Jak wynika z III etapu Monitoringu Rozwoju Obszarów Wiejskich (MROW), coraz więcej dzieci z terenów wiejskich uczęszcza do szkół zlokalizowanych poza swoim miejscem zamieszkania.   

W 2018 roku odsetek dzieci uczących się w szkołach podstawowych na terenie gminy zamieszkania spadł do 91% (w 2014 roku wskaźnik skolaryzacji wynosił 97%).

Spadek ten wyraźnie wskazuje, że coraz więcej dzieci uczą się w szkołach zlokalizowanych poza miejscem zamieszkania. Rodzice najczęsciej dowożą swoje dzieci do placówek edukacyjnych znajdujących się w pobliskich miastach. Obserwuje się również niższy popyt na usługi edukacyjne oferowane przez szkoł podstawowe w gminach wiejskich.

Monitoring Rozwoju Obszarów Wiejskich (MROW) to zainicjowany w 2012 roku cykliczny projekt badawczy Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, realizowany wspólnie z Instytutem Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN. Jego celem jest cykliczna obserwacja przemian społeczno-gospodarczych na polskiej wsi. Badaniem objęte są wszystkie 2173 gminy wiejskie i miejsko-wiejskie w Polsce.

Zjawisko to obserwujemy przede wszystkim w gminach położonych w otoczeniu największych miast, co świadczy o świadomej decyzji rodziców w kwestii przenoszenia części dzieci mieszkających na wsi do miejskich placówek szkolnych. W 10% polskich gmin (zlokalizowanych głównie w Polsce wschodniej i północnej) współczynnik ten nie osiąga nawet 80%, co oznacza, że 1/5 młodzieży uczy się poza granicami swojej gminy zamieszkania. Z drugiej strony, głównie w gminach położonych na południu kraju i w Polsce centralnej, oprócz uczniów zamieszkujących gminę, do szkół dowożone są dzieci z innych, zazwyczaj ościennych gmin. Szczególną pod tym względem na mapie Polski jest najmniejsza gmina wiejska woj. śląskiego – Koszarawa. Wskaźnik skolaryzacji osiągał tu wartość ponad 250%.

 Współczynnik skolaryzacji brutto na poziomie szkoły podstawowej
Źródło: BDL GUS.

Miejsce zamieszkania, a wyniki osiągane na egzaminach końcowych

Jak komentuje dr hab. Monika Stanny, Dyrektor Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN i jednocześnie kierownik projektu, średnie wyniki osiągane przez uczniów na sprawdzianie kończącym szkołę podstawową odzwierciedlają stan lokalnego systemu edukacji, w tym jego pozycję w hierarchii spraw będących przedmiotem zainteresowania lokalnego samorządu oraz mieszkańców, którzy go wybrali.

Wyniki ostatniego badania MROW 2018 pokazują, że relatywnie niższy wynik sprawdzianu na zakończenie szkoły podstawowej częściej uzyskują uczniowie zamieszkujący obszary wiejskie województw Polski północnej, północnego Mazowsza oraz znacznej części Dolnego Śląska. Z drugiej strony lepsze wyniki osiągają uczniowie z gmin podmiejskich miast wojewódzkich oraz w południowo-wschodniej Polsce.

– Miejsce zamieszkania jest czynnikiem wpływającym na aspiracje edukacyjne młodzieży i samoocenę szans ich realizacji, a w konsekwencji poziom uzyskanego wykształcenia oraz pozycję w strukturze społecznej. Młodzież wiejską nadal wyróżniają niższe aspiracje i słabsza wiara w powodzenie ich realizacji niż młodzież miejską. Dlatego też polska wieś wymaga nieustannych działań na rzecz rozwoju edukacji, aby w świadomości społecznej przestała wciąż wiązać się ze słabszymi niż w mieście możliwościami edukacyjnymi – mówi Krzysztof Podhajski, prezes zarządu Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej.

Połowa dzieci wieku 3-5 lat z terenów wiejskich nie uczęszcza do przedszkola

Jak podkreślają eksperci, przedszkole to miejsce rozwijania umiejętności i nabywania ważnych kompetencji społecznych, związanych z przebywaniem w grupie rówieśniczej, np. samodzielności, wytrwałości czy rozwijania myślenia abstrakcyjnego, poznawania i ćwiczenia sytuacji społecznych. Jednak jak wynika z MROW 2018 tylko 48 proc. dzieci w wieku 3-5 lat z terenów wiejskich uczęszcza do przedszkola. Największy odsetek dzieci korzystających z publicznego wychowania przedszkolnego na wsi można zaobserwować w woj. opolskim, śląskim, lubuskim i wielkopolskim – w większości gmin jest to powyżej 80%. Jeszcze więcej – nawet 90% najmłodszych mieszkańców gmin położonych wokół aglomeracji miejskich, takich jak Warszawa, Kraków, a nawet Kielce czy Rzeszów, uczęszcza do przedszkola. Najmniejszy odsetek dzieci uczęszczających do przedszkola zanotowano w gminach w Polsce północnej i wschodniej.

– Transport dziecka do oddalonej od miejsca zamieszkania placówki może być dla rodziców dużą niedogodnością. Z drugiej strony duża liczba rodziców zamieszkujących na terenach wiejskich wykonuje pracę przydomową. Dodatkowo na wsi częściej spotykamy rodziny wielopokoleniowe. Te dwa czynniki, a także częste przekonanie o tym, że samodzielna opieka nad dzieckiem jest bardziej wartościowa niż ta oferowana przez instytucje przedszkola, pozwalają rodzicom łatwiej zorganizować opiekę – dodaje profesor Andrzej Rosner.

Z innych badań IRWiR PAN wynika, że utrzymująca się różnica w wykształceniu między ludnością wiejską a miejską jest powiązana z procesem migracji zachodzącym na terenach wiejskich. Najlepiej wykształceni mieszkańcy wsi przenoszą się do miast i obszarów podmiejskich, gdzie skupia się rynek pracy wymagający wyższych kwalifikacji. Proces wypłukiwania potencjalnych zasobów pracy jest widoczny zwłaszcza na obszarach wiejskich Polski wschodniej oraz w gminach położonych daleko od miast regionalnych.

Odsetek dzieci uczęszczających do przedszkola w grupie wieku 3–5 lat [w29]
Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS.

Źródło: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa – PAN