Jak przygotować rzepak do okresu zimowego?

Rzepak ozimy jest jedną z najbardziej wymagających roślin uprawnych. Zakres warunków, jakie muszą być spełnione, aby poniesione koszty uprawy tej rośliny zwróciły się jest bardzo szeroki.

Potencjał plonowania rzepaku ozimego nowoczesnych odmian wynosi nawet ok. 90 dt/ha, a obecnie w Polsce plony rzepaku plasują się na poziomie 30 – 50 dt/ha. Oznacza to, że w wielu przypadkach nie realizujemy potencjału rośliny nawet w połowie. Warto przybliżyć się problemowi i spróbować go rozwiązać.

Rzepak ma wysokie wymagania

Rzepak to roślina o silnym, palowym systemie korzeniowym, osiągającym przed zimą do ok. 50-60 cm, a w pełnym wzroście 120 – 290 cm długości. Pamiętajmy, że prawidłowy rozwój jesienny rzepaku decyduje o możliwościach plonowania tej rośliny. Przed zimą szyjka korzeniowa powinna być najgrubsza ok. 1-2 cm, a rozeta winna wykształcić 8-12 liści. Rzepak lubi wilgotny klimat i dlatego lepiej plonuje w rejonach nadmorskich (duża wilgotność powietrza) lub tam, gdzie roczna suma opadów wynosi ponad 500 mm. Jest niewrażliwy na opady w okresie przedzimowym (w tym roku przedzimowym i zimowym ) a najwięcej opadów wymaga w fazie kwitnienia. Do prawidłowego rozwoju jesiennego potrzebuje około 60 – 75 dni ze średnią temperaturą powyżej 5 ^oC. Jest bardziej zimotrwały niż jęczmień ozimy i wytrzymuje mrozy do -15 ^oC, a pod okrywą śnieżną do -30 ^oC. W czasie trwania zimy jego mrozoodporność maleje. Pąki kwiatowe są wrażliwe na majowe przymrozki, o czym szczególnie silnie mogli przekonać się plantatorzy w mijającym już sezonie.

Rzepak wymaga gleb głębokich, żyznych i zasobnych w próchnicę i wapń. Najlepszymi glebami są gleby kompleksu pszennego bardzo dobrego i dobrego, żytniego bardzo dobrego oraz pszennego górskiego, według klas od I do IV. Klasy V i VI nie nadają się do uprawy rzepaku. Wymaga gleb o wysokiej kulturze, których podstawowym warunkiem jest uregulowany odczyn powyżej 6,0 pH.

Rzepak charakteryzuje się bardzo dużymi wymaganiami pokarmowymi i potrzebami nawozowymi.

Tab. 1. Wymagania pokarmowe rzepaku ozimego kg/ha z plonem 1 t + masa słomy

Źródło: NU Agrar

Nawożenie mineralne rzepaku

Ustalając wysokość nawożenia mineralnego pod rzepak należy mieć na uwadze przede wszystkim zasobność gleby, stanowisko w zmianowaniu ale także plon jaki chcemy uzyskać.

Ze względu na ponad dwukrotnie większe pobieranie potasu niż fosforu przez rzepak, zaleca się stosować nawozy kompleksowe o szerokim stosunku fosforu do potasu (P:K) lub stosowaniu nawozów jednoskładnikowych.

Nawożenie fosforowe i potasowe jest najbardziej efektywne, gdy nawozy są dobrze wymieszane na 10 – 20 cm warstwy gleby. A metod aplikacji w dzisiejszy czasach mamy 2 – w uprawie bezorkowej aplikacja z siewem rzepaku metodą strip – till oraz w uprawie orkowej stosowanie nawozów pod pług lub po orce przed siewem. Wszystkie metody mają na celu aby nawóz umieścić na właściwej głębokości.

Zdarza się również, że z przyczyn organizacyjnych lub finansowych nie zastosowano całej dawki nawozów przedsiewnie, można wówczas do 50% dawki zastosować pogłównie ale jak najwcześniej wiosną, gdy tylko uda się wjechać w pole. Taki wariant jest tylko możliwy przy średniej i dużej zasobności gleby. Na glebach o niskiej zasobności cała dawka powinna byś zastosowana przed siewem. Rzepak bardzo dobrze reaguje na dobre odżywienie jesienią w potas i fosfor, co zwiększa mrozoodporność oraz efektywniejsze nawożenie azotem wiosną.

Czy stosować dodatkowo azot jesienią w rzepaku i kiedy?

Gdy rzepak uprawiany jest po zbożu, którego słoma została przeorana, efektywne jest stosowanie dodatkowo 40-60kg N/ha, czyli ok. 90-130 kg/ha mocznika. Nie obawiajmy się przedsiewnego lub pogłównego nawożenia rzepaku w fazie 2-4 liści, a zwłaszcza uprawianego po przeoranej słomie i przy lekko spóźnionym siewie. Pomimo stosowania dodatkowej dawki azotu, w zależności od przebiegu pogody, rośliny mogą odczuć jego niedobór, dlatego powinno się obserwować jesienny rozwój rośliny i ewentualnie likwidować skutki niedoboru.

