Co znajdziesz w artykule?
Postęp biologiczny w rolnictwie, ale nie tylko, jest nieodłącznym elementem zwiększania wydajności i jakości produkcji. Obejmuje on doskonalenie genetyczne roślin oraz zwierząt, co przekłada się na wzrost ich wartości użytkowej i produktywności. Dowiedz się więcej na ten temat w dalszej części artykułu.
Wprowadzenie
Kreowanie postępu biologicznego to proces wieloetapowy i bardzo złożony, który łączy w sobie zagadnienia genetyczne, hodowlane, metodyczne i technologiczne. Jego celem jest tworzenie nowych odmian roślin oraz ras i typów użytkowych zwierząt. Postęp biologiczny jest również odpowiedzią na wyzwania współczesnego rolnictwa, takie jak zmiany klimatyczne, potrzeba zwiększenia zrównoważonej produkcji, ochrona różnorodności biologicznej, dostosowanie do wymagań środowiskowych czy siedliskowych, a także odporność na nowe patogeny i szkodniki.
Wpływ na system rolniczy
Postęp biologiczny ma szeroki wpływ na cały system rolniczy, od hodowli roślin i nasiennictwa po metody uprawy, zarządzanie ekosystemami rolniczymi oraz elementy rolnictwa precyzyjnego.
Postęp biologiczny w produkcji roślinnej
W produkcji roślinnej postęp biologiczny manifestuje się poprzez innowacyjne metody prac hodowlanych. Umożliwiają one tworzenie nowych odmian roślin, lepiej przystosowanych do warunków środowiskowych, wymagań rynkowych oraz presji ze strony szkodników, patogenów i nieinfekcyjnych czynników środowiskowych.
Hodowla roślin obejmuje dwa główne kierunki: hodowlę twórczą, która koncentruje się na tworzeniu nowych, wartościowych odmian, oraz hodowlę zachowawczą, mającą na celu utrzymanie właściwości odmian już istniejących. Postęp odmianowy w rolnictwie jest zatem procesem ciągłym, wymagającym stałego monitorowania i adaptacji do zmieniających się warunków.
Rola ochrony różnorodności biologicznej
Ochrona różnorodności biologicznej w rolnictwie jest równie istotna co postęp biologiczny. Rolnictwo wykorzystuje ogromne obszary, co ma znaczący wpływ na obecną bioróżnorodność. Może ono stanowić zagrożenie dla różnorodności biologicznej, ale odpowiednio zarządzane, przyczynia się do jej ochrony i poprawy.
Utrzymanie bioróżnorodności jest kluczowe dla podtrzymania funkcji ekologicznych, które są niezbędne dla wysokiej produktywności ekosystemów rolniczych. Wysoka bioróżnorodność w rolnictwie zapewnia m.in. utrzymanie struktury i żyzności gleby, zapylanie upraw przez owady, biologiczną kontrolę szkodników i patogenów, zapobieganie erozji gleby oraz efektywny obieg pierwiastków i składników pokarmowych.
Nowe technologie i genomika
W erze genomiki i modyfikacji genetycznych postęp biologiczny w rolnictwie nabiera nowego wymiaru. Tworzenie nowych genotypów roślin, które lepiej odpowiadają współczesnej praktyce rolniczej, staje się możliwe dzięki zaawansowanym technologiom i wpisuje się w koncepcję zrównoważonego, nowoczesnego rolnictwa.
Zrównoważony rozwój i rolnictwo precyzyjne
Nowe metody hodowlane pozwalają na szybsze i bardziej precyzyjne wprowadzanie pożądanych cech genetycznych, co przekłada się na szybki postęp w hodowli roślin. Efektem tego jest wysoki jakościowo i ilościowo plon. W połączeniu z metodami rolnictwa precyzyjnego, postęp biologiczny gwarantuje wysokie plony przy relatywnie niskich nakładach na uprawę.
Dobór biologiczny a siedlisko
Wybór odpowiedniej odmiany rośliny uprawnej do konkretnego stanowiska jest kluczowy dla osiągnięcia optymalnych wyników. Odpowiednia odmiana może znacząco wpłynąć na odporność roślin na choroby i szkodniki, jakość oraz ilość plonu.
Rola COBORU w doborze odmian
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) podkreśla, że odpowiedni i świadomy dobór odmiany rośliny uprawnej jest jednym z głównych czynników warunkujących wzrost produkcji roślinnej. Postęp odmianowy, będący wynikiem zamierzonych zmian genetycznych, ma na celu poprawę właściwości roślin zarówno w aspekcie rolniczym, jak i użytkowym.
Wartość gospodarcza odmiany (WGO), która obejmuje takie cechy jak plonowanie, jakość plonu, odporność na czynniki biotyczne i abiotyczne, jest oceniana na podstawie ścisłych doświadczeń polowych i laboratoryjnych. Wyniki tych badań są podstawą do wpisywania nowych odmian do Krajowego Rejestru.
COBORU prowadzi również porejestrowe doświadczalnictwo odmianowe (PDO), które ma na celu coroczną weryfikację wartości gospodarczej odmian dostępnych na rynku nasiennym. Na podstawie wyników badań PDO tworzone są listy odmian zalecanych do uprawy w poszczególnych województwach, co jest niezwykle pomocne dla rolników w wyborze najbardziej odpowiednich odmian dla ich upraw. Dzięki temu możliwe jest uzyskanie wartościowego plonu z danego siedliska.
