Owies ozimy – jak uprawiać, kiedy siać, ile na hektar, jakie odmiany wybrać?

Owies ozimy to w naszych warunkach klimatycznych stosunkowo nowa uprawa, zyskująca jednak coraz większe zainteresowanie rolników ze względu na cyklicznie powtarzające się suche wiosny. Zmiany klimatu skłaniają rolników do coraz częstszego sięgania po ozime gatunki uprawne. Przejawia się to wzrostem powierzchni uprawy jęczmienia ozimego, większe grono plantatorów sięga po zimujące formy grochu, inni testują jesienno-ziomowe siewy jęczmienia browarnego. Ciekawą możliwością może być także uprawa owsa ozimego, który w zachodnich krajach naszego kontynentu dominuje w strukturze zasiewów nad formą jarą.

Owies ozimy – coraz częściej uprawiany w Europie Środkowej

Ze względu na wyższy potencjał plonowania w Austrii, Niemczech oraz w krajach sąsiednich, Francji i Anglii, owies ozimy zajmuje wysoki udział w powierzchni uprawy. W Europie Środkowej odmiany owsa ozimego okazały się bardziej wrażliwe na przezimowanie, jednak w związku ze zmianami klimatycznymi owies ozimy staje się gatunkiem radzącym sobie w naszych warunkach klimatycznych.

Owies ozimy dobrze wykorzystuje wilgoć zimową i dzięki temu lepiej rozwija się wiosną, co jest jego dużą przewagą nad formą jarą. W porównaniu z owsem jarym oznacza się też mniejszą wrażliwością na suszę na początku lata, dzięki czemu może osiągać wyższe plony. Dużym atutem formy ozimej owsa jest niska zawartość plew i wyższa energetyczność paszy. Owies ozimy jest też wcześniej gotowy do zbioru.

Jakie wymagania glebowe ma owies ozimy?

Owies ozimy stawia stosunkowo niewielkie wymagania glebowe, choć najlepiej radzi sobie na glebach o dobrej wilgotności.

Wybierając stanowisko pod uprawę owsa ozimego, w miarę możliwości lepiej unikać regionów, gdzie występują późne przymrozki. W Polsce dobrze radzi sobie w rejonach południowo-zachodnich. Gleby zagęszczone, z uszkodzoną strukturą nie nadają się do uprawy owsa, który jest bardziej wrażliwy na zbite podglebie, niż jęczmień. Owies ozimy może być dobrym przedplonem dla pszenicy lub jęczmienia ozimego, ale nie należy uprawiać go po sobie, ze względu na brak możliwości zwalczania miotły zbożowej. Pola o silnym nasileniu chwastów jednoliściennych również nie są dobrym stanowiskiem do jego uprawy.

Nawożenie owsa ozimego

Owies jest gatunkiem zdecydowanie mniej wymagającym pod względem nawożenia niż np. pszenica. Aby zapewnić jak najlepsze przezimowanie owsa, przedsiewnie stosuje się ok. 90 kg K₂O na hektar, co zapewnia poprawę zimotrwałości. Dawka fosforu w ilości 55 kg P₂O₅/ha przedsiewnie pozwala na uzyskanie średnich plonów. Azot najlepiej stosować wiosną w dwóch dawkach. Przy intensywnej uprawie, w pierwszej dawce na początku ruszenia wegetacji można zastosować ok. 40-50 kg N/ha. Drugą dawkę, ok. 50-60 kg N/ha stosuje się na początku strzelania w źdźbło. Owies ozimy można uprawiać na gnojowicy lub oborniku, jednak należy pamiętać, że zbyt wysokie dawki azotu jesienią mogą wydłużyć jego wegetację i pogorszyć zimowanie roślin.

Kiedy siać owies ozimy? Ile na hektar?

Owies ozimy rozwija się bardzo powoli (nie jest to forma przewódkowa), dlatego należy go wysiewać jak najwcześniej, mniej więcej w tym samym czasie, co jęczmień ozimy, aby w okres spoczynku zimowego wszedł w pełni rozkrzewiony. Zaleca się siew od 15 września do 10 października. Późny siew prowadzi do niedostatecznej fazy rozwojowej i zwiększa ryzyko wymarznięcia. Optymalna obsada to ok. 320 do 400 kiełkujących ziaren/m², co odpowiada normie wysiewu w przedziale od 90 do 150 kg/ha.

Warto zwrócić uwagę na niższą masę tysiąca ziaren owsa ozimego (24-37g) w porównaniu do owsa jarego (30-44g). W miejscach zagrożonych gorszym przezimowaniem obsadę należy zwiększyć do 400 kiełkujących ziaren /m². Stanowisko pod siew powinno być starannie przygotowane, szczególnie w przypadku planowanego zastosowania herbicydów doglebowych. Gleba o dobrej strukturze tworzy podstawę do równych wschodów i optymalnych warunków rozwoju roślin.

Ze względu na duże zapotrzebowanie na wodę, jakie wykazuje owies ozimy, głębokość siewu owsa ozimego powinna wynosić ok. 3 do 4 cm. Wszelkie zabiegi uprawowe muszą być nastawione na zmniejszenie ryzyka wymarzania, tj. nie za późny siew, nie za płytki siew, nie za luźne podłoże oraz zachowanie ostrożności przy stosowaniu herbicydów.