Na przełomie września i października należy ocenić stan plantacji. Jeżeli rośliny wytworzyły tylko 1-4 liści lub plantacja została zniszczona przez szkodniki jak np. pchełka rzepakowa lub ślimaki, a zabarwienie rzepaku jest jasnozielone, występują czerwienienie lub zżółknięcie liści należy podjąć decyzję o dokarmianiu rzepaku. Zaleca się stosować oprysk – dolistnie 10% roztworu mocznika, warto tez dodać siarczan magnezu oraz mangan i bor.

Z jednej strony azotem jesienią należy nawozić z umiarem. Oznacza to, że należy unikać przenawożenia tym składnikiem, gdyż powoduje on między innymi przyspieszenie wzrostu rośliny. Przed zimą nie zawsze jest to korzystne, ponieważ zbyt duża dostępność azotu może prowadzić do nadmiernego „wybujania” łanu rzepaku i wyniesienia pąka wierzchołkowego. Dodatkowo zwiększa zawartość wody w roślinie, co zmniejsza mrozoodporność oraz zmniejsza odporność roślin na choroby. Dlatego należy zachować szczególną ostrożność z nawożeniem azotem:

• przy wczesnych siewach,
• przy odmianach o dynamicznym tempie wzrostu,
• na stanowiskach nawożonych obornikiem lub gnojowicą,
• na stanowiskach zasobnych w próchnicę w warunkach sprzyjających mineralizacji azotu organicznego (wilgotna i ciepła jesień),
• po przedplonach, które pozostawiły dużo azotu w glebie.

W dzisiejszych czasach coraz bardziej rolnicy chcąc obniżyć wysokie koszty nawożenia sięgają po nawożenie obornikiem, a zaleca się go zwłaszcza na gleby słabe i po przedplonach zbożowych. Nawożenie obornikiem należy wykonać na 2–3 tygodnie przed siewem rzepaku, aby gleba mogła dostatecznie osiąść. Zalecane dawki to 20 – 40 t/ha gdzie obornik powinien być dobrze przykryty. 

Uprawa gleby pod rzepak ozimy

Klasyczne zalecenia przewidują wykonanie dwu zespołów uprawowych, tj. pożniwnego i przedsiewnego. Jeśli termin zejścia z pola przedplonu stwarza takie możliwości, należy ich przestrzegać.

Przygotowanie roli

Starannie wykonana uprawa roli we właściwym czasie jest niezbędna do zapewnienia pełnych i wczesnych wschodów rzepaku. Ułatwia przenikanie korzeni w głąb gleby i zapewnia najlepsze warunki wschodów i rozwoju początkowego rzepaku. Decyzję o sposobie uprawy roli pod rzepak ozimy należy podjąć w zależności od: oceny stanu pola po zbiorze przedplonu, właściwości gleby i przebiegu pogody, wyposażenia gospodarstwa w odpowiedni sprzęt do uprawy roli i siewu, czasu, jaki pozostał od zbioru przedplonu do siewu.

Rodzaje siewu rzepaku

W zależności od gleby, maszyn i kierunku produkcji, rzepak można siać na różne sposoby. Przedstawiamy trzy z nich: siew punktowy, strip-till oraz za pomocą siewnika rzędowego.

Zbyt wczesny siew – strata plonu, zbyt późno – tak samo. Tak to już jest z rzepakiem. Wysokie są również konsekwencje niedbałego podejścia do innych zabiegów agrotechnicznych. Jednak kluczowym zabiegiem w uprawie rzepaku jest właśnie siew.

Pierwszym rodzajem  siewu rzepaku, który staje się u nas bardzo modny jest siew pasowy, tzw.  strip-till. Jest to siewnik połączony z sekcją uprawowo-nawozową. Podstawowym elementem roboczym jest dłuto uprawowe, które ma za zadanie wycięcie w glebie paska o szerokości 2,5 cm. Gleba z tego paska wyciągana jest na wierzch roli co zapewnia samooczyszczenie się dłuta i ogranicza zapychanie maszyny. Dłuto zakończone jest prosto, nie wywołuje więc efektu odcięcia warstwy gleby od podglebia, co zapobiega powstawaniu warstwy podeszwy płużnej (warstwy lustra). Jednocześnie w śladzie dłuta umieszczany jest nawóz mineralny. Nawóz aplikowany jest w dwóch warstwach najczęściej na głębokości 8-12 cm i 18-22cm, chociaż istnieje możliwość regulacji tej głębokości. Szczelina jest zamykana przez wał oponowy. Kolejnym elementem roboczym jest redlica wysiewająca, która pracuje dokładnie w śladzie dłuta uprawowo-nawozowego. Takie rozwiązanie daje doskonałe warunki do rozwoju systemu korzeniowego rzepaku. Nasiono jest umieszczane w miejscu, w którym wykonano uprawę, a poniżej znajduje się nawóz. A średnia obsada roślin na 1 metr kwadratowy wynosi 27 szt.

