Poplony – za i przeciw

Żniwa tuż, tuż. A zaraz po nich okres wysiewu roślin poplonowych. Wśród niewątpliwych ich zalet, wielu rolników wskazuje również na ich wady. Czy jednak ma to swoje uzasadnienie. Niewątpliwie wnikliwa analiza gleby, stanowiska, czy terminu siewu roślin następczych, pozwalają dobrać odpowiednie rośliny poplonowe, które wzbogacą glebę nie zagrażając roślinom uprawianym w plonie głównym.

Bardzo często, ze względu na „goniące” gospodarzy prace w gospodarstwie, zwłaszcza podczas żniw, poplony traktowane są po macoszemu, bądź w ogóle brak ich w płodozmianie. Niewątpliwie jest to złe podejście. Poplony mogą być ratunkiem dla gleby przy zbyt często uprawianych po sobie roślinach zbożowych. Wiele z nich to gatunki miododajne, dla wielu gospodarzy będące istotnym źródłem paszy. Obecnie, wraz z wprowadzaniem przez Unię Europejską Zielonego Ładu, wzrasta ich znaczenie agrotechniczne i proekologiczne.

Czy poplony pomagają zadbać o wodę w glebie?

Jak już wspomniano, zadaniem roślin poplonowych jest wsparcie gleby, na różnych poziomach. Obecnie, w czasach, gdy coraz częściej gospodarze borykają się z problemem suszy, na ratunek przychodzą poplony, które wpływają na zwiększenie pojemności wodnej gleby, ważnego czynnika ograniczającego negatywne skutki niedoboru wody dla roślin, ograniczając straty wody w wyniku parowania. Obok tej niewątpliwej zalety poplonów należy wymienić: ochronę przed erozją wodną i wietrzną; właściwości owadobójcze niektórych z roślin poplonowych; ograniczenie niekorzystnego zjawiska uprawy zbóż w monokulturze; ochrona przed zachwaszczeniem; cenne źródło biomasy; pobieranie i zatrzymywanie składników pokarmowych, jak azot, fosfor, potas; pomagają w likwidacji nadmiernego zagęszczenia zarówno płytszych, jak i głębszych warstw gleby (uprawa roślin głęboko i silnie korzeniących się). Poplony można wysiewać solo (tab. 1) lub w mieszance (tab. 2). I tych drugich można stworzyć niezliczoną ilość. Gotowe mieszanki można nabyć w firmach specjalizujących się w ich tworzeniu lub samodzielnie przygotować w gospodarstwie. Wysiewając mieszanki należy pamiętać, aby rośliny wchodzące w ich skład miały zbliżony okres wegetacji, a udział jednego gatunku nie przekraczał 80%. Istotnym czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę przy wyborze mieszanki, jest wielkość nasion. Powinny one być zbliżone do siebie wielkością. Zbyt duża różnica w tym względzie może prowadzić do rozwarstwienia materiału siewnego, który będzie nierównomiernie rozłożony na polu – w jednej części będą rosły rośliny o drobnych nasionach, w innym o dużych.

Tab. 1. Przykładowe rośliny poplonowe

Tab. 2. Przykładowe mieszanki roślin poplonowych

*może nastąpić rozwarstwienie mieszanki z powodu różnej wielkości nasion

Poplony na mątwika i chwasty

W Polsce najczęściej jako poplony uprawiane są gorczyca biała i facelia błękitna. Do niewątpliwych zalet uprawy gorczycy białej należy fakt możliwości uprawy jej na praktycznie wszystkich rodzajach gleb. Tworzy głęboki i silny system korzeniowy, penetrujący glebę, co poprawia jej właściwości fizyczne. Charakteryzuje się szybkim tempem wzrostu i krótkim okresem wegetacji, dlatego można ja wysiewać nawet do 20 sierpnia. Gorczyca biała uprawiana jako międzyplon ścierniskowy dostarcza roślinom następczym ok. 120–130 kg/ha azotu, 110–115 kg/ha fosforu, 345–350 kg/ha potasu, 180 kg/ha wapnia, 20–25 kg/ha magnezu. Jednak największą zaletą niektórych odmian gorczycy białej jest  ich charakter mątwikobójczy. Wydzieliny korzeniowe gorczycy pobudzają nicienie z grupy mątwików do wyjścia z cyst, nie dopuszczając do przejścia przez nie pełnego cyklu rozwojowego. Taki mechanizm wpływa na skuteczną redukcję liczby cyst w glebie, stwarzając lepsze warunki do uprawy buraka czy ziemniaka w kolejnych sezonach.