Odmiany owsa ozimego

Obecnie w Krajowym rejestrze nie ma żadnej zarejestrowanej odmian owsa ozimego, dostępne są jednak odmiany z katalogu wspólnotowego CCA. W Austrii zarejestrowano jedną odmianę – Wiland, w Niemczech jest już ich kilkanaście, m. in. KWS Snowbird, KWS Monument czy KWS Vodka. Według badań przeprowadzonych przez AGES (Agencja ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywnościowego z siedzibą w Wiedniu), owies ozimy może wymarznąć przy temp. ok. -12°C. Wszystkie obecnie oferowane odmiany owsa ozimego to owies biały.

Choroby, szkodniki i regulacja wzrostu

Owies ozimy to gatunek cechujący się dosyć wysoką zdrowotnością. Spośród chorób liści regularnie występuje tylko mączniak prawdziwy. Po pojawieniu się wiech łan warto lustrować w kierunku objawów występowania rdzy koronowej owsa, jednak porażenie przez ten patogen do tej pory było widoczne tylko w nielicznych regionach. Obfite opady deszczu podczas kwitnienia owsa ozimego mogą prowadzić do problemów z jakością zbieranego ziarna z powodu fuzariozy wiech. Obciążenie owsa tą chorobą jest jednak niewielkie.

Uszkodzenia spowodowane pałecznicą zbóż i traw i pleśnią śniegową wystąpiły kilkakrotnie podczas doświadczeń AGES u podnóża Alp oraz w Mühlviertel i Waldviertel. Dzięki dobrej zdolności gatunku do regeneracji, porażenie nie przekroczyło jednak progu ekonomicznej szkodliwości, dzięki czemu można było nadal osiągać zadowalające plony. Jeśli plantacja ma dużą gęstość łanu z powodu optymalnych warunków pogodowych i dobrego nawożenia, regulacja wzrostu jest koniecznością ze względu na ryzyko wylegania.

Zwalczanie chwastów w owsie ozimym

W przypadku owsa ozimego możliwe jest odchwaszczanie mechaniczne, jednak opłaca się ono tylko wtedy, kiedy mamy do czynienia z dużym nasileniem chwastów, a udział chwastów uciążliwych (np. łopianu czy ostu) jest niski. W porównaniu z samymi herbicydami skuteczność stosowania zabiegów mechanicznych to ok. 50%. Mechaniczne zwalczanie broną chwastownikiem odbywa się krótko przed wschodami i ponownie w fazie od 3 liści. Z tego względu można rozważyć uprawę owsa w ekologii.

Za stosowaniem herbicydów powschodowo jesienią przemawia to, że chwasty są trafione we wczesnej fazie ich rozwoju. W przypadku owsa ozimego, który jesienią ma słabo rozwinięty system korzeniowy, ma to szczególne znaczenie, ponieważ rośliny zyskują lepsze warunki wzrostu. Jednym z problemów z przezimowaniem owsa jest zwalczanie miotły zbożowej jesienią, ponieważ owies ozimy (podobnie jak owies jary) jest znacznie bardziej wrażliwy na stosowanie herbicydów.

W Niemczech zarejestrowany jest na owies ozimy preparat Jura (667g/l prosulfokarb i 14g/l diflufenikan) w ilości 4 l/ha. W Polsce w owsie ozimym zarejestrowane są 2 herbicydy (Bresser 4D – zastosowanie małoobszarowe i Kinvara), jednak tylko do stosowania wiosennego. W owsie ozimym można z reguły stosować wszystkie środki zarejestrowane w owsie jarym.

Jak plonuje owies ozimy? Ile owsa z hektara?

Ze względu na znacznie dłuższy okres wegetacji owies ozimy może lepiej wykorzystywać zasoby wody w glebie. W badaniach odmianowych owies ozimy plonował lepiej o 15%. Średnio w badaniach plony owsa ozimego sięgały ok. 7,0 do 8,0 t/ha. Jakość ziarna ozimej formy owsa (masa hektolitrowa, zawartość włókna surowego, wartość energetyczna paszowa) jest korzystniejsza w porównaniu do formy jarej. Zawartość białka w badaniach niemieckich w 2021 r. wyniosła 13,9% a tłuszczu 7,1%. Masa tysiąca ziaren z kolei jest wyższa w owsie jarym.

Owies ozimy ma przewagę nad jarym pod względem mniejszego udziału łuski oraz mniejszej podatności na choroby grzybowe. Żniwa owsa ozimego rozpoczynają się wcześniej niż owsa jarego (ok. 7 do 14 dni po jęczmieniu ozimym, ale przed pszenicą). Wyższy plon owsa ozimego wynika głównie z większej gęstości łanu. Ma to oczywiście niekorzystny wpływ na wyleganie. Dlatego w przypadku zbyt intensywnej gęstości łanu zdecydowanie wskazane jest stosowanie regulatorów wzrostu.

Autor: Maciej Marczewski

Artykuł ukazał się w miesięczniku Agro Profil 1/2023