Co znajdziesz w artykule?
15 maja br. został przedstawiony najnowszy raport o stanie wsi polskiej, całkowicie poświęcony 20-leciu członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Raport, który jest trzynastą edycją tego opracowania, analizuje różnorodne aspekty życia na polskiej wsi oraz wpływ integracji z UE na rolnictwo i obszary wiejskie. Co z niego wynika? Jak żyje się na polskiej wsi?
Wzrasta udział ludności rezydującej na wsi
Od momentu przystąpienia Polski do UE wiele się zmieniło na polskiej wsi. Jak podkreślają autorzy raportu, ostatnie dwie dekady były najlepszym okresem w historii wiejskiej Polski. Choć nadal istnieją obszary z niedostatkiem, ogólnie rzecz biorąc, coraz więcej osób żyje na względnie dobrym poziomie. Akcesja do UE odegrała kluczową rolę w poprawie sytuacji ludności wiejskiej i rolników, przyczyniając się do wzrostu dochodów oraz zmniejszenia dysproporcji między obszarami wiejskimi a miejskimi.
Jednym z kluczowych wniosków raportu jest fakt, że wieś staje się coraz bardziej pożądanym miejscem do życia. Dzięki instrumentom Wspólnej Polityki Rolnej oraz dostępowi do jednolitego rynku, wieś doświadcza wzrostu zarówno ekonomicznego, jak i społecznego. Wzrasta udział ludności rezydującej na wsi, chociaż obserwuje się także migrację z obszarów peryferyjnych do obszarów pod aglomeracyjnych.
Jednakże, nie wszystkie zmiany są pozytywne. Obserwuje się zmianę struktury wiekowej populacji wiejskiej, ze spadkiem liczby ludności w wieku produkcyjnym i wzrostem w wieku poprodukcyjnym. Dodatkowo, mimo stabilnego wzrostu produkcji rolnej od momentu akcesji, nadal istnieją wyzwania związane z nadmiarem pracujących w rolnictwie oraz niską wydajnością pracy.
Sektor rolniczy odnotował duży sukces eksportowy
Sektor rolniczy odnotował duży sukces eksportowy, a udział produktów rolno-spożywczych w całości eksportu z Polski w 2022 r. wyniósł około 14% i systematycznie poprawia się struktura eksportu na korzyść produktów przetworzonych dających wyższą wartość dodaną. Wsparcie finansowe z funduszy UE, w tym płatności obszarowe i inwestycje modernizacyjne, przyczyniło się do fundamentalnej poprawy warunków życia na polskiej wsi. Jednakże, mimo dwudziestu lat członkostwa w UE, niektóre korzyści pozostają nie w pełni zidentyfikowane. Wpływ integracji z UE na wieś nie jest jednoznaczny i istnieją obszary, których korzyści są trudne do zmierzenia, takie jak udział w Jednolitym Rynku Europejskim.
Wśród najważniejszych dla Polski wydarzeń w XX i w XXI wieku przystąpienie do UE znalazło się na czwartym miejscu. Poparcie ogółu obywateli dla członkostwa w UE jest stałe i z biegiem czasu wzrastało. Polacy doceniają korzyści i dostrzegają plusy uczestniczenia w Unii Europejskiej. W większości popierają wzrost integracji. Mieszkańcy wsi i rolnicy nie wyróżniają się znacząco na tle ogółu.
Zatrudnienie w rolnictwie
Według Agnieszki Baer-Nawrockiej i Walentego Poczty, choć wskaźnik zatrudnienia w rolnictwie utrzymuje się na nadal na wysokim poziomie, wynoszącym 9,8% w 2021 roku, to jednak odnotowujemy znaczący spadek w porównaniu z 2004 rokiem, kiedy to rolnictwo absorbowało 15,6% siły roboczej, w przeciwieństwie do większości krajów Unii, gdzie wskaźnik ten oscyluje w przedziale 1–3%.
