Co znajdziesz w artykule?
1 lipca 2021 zakończyły się przedłużone ze względu na pandemię obchody Międzynarodowego Zdrowia Roślin 2020, które odbywały się pod hasłem „Chroniąc rośliny, chronisz życie”. Natomiast 7 lipca podczas zorganizowanego przez PIORiN seminarium podsumowane zostały działania promocyjne o zasięgu krajowym oraz na szczeblach wojewódzkich.
To był rok dla zdrowych roślin!
Międzynarodowy Rok Zdrowia Roślin ustanowiony przez ONZ był czasem wyjątkowym, , szczególnie dla ludzi i organizacji związanych z uprawą i ochroną roślin, a także wszystkich osób wrażliwych na problemy ochrony środowiska naturalnego i przyszłości naszej planety.
To całoroczne święto, obchodzone pod hasłem „Chroniąc rośliny, chronisz życie”, pozwoliło przypomnieć ludziom na całym świecie, że rośliny mają ogromne znaczenie dla gospodarki, rolnictwa i środowiska, są niezbędne do życia ludzi i zwierząt. Można śmiało stwierdzić, że powietrze, którym oddychamy i ponad 80 procent pokarmu, który spożywamy, zawdzięczamy roślinom.
Choroby i szkodniki roślin zagrażają ludzkości
Od początku świata dzieje ludzi i roślin ściśle się ze sobą splatają. Na kartach historii jest wiele dowodów na to, że zdrowie roślin lub ich choroby mają wpływ na losy ludzi, a nawet całych narodów. Warto wymienić choćby kilka przykładów. Zaraza ziemniaczana spowodowała wielki głód, a w konsekwencji śmierć i emigrację znacznej części narodu dziewiętnastowiecznej Irlandii. Tajemniczy „ogień Świętego Antoniego” przez wieki nękał ludzi w różnych krajach świata; dopiero w dziewiętnastym stuleciu ustalono, że wywołuje go sporysz – przetrwalnik buławinki czerwonej, pasożytniczego grzyba zbóż. Plagi szarańczy od tysięcy lat, także obecnie, są powodem głodu milionów ludzi w krajach tropikalnych, szczególnie Afryki i Azji. Największe roje szarańczy pożerają nawet 100 tys. ton plonów w ciągu jednego dnia tj. ilość wystarczającą do nakarmienia dziesiątków tysięcy ludzi przez cały rok.
Zdrowe rośliny dają większe plony, o wysokich walorach jakościowych, zapewniając bezpieczeństwo żywnościowe. Jednak, jak każdy organizm żywy, rośliny mogą chorować. Pomimo rozwoju metod ochrony, choroby i szkodniki roślin ciągle wyrządzają ogromne szkody: co roku niszczą aż 40 procent światowych plonów o wartości szacowanej przez Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa FAO na 220 mld dolarów. W Polsce wartość tych strat sięga 27 mld zł rocznie. Ale skutkiem porażenia upraw przez organizmy szkodliwe są nie tylko straty ekonomiczne dla producentów czy eksporterów roślin. Do poszkodowanych należą także konsumenci. Już wkrótce mogą oni boleśnie odczuć znaczny wzrost cen ulubionych oliwek, bananów, kakao czy kawy, a w drastycznych przypadkach – nawet brak tych produktów na rynku. Warto uświadomić sobie, że zdrowie, a tym samym przyszłość tych upraw jest zagrożona przez nowe organizmy szkodliwe, niepoddające się konwencjonalnym metodom zwalczania.
Po pierwsze – profilaktyka
Rośliny chorują, zupełnie tak jak ludzie, a choroby czy szkodniki mogą przenosić się z rośliny na roślinę, co w konsekwencji powoduje chorobę całej uprawy. I podobnie jak w przypadku zdrowia ludzi – o wiele bardziej skuteczne i opłacalne jest zapobieganie chorobom roślin, niż zwalczanie ich skutków. Właśnie przede wszystkim profilaktyką zdrowotną roślin na całym świecie zajmują się urzędowe organizacje ochrony roślin. W Polsce na straży zdrowia roślin stoi Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN), która pełni nadzór nad zdrowiem roślin, zapobieganiem zagrożeniom związanym ze stosowaniem środków ochrony roślin, wytwarzaniem, oceną, obrotem i stosowaniem materiału siewnego oraz kontrolą upraw GMO.