Facelia błękitna jest rośliną miododajną o głębokim i dobrze rozwiniętym systemie korzeniowym, dzięki czemu potrafi pobierać wymyte składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby i przemieszczać je do swoich organów w części nadziemnej. Dzięki stosunkowo niewielkim wymaganiom glebowym, z powodzeniem może być uprawiana na wszystkich rodzajach gleb. Jej dużą zaletą jest odporność na suszę oraz stosunkowo dobrze znosi jesienne przymrozki – do –7–10°C. Tak jak gorczyca należy do roślin o szybkim tempie wzrostu i krótkim okresie wegetacji (90–110 dni). I właśnie szybkie tempo wzrostu wpływa na zagłuszanie wschodzących chwastów. Dodatkowo chroni glebę przed utratą wilgoci. Podobne właściwości w ograniczaniu chwastów wykazują: gryka, gorczyca biała, owies, rzodkiew oleista.

Na facelii mogą rozwinąć się: zgnilizna twardzikowa, czopowatość ziemniaka czy szara pleść. Dodatkowo jest żywicielem przędziorka chmielowca, przez co nie może być uprawiana jako poplon pod ziemniaka, rzepak, słonecznik. Pod buraka i soję można ją uprawiać tylko pod warunkiem uprawy w rejonach, w których nie stwierdzono obecności przędziorka.

Bobowate najbezpieczniejsze fitosanitarnie

Rośliny bobowate są najbezpieczniejsze fitosanitarnie. Ich główna zaletą jest fakt, że dzięki aktywnej symbiozie z bakteriami brodawkowatymi, wiążą wolny azot atmosferyczny, który wraz z resztkami pożniwnymi pozostaje w glebie, polepszając jej żyzność i właściwości fizyczne. To sprawia, że po roślinach tych stanowisko pozostawiane jest bardzo wysokiej kulturze. Do najczęściej uprawianych jako poplony roślin bobowatych należą: łubin żółty, biały i wąskolistny, groch siewny ogólnoużytkowy i pastewny, bobik, wyka, soja. Dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowatymi bobowate wzbogacają glebę w substancję organiczna i azot. Nawożenie nimi roślin następczych zapewnia wzrost plonu o ok. 15%. Należy pamiętać jednak o pH gleby, gdyż rośliny te reagują na jej pH oraz rodzaj. Przedplonem dla bobowatych mogą być inne rośliny z wyłączeniem motylkowatych, choć najczęściej uprawiane są po zbożach. Najlepiej uprawiać je w 3-4 roku po oborniku. Ze względu na dużą ilość azotu nie wolno uprawiać roślin bobowatych po okopowych uprawianych na oborniku. Przerwa w ich uprawie na tym samym stanowisku powinna wynosić 3-5 lat.

Zgodnie z zielonym ładem

Wprowadzane już od dłuższego czasu przez Unie Europejską zmiany w rolnictwie, duży nacisk kładą na metody integrowane. A w ostatnim czasie działania te są intensyfikowane, np. przez nową inicjatywę tzw. zielonego ładu. Wszystko sprowadza się do wysunięcia na pierwszy plan metod agrotechnicznych. Również w uprawie roślin poplonowych agrotechnika odgrywa ważną rolę. Stanowisko pod te rośliny musi być starannie przygotowane, najlepiej przy użyciu narzędzi płytko uprawiających. Wysiew poplonów należy wykonać zaraz po zbiorze rośliny uprawnej. Takie podejście pozwoli na zaoszczędzenie wody oraz pozwoli ograniczyć konkurencję ze strony samosiewów rzepaku i zbóż. Jeśli bezpośrednio po zbiorze nie można wysiać roślin poplonowych, należy zwalczyć wschodzące samosiewy rzepaku i zbóż. Po uprzedniej uprawie gleby lub po życie czy pszenicy, poplony można wysiewać w dniu zbioru, jako siew bezpośredni w ściernisko. Idealnym narzędziem do wysiewu poplonów jest siewnik rzędowy. Jeżeli pole pod poplony jest zaorane, to w następującym po nim plonie głównym orkę można pominąć. Innym sposobem wysiewu poplonów ścierniskowych jest metoda rzutowa. Coraz częściej do rzutowego wysiewu poplonów wykorzystywany jest agregat ścierniskowy z zamontowanym na ramie siewnikiem rzutowym. Takie rozwiązanie często stosowane jest przy siewnie roślin o drobnych nasionach, np. facelia, gorczyca, seradela. Należy pamiętać, aby poplony wysiewać w wilgotną glebę na odpowiednią głębokość, np. bobowate – 6-8 cm, rośliny o drobnych nasionach, jak gorczyca, facelia – 2-3 cm.

Sprawdź jakie rośliny na poplon warto uprawiać!

Artykuł ukazał się w numerze AP7/2021

Autor: dr inż. Przemysław Kardasz, IOR-PIB