Drugim rodzajem siewu jest siew punktowy. Umożliwia on wysiew drobnych nasion rzepaku na stałej głębokości. Pożądana głębokość w tym wypadku to 2 cm. Jedynie na glebach przesuszonych można stosować większą głębokość – 3–4 cm, która pozwala na lepsze pobieranie wody (np. w przypadku suszy). Wysiewany punktowo rzepak siejemy rzadziej – najczęściej w rzędach co 45 cm (jak buraki cukrowe) i co 6–9 cm w rzędzie. Osiągamy w ten sposób obsadę̨ miedzy 25 a 35 roślin na m². Warto pamiętać́, że rzepak ma silną zdolność́ do rozgałęziania i wypełniania danej mu przestrzeni.

Trzecim rodzajem siewu jest uprawa konwencjonalna (tradycyjna), która wymaga użycia pługa. Jest to najczęstszy rodzaj uprawy rzepaku w Polsce.

Podstawowym czynnikiem jest orka siewna wykonana na głębokość 20-25 cm. Odpowiednia głębokość orki gwarantuje dobrą efektywność nawożenia mineralnego oraz poprawia magazynowanie wody w glebie. Stosowanie orki ogranicza zachwaszczenie pól, utrudnia rozwój szkodników glebowych oraz zmniejsza porażenie przez choroby. Na polach po roślinach okopowych i niezachwaszczonych będących w dobrej kulturze można spłycić orkę siewną lub wykonać ją agregatem uprawowo-siewnym.

Przedsiewna uprawa roli powinna umożliwić płytki wysiew nasion i przykrycie ich 2-3-centymetrową warstwą luźnej gleby o gruzełkowatej strukturze. Na stanowiskach po trawach albo wieloletnich roślinach motylkowych zbieranych po I pokosie (lucerna, koniczyna) w pierwszej kolejności należy rozerwać darń ciężką broną talerzową bądź kultywatorem, następnie wykonać orkę siewną, stosując bronę za pługiem. Na stanowiskach po zbożach zebranych wcześnie należy wykonać podorywkę na 6-8 cm z jednoczesnym bronowaniem lub broną talerzową, a po skiełkowaniu osypanych nasion chwastów i samosiewów zbóż – orkę siewną z jednoczesnym bronowaniem lub broną talerzową czy kultywatorem ścierniskowym.

Orkę siewną należy wykonać na co najmniej 2 tygodnie przed siewem w celu „odleżenia” się roli i zwalczenia chwastów. Jeżeli na przygotowanie roli do siewu po zbiorze zbóż pozostają 2-3 tygodnie, ściernisko należy jak najszybciej podorać i zabronować, niszcząc skiełkowane chwasty. Następnie wykonać orkę siewną, stosując za pługiem narzędzia doprawiające, jak wał Campbella lub przynajmniej bronę. Przy opóźnionym zbiorze przedplonu, gdy na przygotowanie roli do siewu pozostają 1-2 tygodnie, wykonać podorywkę i płytszą orkę siewną na 14-18 cm.

W sytuacji, gdy pozostaje mniej niż tydzień na przygotowanie roli do siewu, niezbędne jest znaczne uproszczenie uprawy bez wykonania orki. W takiej sytuacji należy spulchnić górną warstwę gleby na głębokość 12-16 cm przy użyciu agregatu uprawowo-siewnego. W okresach niekorzystnych, np. suszy, można ograniczyć zabieg uprawowy do powierzchniowej uprawy gleby przy pomocy pługa podorywkowego, ciężkiej brony talerzowej, glebogryzarki lub kultywatora do głębokiego spulchnienia roli o sztywnych zębach w połączeniu z broną bądź wałem strunowym.

Podsumowanie

Rzepak jest bardzo wymagającą uprawą, do której trzeba podchodzić bardzo odpowiedzialnie. Aby jednak osiągnąć zysk, trzeba się dobrze przygotować. Jeżeli planujemy przystąpić do owej uprawy, warto poznać szczegóły w jaki sposób siać rzepak, jakich terminów warto się trzymać oraz w jaki sposób uniknąć chorób. Proces uprawy musi być zaplanowany i wykonywany od A do Z.

Przy uprawie rzepaku jest wiele wymagań. Podczas tej uprawy liczy się wiele aspektów, które trzeba przestrzegać, takie jak:

• terminowość;
• utrzymana norma wysiewu;
• nawożenie rzepaku,
• dobór odmiany;
• przygotowanie odpowiedniego podłoża pod uprawę;
• dobranie odpowiedniej głębokości siewu.

Uprawa rzepaku ozimego może wydawać się dość trudna, lecz ważne jest, aby dobrze się do niej przygotować. Dzięki nauce i zaangażowaniu w plantację jesteśmy w stanie odpowiednio zadbać o nasiona rzepaku oraz samą roślinę „siedzącą” w glebie. Należy pamiętać, że zastosowanie się do powyżej wymienionych zasad jest bardzo indywidualną sprawą.