Analiza średniej wielkości gospodarstwa i wzrostu produkcji rolnej od przystąpienia do UE
W roku 2020 średnia wielkość gospodarstwa wyniosła 11,3 ha, co jest znacznie mniejsze niż w przypadku Niemiec czy Francji, gdzie ta wartość jest nawet sześciokrotnie większa. Jednakże należy pamiętać, że te wskaźniki są częściowo zniekształcone z powodu braku uwzględnienia w danych statystycznych nieformalnych dzierżaw, co sugeruje, że rzeczywista średnia wielkość gospodarstwa towarowego może być znacznie większa, choć dokładnej wartości nie znamy i możemy jedynie spekulować.
Od czasu przystąpienia do UE notuje się stabilny i systematyczny wzrost produkcji rolnej. Produkcja towarowa rolnictwa zwiększała się średniorocznie o 2,34% od 2004 roku, co doprowadziło do jej wzrostu o 35% w 2022 roku w porównaniu z początkiem analizowanego okresu.
Wpływ pomocy UE na polskie rolnictwo i warunki życia na wsi
W okresie od 2002 do 2022 roku, z uwzględnieniem programu SAPARD, ARiMR wypłaciła imponującą sumę 395 mld złotych, z czego aż 234 mld złotych przeznaczono na płatności obszarowe. Dodatkowo, 128 mld złotych zostało zainwestowanych w modernizację rolnictwa i przetwórstwa. Te skumulowane kwoty są imponujące, a co ważniejsze, większość tych funduszy została dobrze wykorzystana.
W początkowym okresie po przystąpieniu do UE, zwłaszcza między 2004 a 2007 rokiem, wysiłki Polski w harmonizacji polityki rolnej i przepisów były doceniane. Modernizacja rolnictwa i zmiany strukturalne przyczyniły się do pozytywnego postrzegania Polski w UE. Dostosowanie do unijnych norm było priorytetem, co poprawiało opinie na temat polskiego rolnictwa. Produkty rolne z Polski stały się bardziej obecne w łańcuchach dostaw UE, co wzmacniało pozycję Polski jako partnera na jednolitym rynku UE.
Wsparcie, zwątpienie i zmieniające się oczekiwania
Jak pisze Jerzy Bartkowski, rola wyborcy wiejskiego była znacząca i taka raczej pozostanie. Przejawiła się w formie przeciwstawienia: wyborca miejski i wiejski. Wyborca wiejski, który u początku transformacji ją poparł, a później zgodnie ze swoim systemem wartości, ze swymi oczekiwaniami, nadziejami i interesami, poparł PiS. Kiedy uwidoczniły się negatywne konsekwencje rządów tej formacji, jej brak szerszej perspektywy i brak odpowiednich kompetencji, ten sam wyborca częściowo zmniejszył, częściowo wycofał swoje poparcie. Wyborca wiejski nie miał podstaw, by zwątpić, ani w przyszłą życzliwą interwencję PiS, ani w jej kierunek – do biedniejszego elektoratu. Ale musiał zdać sobie także sprawę, że to nie wystarczy. Inflacja pokazała, jak ta sama polityczna ręka może jednocześnie dawać (transfery) i odbierać (znaczący wzrost cen, kosztów życia i prowadzenia działalności).
Pomimo osiągnięć, nadal istnieją wyzwania
W kontekście przyszłości polskiej wsi, kluczowe znaczenie ma dalsze wsparcie dla przedsiębiorczości oraz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Pomimo osiągnięć, nadal istnieją wyzwania, takie jak zmiana struktury wiekowej populacji, nadmiar pracujących w rolnictwie oraz rosnące koszty życia.
W obliczu tych wyzwań, dalsze inwestycje w rozwój obszarów wiejskich oraz efektywne wykorzystanie funduszy UE są kluczowe dla zapewnienia dalszego postępu i poprawy jakości życia na polskiej wsi. Dopiero w ten sposób Polska będzie mogła w pełni wykorzystać swój potencjał rolniczy i wiejski w kontekście integracji z Unią Europejską.
Więcej szczegółów na stronie fdpa.org.pl
źródło: fdpa.org.pl
