Co znajdziesz w artykule?
Omacnica prosowianka swoim zasięgiem obejmuje już wszystkie powiaty w Polsce, nawet te północne. Została wykryta w latach 50. XX wieku w uprawach kukurydzy na południu kraju. Wraz z rozpowszechnianiem się uprawy kukurydzy rozprzestrzeniało się także występowanie omacnicy. Brak podstawowej ochrony roślin spowodował wzrost liczebności tego szkodnika i straty w plonie ziarna.
Występowanie omacnicy prosowianki
Omacnica prosowianka (Ostrinia nubilalis) występuje wszędzie tam, gdzie jest uprawiana kukurydza zwyczajna i cukrowa. Gąsienice omacnicy prosowianki wykryto również w uprawach chmielu, papryki, sorga, winorośli, buraka, jabłoni oraz rabarbaru, prosa, konopi, buraka cukrowego, ziemniaka, szpinaku, pomidora, selera i maliny. Można spotkać je także w chwastach grubołodygowych, które rosną na miedzach, rowach czy ugorach, takich jak: bylica pospolita, chwastnica jednostronna, komosa biała, łoboda rozłożysta i szarłat szorstki.
Morfologia omacnicy prosowianki
Żeby rozpoznać dobrze omacnicę prosowiankę, a zarazem dobrze ją zwalczyć, musimy poznać jej biologię. Owad pochodzi z Azji Południowej. Jest to niewielki, ciepłolubny motyl nocny należący do gatunków wielożernych. Wielkości średniej, o rozpiętości skrzydeł 25–30 mm. Przednie skrzydła są jasnobrązowe do brunatnych, z ciemniejszym brzegiem i falistymi przepaskami (fot. 1 u samej góry). Gąsienice długości ok. 2,5 cm są barwy cielistej z brązowymi plamkami na każdym segmencie oraz ciemną przepaską na grzbiecie (fot. 2). Wyrośnięte gąsienice zimują w resztkach pożniwnych. Wiosną odbywa się przepoczwarczenie i wylot motyli.
Objawy i uszkodzenia – jakie szkody powoduje omacnica prosowianka?
Wychodzące larwy początkowo żerują w kątach liści, pochwach liściowych, nerwach liści, a następnie wgryzają się do wnętrza pędów i kolb. Przy sprzyjających warunkach, zmieniającym się klimacie w Polsce (coraz więcej długich i ciepłych dni) część gąsienic przepoczwarcza się jeszcze w tym samym roku, dając początek częściowemu drugiemu pokoleniu.
W miejscach żerowania gąsienic pojawiają się otwory w tkankach, a także białawe i żółtawe trociny widoczne na przełomie sierpnia i września. Rośliny mogą się przebarwiać z tytułu zachwiania gospodarki wodą, co wiąże się zahamowaniem dostarczenia składników pokarmowych. W zależności od okresu i miejsca żerowania rośliny mogą przedwcześnie zamierać. Spowodowane jest to uszkodzeniem rośliny od podstawy do samego szczytu, jak np. wiechy u kukurydzy. Roślina jest słabsza i podatna na złamanie, zwłaszcza gdy drążone są kanały poniżej kolby. Na kolbach gąsienice odżywiają się miękkimi ziarniakami, wyjadając doszczętnie ich bielmo i zarodki. Gdy ziarniaki ulegają stwardnieniu, gąsienice żerują w nasadkach lub też w nasadzie kolby, doprowadzając tym sposobem do zwisu kolby w dół lub odłączenia kolby od łodygi, które spadają na ziemię.
Pamiętajmy, że miejsca uszkodzone na roślinie są dobrą drogą dla różnego rodzaju patogenów, choćby pojawiającej się fuzariozy łodyg i kolb. Objawia się ona białym nalotem na kolbie, ziarno porażone jest mykotoksynami. Rozwój gąsienicy głównie uzależniony jest od progu termicznego. Do prawidłowego rozwoju jaj to minimum 15°C. W zależności od warunków środowiska (głównie temperatury) wylęg gąsienic rozpoczyna się po 3–12 dniach od momentu złożenia jaj (zwykle po 4–7 dniach). Im cieplej, tym rozwój gatunku szybszy. O zbliżającym się wylęgu gąsienic świadczy wejście jaj w stadium czarnej główki. Na południu naszego kraju w niektóre lata (suche i upalne) pierwsze, nieliczne wylęgi gąsienic można obserwować już od pierwszej dekady czerwca, ale zwykle jest to druga lub początek trzeciej dekady czerwca.
Drugie pokolenie gąsienic pojawia się we wrześniu i w październiku, ale nie kończy rozwoju na ten moment z powodu zakończenia wegetacji kukurydzy. Gąsienice przechodzą przez pięć stadiów larwalnych. Dojrzałe gąsienice zdolne do przezimowania pojawiają się zwykle od końca sierpnia, jednak w niektóre lata już na początku tego miesiąca schodzą na zimowanie. Gąsienice bez problemu znoszą wysokie mrozy. Do zimujących szkodników największym zagrożeniem w czasie zimowania jest susza. Zimujące gąsienice w resztkach roślinnych pozostają do kolejnego roku.
Straty w plonie spowodowane przez omacnicę prosowiankę
W zależności od nasilenia szkodników i warunków klimatycznych straty zaczynają się od 10% i mogą sięgnąć w niektórych rejonach Polski nawet 50%. Według obserwacji przez specjalistę Janusza Narożnego, na 30% uszkodzonej plantacji kukurydzy przez omacnicę prosowiankę plon będzie obniżony 1–1,5 t/ha suchego ziarna kukurydzy. Na fot. 4. wyraźnie można dostrzec ubytek plonu ziarna.
Pierwsza od góry kolba kukurydzy pochodzi z rośliny uszkodzonej przez larwę omacnicy poniżej kolby. Środkowa jest uszkodzona w ogonku łączącym kolbę z łodygą. Natomiast ostatnia kolba pochodzi z rośliny nieuszkodzonej. Wszystkie kolby są zebrane w tym samym czasie z tej samej odmiany kukurydzy rosnącej w tym samym rzędzie. Próg szkodliwości omacnicy prosowianki w kukurydzy zaczyna się już od 15% porażonych roślin lub od 6–8 złóż jaj na 100 roślinach (IOR).
Autor : mgr inż. Paweł Duda, ZSRCKU w Trzciance
Artykuł ukazał się w miesięczniku Agro Profil 11/2022
