Co znajdziesz w artykule?
Chciałbym zaprosić czytelników Agro Profilu do podróży w fascynujący świat grzybów. Grzyby to bardzo ciekawe organizmy, mające ogromne znaczenie w środowisku przyrodniczym i wielki wpływ na nasze codzienne życie.
Dla rolników to przede wszystkim sprawcy wielu chorób roślin uprawnych. Jednak większości Polaków grzyby najbardziej kojarzą się z jesiennymi wędrówkami po lasach z koszami w rękach i znakomitymi potrawami na naszych stołach. I o takich grzybach, ale nie tylko, chciałbym przede wszystkim w tym bloku pisać.
Jakie grzyby można zbierać wczesną wiosną?
Marzec, kwiecieć i maj to miesiące w których jak najbardziej można wybrać się na grzybobranie. Najwcześniejszym grzybem wiosennym, a może lepiej, rosnącym już na przełomie zimy i wiosny jest czarka austriacka (Sarcoscypha austriaca). Grzyby wiosenne jak ten, występują rzadko, co było przyczyną, że znalazła się na liście gatunków chronionych. W roku 2014 została jednak z tej listy wykreślona.
Czarka austriacka – najwcześniejszy grzyb wiosenny
Tak jak w przypadku większości grzybów wiosennych, czarka austriacka należy do gromady workowców. Rośnie w miejscach wilgotnych, wyrasta na leżących na ziemi gałęziach drzew liściastych związanych z takimi siedliskami – najczęściej topoli czy też olszy. Niekiedy wydaje się, że owocniki tego grzyba wiosennego wyrastają z mszastego podłoża. Gdybyśmy je „rozgrzebali” okazałoby się, że pod spodem znajduje się obumarłe drewno.
Jak rozpoznać czarkę austriacką?
Czarkę austriacką, o ile na nią natrafimy, bardzo łatwo zauważyć. Jest szkarłatnoczerwona i silnie odznacza się na każdym tle. Owocniki są miseczkowate, przypominają małe czarki. Są nieduże, ich średnica zwykle nie przekracza 5 cm. Początkowo są kuliste, potem uzyskują kształt opisany powyżej. U starszych owocników brzegi wyginają się i mogą pękać. Trzonek jest najczęściej mały i krótki, 3-5 cm długi, o grubości ok. 3mm. Czarka od wewnątrz jest żywo zabarwiona, gładka i lśniąca. Strona zewnętrzna jest zdecydowanie jaśniejsza.
Czarka austriacka – zastosowanie i walory smakowe grzyba
Czarka austriacka nie jest grzybem trującym. Według niektórych źródeł może być spożywana nawet na surowo lub po sparzeniu. Można ją stosować jako dodatek do sałatek. Podobno są bez smaku, niektórzy twierdzą, że w smaku czarka austriacka nieco przypomina rzodkiewkę.
Z tego powodu, moim zdaniem, to jednak smardze zasługują na miano pierwszych grzybów jadalnych zbieranych wiosną. Sam czarki nie kosztowałem. Znalazłem ją pod koniec zimy w okolicach Bielic, w Dolinie Górnej Białej Lądeckiej, na pograniczu Gór Złotych i Bialskich, w woj. dolnośląskim. Jak dotąd było to moje jedyne spotkanie z tym grzybem. Znalezione przeze mnie owocniki rosły przy drodze w zarośniętym mchami rowie na obumarłych gałęziach.
Prozdrowotne właściwości czarki austriackiej
Wśród informacji, które można znaleźć na różnych stronach w Internecie, czarki zawierają działające antyoksydacyjne karotenoidy. Podobno rdzenni Amerykanie używali tych grzybów do tamowania krwawienia i przyspieszania gojenia się pępka u noworodków.
Jakie grzyby można zbierać w marcu i kwietniu
Pierwszymi jadalnymi grzybami pojawiającymi się wiosną są smardze. Te grzyby jadalne odbiegają kształtem od klasycznych grzybów kapeluszowych. Zresztą smardze są z nimi mniej spokrewnione niż choćby z drożdżami, bowiem należą do gromady workowców.
Smardze – jak je rozpoznać?
Smardze są stosunkowo niewielkie. Największe smardze osiągają nieco powyżej 10 cm wysokości, a owocniki mają 2-4 cm średnicy. Owocniki smardzów wewnątrz są puste, krótkie trzony są białe, a wyrastające z nich kapelusze mają kształt okrągły, owalny do stożkowatego, o jasnobeżowym do nieomal czarnego zabarwieniu.
Kapelusze tych grzybów mają charakterystyczne nieregularne wnęki porozdzielane żeberkami. Troszkę przypomina to plaster miodu. Te grzyby wiosenne są bardzo kruche. Smardze wydzielają miły, korzenny zapach.
Smardze – kiedy występują?
Smardze rosną od końca marca do lipca, ale najczęściej spotykamy je w kwietniu i maju. Znaleźć te grzyby wiosenne można w lasach liściastych, mieszanych, w lasach łęgowych, szczególnie w towarzystwie topoli białej, jesionów, wiązów. Możemy je spotkać także na łąkach i w parkach. W tych miejscach wszystkie gatunki smardzów objęte są gatunkową ochroną, ale… są miejsca, w których można je zbierać. Pomocna w szukaniu tych jadalnych grzybów może okazać się mapa grzybów online, gdzie internauci dzielą się informacjami na temat występowania danych gatunków.