Znaczenie dopasowania odmiany do siedliska
Dopasowanie odpowiedniej odmiany rośliny uprawnej do siedliska jest kluczowe, ponieważ wpływa na szybkość rozwoju rośliny w danym stanowisku, a co za tym idzie, na potrzeby nawozowe oraz inne zabiegi agrotechniczne. Zmienność glebowa, czyli mozaikowatość glebowa, jest częstym problemem na polach uprawnych w Polsce. Dzięki odpowiedniemu doborowi odmiany rośliny uprawnej można skutecznie obniżyć negatywny wpływ tego czynnika, poprzez zastosowanie odmiany o odpowiednim spektrum tolerancji środowiskowej.
Dobór biologiczny a odporność na patogeny i szkodniki
Wybór odpowiedniej odmiany rośliny uprawnej ma duże znaczenie dla zapewnienia odporności na patogeny, co jest kluczowym elementem integrowanej ochrony roślin. W kontekście przeciwdziałania nadmiernej chemizacji rolnictwa, odpowiedni dobór odmiany przyczynia się do redukcji potrzeby stosowania konwencjonalnych, chemicznych środków ochrony roślin.
Postęp odmianowy i jego rola
Postęp odmianowy, obejmujący wprowadzanie zmian genetycznych mających na celu poprawę cech rolniczych i użytkowych, jest niezbędny dla zwiększenia odporności roślin na choroby. Odporność genetyczna na choroby jest jednym z głównych kierunków hodowli odpornościowej, co pozwala na zmniejszenie stosowania środków chemicznych. Ważnym aspektem jest również dobór odmian odpornych na wirusy, patogeny grzybowe oraz stresy abiotyczne, takie jak ekstremalne temperatury czy niedobory wody, co wpływa na utrzymanie wysokiej jakości i ilości plonów.
Bioróżnorodność a odporność roślin
Zwiększanie bioróżnorodności w uprawach roślin może przyczynić się do redukcji chorób oraz zwiększenia odporności na czynniki biotyczne i abiotyczne. Stosowanie zasiewów mieszanych, które wspierają mechanizmy redukcji chorób w łanie i interakcje między roślinami, prowadzi do wzrostu odporności na patogeny. W kontekście integrowanej ochrony roślin, wybór odmiany nie jest więc tylko kwestią plonowania, ale także zdolności roślin do radzenia sobie z różnorodnymi wyzwaniami biotycznymi, co bezpośrednio wpływa na trwałość i efektywność systemów rolniczych.
Odporność na szkodniki
Wybór odpowiedniej odmiany rośliny uprawnej ma również kluczowe znaczenie dla zapewnienia odporności na szkodniki. Zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin, dobór odmian odpornych na konkretne szkodniki może znacząco ograniczyć ryzyko infekcji lub ataku, co zmniejsza potrzebę stosowania konwencjonalnych środków chemicznych i jednocześnie wspiera ochronę środowiska naturalnego.
Badania COBORU
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) prowadzi badania urzędowe, które mają na celu ocenę odrębności, wyrównania i trwałości (OWT) odmian, a także ich wartości gospodarczej (WGO). Wartość gospodarczą odmian określa się na podstawie ścisłych doświadczeń polowych, rozmieszczonych na terenie całego kraju, reprezentujących podstawowe siedliska przyrodniczo-rolnicze. Dodatkowo, badania laboratoryjne uzupełniają ocenę w doświadczeniach polowych, co stanowi główne kryterium podejmowania decyzji rejestrowych i wpisywania nowych odmian do Krajowego Rejestru (KR).
Na podstawie wyników badań i doświadczeń prowadzonych w ramach PDO tworzone są listy odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw, co stanowi pomocne narzędzie dla rolników w wyborze odpowiednich odmian roślin uprawnych.
W gospodarstwach ekologicznych zaleca się przede wszystkim uprawę odmian wykazujących odporność na główne choroby i szkodniki, co jest szeroko uwzględniane w praktyce rolniczej.
Podsumowanie
Postęp biologiczny w rolnictwie jest kluczowy dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju sektora rolniczego. Wybór odpowiedniej odmiany rośliny uprawnej do konkretnego stanowiska ma istotne znaczenie dla osiągnięcia optymalnych wyników. Odpowiednia odmiana może znacząco wpłynąć na plon, odporność na choroby i szkodniki, dostosowanie do warunków klimatycznych oraz na jakość i wartość gospodarczą uprawy.
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) prowadzi szczegółowe badania, które pomagają rolnikom w wyborze odmian najlepiej przystosowanych do lokalnych warunków. Badania te obejmują ocenę odrębności, wyrównania i trwałości odmian oraz ich wartości gospodarczej, co jest niezbędne do wpisania odmiany do Krajowego Rejestru.
Wartość gospodarczą odmian określa się na podstawie doświadczeń polowych, rozmieszczonych na terenie kraju i reprezentujących różnorodne siedliska przyrodniczo-rolnicze. Wyniki tych badań są kluczowe dla podejmowania decyzji o wprowadzeniu nowych odmian do uprawy.
Ponadto, dobór odmiany musi uwzględniać czynniki takie jak: plonowanie, odporność na choroby i szkodniki, wczesność i przydatność do różnych okresów uprawy, szybki wzrost nawet w mniej sprzyjających warunkach klimatycznych, a także jakość i walory smakowe plonu. Dzięki starannemu doborowi odmian możliwe jest nie tylko zwiększenie efektywności produkcji, ale również przyczynienie się do zrównoważonego rozwoju rolnictwa i ochrony środowiska naturalnego.
autor: Dr Karol Lisiecki, Politechnika Bydgoska
