Co znajdziesz w artykule?
W czerwcu Rada Ministrów przyjęła nowy program mający na celu regulację stosowania nawozów mineralnych oraz naturalnych, a także przechowywania nawozów naturalnych oraz pasz objętościowych w całym kraju. Nowe prawo ma za zadanie realizację założeń zawartych w dyrektywie azotanowej oraz Prawie wodnym. 12 lipca 2018 w Dzienniku Ustaw zostało opublikowane Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie przyjęcia „Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu” i wraz z nim zaczęły obowiązywać nowe przepisy, natomiast w przypadku przepisów dotyczących obowiązku sporządzania planu nawożenia azotem będą one obowiązywać od dnia 1 stycznia 2019 r.
Obowiązek dostosowania miejsc do przechowywania nawozów naturalnych do wymogów określonych w przyjętym przez Radę Ministrów dokumencie, zaczną obowiązywać z dniem 31 grudnia 2021 r. dla podmiotów prowadzących chów lub hodowlę zwierząt gospodarskich w liczbie większej niż 210 DJP, zaś dla podmiotów prowadzących chów lub hodowlę zwierząt w liczbie mniejszej lub równiej 210 DJP termin ten wyznaczono do końca 2024 r.
Program ten ma za zadanie realizację postanowień zawartych w ustawie z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (Dz.U. poz. 1566), w której to wprowadzono przepisy nakładające obowiązek opracowania i wdrożenia na terenie całego kraju programu działań mających na celu ograniczenie odpływu związków azotowych ze źródeł rolniczych. Zgodnie z art. 3 ust. 5 dyrektywy Rady 91/676/ EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego (dyrektywy azotanowej) zwalnia się państwo członkowskie z obowiązku wyznaczania OSN pod warunkiem, że ustanowi i będzie realizowało program działań na terytorium całego kraju.
Celem projektu jest zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczaniu. W związku z wdrożeniem programu dla obszaru całego kraju zostało przewidziane dostosowanie infrastruktury gospodarstw rolnych do wymagań określonych w programie. Program ten zawiera ustalenia co do zakazu stosowania nawozów w pobliżu wód powierzchniowych, na glebach zamarzniętych, zalanych i nasyconych wodą oraz pokrytych śniegiem, a także zakazu stosowania i przechowywania nawozów na terenach o dużym nachyleniu w kierunku wód powierzchniowych.
Program obejmuje również warunki stosowania nawozów w pozostałej części terenu o dużym nachyleniu, terminy stosowania nawozów, warunki przechowywania nawozów naturalnych oraz postępowanie z odciekami, wielkość stosowanych dawek oraz sposoby nawożenia azotem oraz sposób dokumentowania realizacji programu.
Rolnicze wykorzystanie nawozów azotowych
Zabrania się stosowania nawozów na glebach zalanych wodą, przykrytych śniegiem, zamarzniętych do głębokości 30 cm oraz podczas opadów deszczu. Zakaz ten nie dotyczy nawożenia stawów wykorzystywanych do chowu lub hodowli ryb. Nie stosuje się nawozów, z wyłączeniem gnojowicy, na gruntach rolnych w odległości 5 m od brzegów: jezior i zbiorników wodnych o powierzchni do 50 ha, cieków naturalnych, rowów z wyłączeniem rowów o szerokości do 5 m liczonej na górnej krawędzi brzegu rowu oraz kanałów.
Dla gnojowicy na tego typu gruntach ornych odległość ta wynosi 10 m. Natomiast na gruntach rolnych znajdujących się w odległości 20 m od brzegu jezior i zbiorników wodnych o powierzchni powyżej 50 ha, ujęć wody, jeżeli nie ustanowiono strefy ochronnej oraz obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego nie można stosować każdego rodzaju nawozów. Odległości te mogą zostać zmniejszone o połowę, jeżeli na gruntach rolnych występuje roślina uprawna i stosowanie nawozów następuje za pomocą urządzeń aplikujących je bezpośrednio do gleby oraz w przypadku podzielenia pełnej dawki nawozów na co najmniej na 3 równie dawki (odstęp pomiędzy ich stosowaniem nie może być krótszy niż 14 dni).
Nie jest dozwolone mycie rozsiewaczy nawozów i sprzętu do aplikacji oraz rozlewanie wody z ich mycia w odległości mniejszej niż 25 m od brzegu zbiorników wodnych, jezior, cieków naturalnych, rowów, kanałów, ujęć wody (jeżeli nie ustanowiono strefy ochronnej) oraz obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego. Przy dużym nachyleniu terenów w kierunku wód powierzchniowych wartości te wzrastają o 5, czyli wynoszą odpowiednio 10, 15 oraz 25 m. Również te odległości można zmniejszyć o połowę przy aplikacji nawozów bezpośrednio do gleby oraz dzieląc pełną dawkę na 3 równe części. Na pozostałej części terenu o dużym nachyleniu należy rozdzielić dawki nawozów azotowych mineralnych, by nie przekraczały 100 kg N/ha, a nawożenie wykonać za pomocą ich bezpośredniej aplikacji do gleby lub przyorania, lub wymieszania z glebą.
W trakcie trwania okresu wegetacji nawożenie winno się stosować przy największym zapotrzebowaniu roślin na azot. Przy nawożeniu nawozami naturalnymi wymieszania z glebą lub przyorania dokonuje się w ciągu 4 godzin od jego zastosowania, jednak nie później niż następnego dnia. Działkę rolną w tym przypadku należy uprawiać w kierunku poprzecznym do nachylenia stoku, stosując odkładanie skiby w górę stoku, jeżeli pozwala na to usytuowanie i wielkość działki bądź przy stosowaniu konserwujących systemów uprawy, tj. uproszczonej, uproszczonej pasowej lub zerowej. Nie dotyczy to działek rolnych mniejszych od 1 ha, na których stosuje się uproszczony system uprawy. Na terenach o dużym nachyleniu przechowywanie nawozów nie jest dozwolone w odległości 25 m od linii brzegu wód powierzchniowych, pasa morskiego i ujęć wód, jeżeli nie ustanowiono strefy ochronnej.