Gdzie można zbierać smardze?
Miejsca, w których można zbierać smardze to nasze ogrody i sady. Te grzyby wiosenne lubią trawniki, towarzystwo jabłoni. Szczególnie często możemy je znaleźć na „świeżo” rozsypanej korze drzew iglastych. A tę często stosujemy w naszych ogrodach jako wyściółkę. Z mojej strony rada – nawet jak wyrośnie nam w ogrodzie tylko jeden smardz, warto go zebrać, oczyścić, krótko usmażyć na maśle i skosztować. Są bardzo smaczne.
Smardze – właściwości odżywcze
Jak podają znawcy przedmiotu, smardze mają duże wartości odżywcze, zawierają witaminę D, cynk, fosfor, mangan, miedź i żelazo. Niektóre substancje zawarte w smardzu jadalnym wykazują działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne.
Naukowcy amerykańscy oraz Holendrzy opracowali i opatentowali sposoby sztucznej hodowli tych grzybów. Także hodują je Chińczycy.
Smardze – z jakim innym grzybem można je pomylić?
No i ostrzeżenie. Jest grzyb nieco podobny do smardzów – piestrzenica kasztanowata. W przeciwieństwie do smardzów rośnie na suchych i piaszczystych stanowiskach, na zrębach lub w miejscach, gdzie prowadzono prace leśne, np. w miejscach przygotowanych pod zalesianie, a także w bardzo młodych nasadzeniach sosnowych.
Grzyb tworzy owocniki od marca do maja. Piestrzenica kasztanowata także należy do gromady workowców i rośnie wiosną. Jak w przypadku smardzów, owocnik wewnątrz jest pusty. Trzon jest krótki, niekształtny, ale zdecydowanie szerszy niż u smardzów, brudnobiały, u strych owocników nabiera lekko liliowego odcienia. Kapelusz (głowa) silnie pofałdowany, nieco przypomina mózg, o średnicy do 12 cm, w kolorze brązowym do ciemnobrązowego. Ma silnie aromatyczny zapach.
Uwaga na piestrzenicę kasztanowatą – silnie trujący grzyb
W starych atlasach niekiedy podawany jest jako grzyb jadalny po kilkukrotnym odgotowaniu, lub po wysuszeniu. Zawiera gyromytrynę, silnie trującą substancję uszkadzająca wątrobę, śledzionę oraz nerki. Ponadto powoduje ona hemolizę (rozpad) czerwonych ciałek krwi. W stanie lotnym gyromytryna także stanowi niebezpieczną truciznę. Substancja ta jest rakotwórcza.
Jak dotąd nie udało się jednoznacznie udowodnić, że gotowanie czy też wysuszenie owocników skutkuje jej pełną dezaktywacją. Najniższą karą za spożycie grzyba może być osłabienie, wymioty oraz bóle głowy i brzucha. Objawy zatrucia zwykle występują po 4-8 (w innych źródłach można znaleźć informację, że po 6-24 godzinach) od spożycia tego grzyba. Znane są przypadki zatruć śmiertelnych spowodowanych przez piestrzenice.
Jak postępować w przypadku zatrucia grzybami?
I ogólna uwaga dotycząca zatrucia grzybami – o ile zorientujemy się, że zjedliśmy podejrzanego grzyba i występuje podejrzenie wystąpienia zatrucia, należy natychmiast spowodować wymioty i wezwać pomoc medyczną lub samemu udać się do szpitala.
Koniecznie należy pozostawić próbki wymiocin, gdyż znajdujące się w resztkach zarodniki grzyba umożliwią specjalistom na identyfikację jego gatunku.
W takiej sytuacji nie wolno pić mleka, czy jeść węgiel aktywowany.
Wszelkie metody sprawdzania, czy potrawa z grzybów jest trująca na podstawie pociemnienia srebrnej łyżeczki czy też zmiany zabarwienia cebuli, co niekiedy jest przekazywane jako ludowa wiedza na temat trujących grzybów, należy włożyć między bajki!!! Dotyczy to wszystkich grzybów, bez jakichkolwiek wyjątków.
Jak uniknąć zatrucia grzybami?
Przede wszystkim trzeba stosować się do jednej zasady: zbieramy tylko te owocniki grzybów, które jesteśmy w stanie zidentyfikować i jesteśmy pewni co do ich gatunku! Unikajmy zbierania małych owocników, u których niedostrzegalne są cechy pozwalające określić ich gatunek. Pamiętajmy, że często w warunkach naturalnych obok siebie wyrastają owocniki grzybów jadalnych i trujących.
Podsumowując wycieczka na grzyby wiosenne to doskonałe przedłużenie jesiennego sezonu grzybowego. W marcu, kwietniu i maju, gdy przyroda budzi się do życia, wielbiciele grzybobrania mają szansę kontynuować swoją pasję. Choć wiosenne gatunki mogą być różnorodne i nieco inne od tych spotykanych jesienią, to nadal stanowią cenny dodatek do kuchni i naturalny powód do wyjścia na spacery po lesie. Jednak zawsze pamiętajmy o zachowaniu ostrożności i pewności co do identyfikacji, aby uniknąć zbierania niepożądanych lub trujących gatunków.
Super