Ogłaszając Międzynarodowy Rok Zdrowia Roślin, Zgromadzenie Ogólne ONZ uznało, że ochrona i profilaktyka zdrowia roślin zasługuje na popularyzację, bo jest ważna dla gospodarki, rolnictwa i środowiska, a tym samym wszystkich ludzi. Przyroda pozostaje w ciągłej wzajemnej interakcji z człowiekiem, a zdrowie roślin w znacznym stopniu zależy od człowieka.
Trzeba wziąć pod uwagę, że w warunkach odczuwalnych zmian klimatu, na całym świecie drastycznie wzrasta zagrożenie rozprzestrzeniania się szkodników i chorób roślin. Wzrost temperatur oznacza, że więcej organizmów szkodliwych dla roślin pojawi się w miejscach, gdzie dotychczas nigdy wcześniej nie występowały. A niekontrolowane przemieszczanie się agrofagów jest bezpośrednio związane z globalizacją, wzrostem liczby podróży międzynarodowych i dynamicznym rozwojem handlu (w ostatnim dziesięcioleciu, roczna wartość handlu produktami rolnymi wzrosła prawie trzykrotnie, głównie w gospodarkach wschodzących i krajach rozwijających się, osiągając 1,7 biliona dolarów amerykańskich).
Każdy z nas może wnieść swój mały wkład w ochronę roślin – np. powstrzymując się od przywożenia roślin, ich części czy egzotycznych owoców z zagranicznych wakacji (wraz z „pasażerami na gapę” tj. ukrytymi groźnymi szkodnikami czy chorobami), dokonując wyborów konsumenckich czy dając szansę bytowania pożytecznym owadom w swoim ogrodzie.
Najważniejsze wydarzenia obchodów w Polsce
Wraz z początkiem ubiegłego roku, w ramach obchodów MRZR, na całym świecie rozpoczęto organizację wielu wydarzeń. Ich celem było zwrócenie uwagi społeczeństw i decydentów na ogromne zagrożenie, jakie dla światowego bezpieczeństwa żywnościowego i żywieniowego oraz rozwoju gospodarczego stwarzają szkodniki i choroby roślin.
Zgodnie z postanowieniami Rezolucji ONZ i wytycznymi FAO, w Polsce działania promujące Międzynarodowy Rok przygotowała i koordynowała Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Zapowiedzi wydarzeń były publikowane w kalendarzu, na specjalnie uruchomionej stronie internetowej www.RokRoslin.pl
Do współpracy i przyłączenia się do organizowanych w całym kraju okolicznościowych wydarzeń, Inspekcja zaprosiła nie tylko jednostki administracji państwowej i samorządowej, jednostki podległe resortowi rolnictwa, ale także jednostki naukowe, uczelnie, szkoły średnie o profilu rolniczym, szkoły podstawowe oraz rolników, pszczelarzy i firmy działające w obszarze szeroko pojętej ochrony zdrowia roślin.
Obchody Międzynarodowego Roku w Polsce zostały uroczyście zainaugurowane przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę już 7 stycznia 2020 r. w Rezydencji Belweder w Warszawie, podczas uroczystej konferencji pt. „Zdrowie roślin w dobie zmian klimatu”. Głównym celem współorganizatora konferencji, Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa było podkreślenie znaczenia roślin, jako kluczowych sprzymierzeńców ludzi w walce z niekorzystnymi zmianami klimatu, deficytem wody i erozją gruntów. Ważnym akcentem konferencji była zapowiedź ogólnopolskiej „Akcji SadziMY las”, organizowanej przez Lasy Państwowe i Kancelarię Prezydenta RP, przy współudziale Inspekcji, jako wyraz wsparcia świata roślin na rzecz lepszego klimatu.
Szczególnym wydarzeniem Konferencji była prezentacja maskotki zwanej Szkodniczkiem lub Paskudą (ang. Beastie the Bug) i przekazanie jej przez Francoise Petter, Zastępcę Dyrektora Europejsko-Śródziemnomorskiej Organizacji Ochrony Roślin (EPPO) Andrzejowi Chodkowskiemu, Głównemu Inspektorowi Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Szkodniczek był symbolem organizmu szkodliwego dla roślin, który rozprzestrzenia się po świecie, atakując rośliny. Maskotka, zaopatrzona w lokalizator GPS, w Polsce rozpoczęła swoją drogę w Warszawie, w miejscu organizacji Konferencji, a następnie była przekazywana do kolejnych instytucji, urzędów, firm itp. związanych ze zdrowiem roślin. Celem tych „wizyt” w różnych miejscach kraju było podnoszenie świadomości na temat zdrowia roślin w trakcie trwania Międzynarodowego Roku Zdrowia Roślin. Drogę maskotki można było śledzić w mediach społecznościowych.
