o jednakowej wartości nawozowej. Stosowany nawóz naturalny powinien być dobrze przefermentowany, niesłomiasty, by dodatkowo nie przesuszać gleby i w miarę szybko udostępnić roślinom zawarte w nim składniki pokarmowe w wyniku mineralizacji przez mikroorganizmy. Przyoranie świeżego obornika o dużej ilości słomy może wywołać zniżkę plonów. Nie zaleca się na ogół jego stosowania w latach, kiedy planowane jest wapnowanie, gdyż wapń przyśpiesza rozkład (mineralizację) nawozu naturalnego, powodując przy tym pewne straty azotu, a także uwstecznienie fosforu. Jeśli jednak obydwa zabiegi muszą zostać wykonane, to nawozy wapniowe należy wywieźć na ściernisko, zaś obornik czy pomiot późną jesienią lub wiosną, w odstępie czasowym minimum 6 tygodni.
Wymieszanie nawozu z glebą należy przeprowadzić w sposób najszybszy z możliwych (zaleca się termin maksymalnie 12 godzin od zastosowania) z uwagi na to, że znaczna część amoniaku ulatnia się w ciągu pierwszych 12 godzin od zaaplikowania na polu. Im szybciej obornik zostanie wymieszany z glebą, tym straty azotu będą mniejsze. Późne przyoranie obornika powoduje obniżenie jego wartości nawozowej, tym samym przekładając się na zmniejszone plony rośliny uprawnej.
Na jaką głębokość przyorać?
Przykrycie masy organicznej ciężką, mokrą glebą zamyka dostęp do powietrza, a w takich warunkach zastosowany nawóz rozkłada się długo – gnije i pleśnieje. Proces gnicia oznacza, że nie odkładają się w glebie związki humusowe, tworzące próchnicę. Obornik czy pomiot powinien być przyorany na
taką głębokość, aby w ciągu okresu wegetacyjnego mógł on w znacznym stopniu ulec rozkładowi. Optymalna głębokość przykrycia zależy od zwięzłości gleby, okresu stosowania nawozu i stopnia jego dojrzałości, czyli przefermentowania nawozu w czasie przechowywania. Ze względu na duże
tempo mineralizacji na glebach lekkich (kilka tygodni) nawóz naturalny winno stosować się w mniejszych dawkach (15–20 t/ha), ale częściej (co 2 lata), z przyoraniem na głębokość 18–22 cm.
Na glebach cięższych rozkład nawozu trwa kilka miesięcy, dlatego zaleca się nawozić obornikiem odpowiednio wczesną jesienią z przyoraniem, a najlepiej wymieszaniem na głębokość kilkunastu
centymetrów. Należy pamiętać, że zbyt głębokie przyorywanie obornika utrudnia jego rozkład, natomiast zbyt płytkie – przyspiesza. Wartość ta zależy również od dawki obornika: im więcej masy
zostaje przyorane, tym głębsza musi być praca pługa. Głębsze przyoranie na glebach lżejszych wynika z zapewnienia do rozkładu nawozu większej ilości wilgoci, natomiast ilość powietrza jest tam wystarczająca – nawet zbyt duża, przez co jego rozkład w tym miejscu następuje zbyt szybko, a niewielkie ilości cząstek koloidowych ograniczają kumulację humusu. Ważne jest także
równomierne rozmieszczenie nawozu na polu, co znacznie ułatwia jego przyoranie/wymieszanie z glebą.
Pomiot kurzy i obornik – podsumowanie
Poprawne stosowanie obornika i pomiotu kurzego można zatem określić jako takie, które ogranicza straty składników pokarmowych. Ponieważ jest to nawóz o wielostronnych właściwościach, wpływa na plon nawożonej nim rośliny oraz korzystnie oddziałuje na glebę i środowisko. Regularne stosowanie wyraźnie poprawia właściwości fizykochemiczne i biologiczne gleb. Gleba staje się cieplejsza, zwiększa się przyswajalność składników pokarmowych oraz aktywność pożytecznej fauny i flory glebowej,
wpływając tym samym na zawartość próchnicy w glebie. Nawozy naturalne należy aplikować pod rośliny okopowe i kukurydzę w dni pochmurne, należy je jak najszybciej wymieszać z glebą, aby
ograniczyć straty azotu. Stosowanie obornika i pomiotu powinno być oparte na zasadach dobrej praktyki rolniczej.
Autor: mgr inż. Agnieszka Zawieja, UPP