Dzięki bardzo aktualnej i urozmaiconej tematyce prezentowanej przez znakomitych prelegentów, Konferencja odbiła się szerokim echem w mediach.
Do najważniejszych wydarzeń MRZR trzeba też zaliczyć 60. Sesję Naukową Instytutu Ochrony Roślin – PIB pt. „Zmiany klimatu, nowe zagrożenia i wyzwania związane z ochroną roślin”, która odbyła się w Poznaniu, w lutym 2020 r. Objęty programem Sesji, Panel pn. „Współdziałanie nauki i praktyki w Międzynarodowym Roku Zdrowia Roślin 2020”, został przeprowadzony z aktywnym udziałem pracowników Inspekcji oraz jednostek badawczo-rozwojowych. Wiele uwagi poświęcono nowym zagrożeniom dla zdrowia roślin w sytuacji zmieniających się warunków klimatycznych, bowiem monitorowanie zmian i zapobiegania zagrożeniom wymaga ścisłej współpracy służb zdrowia roślin i nauki.
W trakcie 60. Sesji Naukowej IOR – PIB uroczyście wprowadzono do obrotu okolicznościową kartkę pocztową „Międzynarodowy Rok Zdrowia Roślin 2020 w Polsce”, której wydanie przez Pocztę Polską we współpracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi było doskonałym sposobem upamiętnienia obchodów.
W trosce o wspólną przyszłość
Zagrożenia dla zdrowia roślin, profilaktyka i ochrona roślin były też tematem licznych prelekcji, zajęć warsztatowych, konkursów wiedzy i konkursów plastycznych oraz wystaw fotografii i pokazów, organizowanych przez szesnaście wojewódzkich inspektoratów ochrony roślin i nasiennictwa oraz ich jednostki terenowe w całym kraju. Adresatami tych wydarzeń byli rolnicy, przedsiębiorcy, przedstawiciele organizacji branżowych i pozarządowych, naukowcy, a przede wszystkim dzieci, młodzież oraz studenci. Ponadto odbyły się różnego rodzaju laboratoria, w których uczestniczyła młodzież oraz studenci. Podczas laboratoriów uczestnicy mogli z wykorzystaniem nowoczesnych technik laboratoryjnych mogli zapoznać się m.in. z morfologią i zdrowiem roślin.
Spodziewane rezultaty obchodów
Obchody MRZR były niepowtarzalną okazją zwrócenia uwagi społeczeństw i decydentów całego świata na poważne zagrożenie, jakie stanowią szkodniki i choroby roślin dla światowego bezpieczeństwa żywnościowego i żywieniowego oraz rozwoju gospodarczego. Wyraźniej dostrzeżono potrzebę zacieśnienia wspólnych działań nauki i praktyki, na rzecz zapobiegania rozprzestrzeniania się organizmów szkodliwych dla roślin i ich zwalczania oraz współpracy w tym zakresie wielu organizacji branżowych na poziomie międzynarodowym.
Dla urzędowych organizacji zdrowia roślin, takich jak PIORiN, szczególny wydźwięk ma apel Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa FAO wystosowany do rządów, o wzmocnienie kadrowego i finansowego wsparcia dla krajowych i regionalnych organizacji ochrony roślin. Bowiem to one stanowią pierwszą linię obrony zdrowia roślin.
Program światowych wydarzeń Międzynarodowego Roku przewidywał, że kulminacyjnym wydarzeniem będzie Pierwsza Międzynarodowa Konferencja Zdrowia Roślin, planowana latem 2021 r. Ze względu na obostrzenia, w tym ograniczenia w podróżowaniu osób, nowe warianty COVID-19 i opóźnione plany szczepień, wydarzenie to zostało przełożone na 2022 r.
Pomimo rosnącego znaczenia organizmów szkodliwych dla roślin, wciąż brakuje środków na rozwiązanie tego problemu. Dlatego w celu kontynuacji tej problematyki, w grudniu 2020, Rada FAO przyjęła propozycję ustanowienia dnia 12 maja Międzynarodowym Dniem Zdrowia Roślin. Wniosek ten zostanie przedłożony do przyjęcia na 42. sesji Konferencji FAO w lipcu 2021 r., a następnie przewidywane jest ogłoszenie Dnia Zdrowia Roślin przez Konferencję FAO i Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych. To coroczne święto zdrowia roślin będzie doskonałym utrwalenie idei Międzynarodowego Roku Zdrowia Roślin i kontynuacją uzyskanych efektów.