Okresy nawożenia, w tym azotem
Na gruntach ornych dopuszcza się stosowanie nawozów naturalnych i mineralnych w podanych terminach: –
- grunty orne: nawozy azotowe mineralne i nawozy naturalne płynne – od 1 marca do 20 października, nawozy naturalne stałe – od 1 marca do 31 października;
- grunty orne na terenie gmin objętych wykazem stanowiącym załącznik nr 2 do programu: nawozy azotowe mineralne i nawozy naturalne płynne – od 1 marca do 15 października, nawozy naturalne stałe – od 1 marca do 31 października;
- grunty orne na terenie gmin objętych wykazem stanowiącym załącznik nr 3 do programu: nawozy azotowe mineralne i nawozy naturalne płynne od 1 marca do 25 października, nawozy naturalne stałe – od 1 marca do 31 października;
- uprawy trwałe, uprawy wieloletnie, trwałe użytki zielone: nawozy azotowe mineralne i nawozy naturalne płynne – od 1 marca do 31 października, nawozy naturalne stałe – od 1 marca do 30 listopada.
Od podanych terminów są również odstępstwa. Pierwsze z nich dotyczy gruntów ornych oraz gruntów należących do gmin znajdujących się w wykazie w załącznikach 2. i 3., które wskazują, że terminy nie obowiązują podmiotów zakładających uprawy jesienią po późno zbieranych przedplonach, buraku cukrowym, kukurydzy lub późnych warzywach. Wówczas dawka azotu w nawozach wieloskładnikowych nie może przekroczyć 30 kg N/ha. Należy też dokonać szczegółowej dokumentacji, podając: termin zbioru, datę nawożenia, rodzaj nawozu i dawkę oraz termin siewu jesiennej uprawy.
Drugie odstępstwo dotyczy wyżej wymienionych podmiotów, które nie mogły dokonać zbiorów lub nawożenia z uwagi na niekorzystne warunki pogodowe, w szczególności nadmierne uwilgotnienie gleby. W tym przypadku termin graniczny nawożenia przesuwa się do 30 listopada. Od stosowania się do wyżej wymienionych terminów zwolnione są podmioty nawożące uprawy pod osłonami i uprawy kontenerowe. Nie należy nawozić gruntów odłogowanych, a nawożenie jesienią można wykonać przed planowym zakończeniem odłogowania.
Przechowywanie nawozów naturalnych i postępowanie z odciekami
Zarówno produkujący, jak i przejmujący od innego gospodarstwa nawozy naturalne stałe i płynne zobowiązani są do przechowywania ich w sposób bezpieczny dla środowiska i zapobiegający przedostawaniu się odcieków do wód i gruntu w okresie, kiedy nie jest możliwe ich wykorzystanie rolnicze. Wiąże się to z zapewnieniem powierzchni nieprzepuszczalnych w miejscach przechowywania nawozów naturalnych stałych, zaś zbiorniki do przechowywania nawozów naturalnych płynnych powinny mieć osłonę elastyczną lub pływającą, szczelne dno i ściany. Obornik uzyskiwany od zwierząt gospodarskich utrzymywanych na głębokiej ściółce może być przechowywany w budynku inwentarskim o nieprzepuszczalnym podłożu.
Powierzchnia miejsc do przechowywania nawozów naturalnych stałych powinna umożliwić ich przechowywanie przez okres 5 miesięcy, zaś pojemność pojemnika na nawozy naturalne płynne na okres 6 miesięcy. Obliczenie wymaganej pojemności zbiorników lub powierzchni do przechowywania nawozów należy poprzedzić sporządzeniem obrotu stada, obliczeniem przelotowości zwierząt oraz wyliczeniem stanów średniorocznych, które następnie przelicza się na DJP. Sposób wykonywania wymaganych obliczeń znajdują się w załącznikach nr 4 i 5 programu. Bezpośrednio na gruntach rolnych możliwe jest czasowe przechowywanie obornika przez okres nie dłuższy niż 6 miesięcy. Należy spełnić jednak kilka warunków, tj. zlokalizowanie pryzmy poza zagłębieniami terenu, na możliwe płaskim terenie (dopuszczalny spadek to 3%), w miejscu niepiaszczystym i niepodmokłym, w odległości większej niż 25 m od linii brzegu wód powierzchniowych, pasa nadmorskiego i ujęć wody (jeżeli nie ustanowiono strefy ochronnej).
Obornik w danym miejscu można przechowywać po upływie 3 lat od zakończenia przechowywania na tym miejscu obornika. Lokalizacje pryzmy oraz datę założenia należy zaznaczyć na mapie lub szkicu działki i przechowywać przez okres 3 lat. Pomiotu ptasiego i kiszonek nie należy przechowywać bezpośrednio na gruncie.
Kiszonkę przechowuje się na materiałach pochłaniających odcieki oraz pod przykryciem foliowym. Kiszonki i nawozów naturalnych nie należy przechowywać w odległości mniejszej niż 25 m od studni lub ujęć wody (gdy nie ustanowiono strefy ochronnej) oraz linii brzegu wód powierzchniowych oraz pasa morskiego.
Nadal będzie można składować obornik na gruncie, do maksymalnie 6 miesięcy.
Sposób nawożenia azotem
Roczna dawka nawozów naturalnych wynosi nie więcej 170 kg N w czystym składniku na 1ha. Sposób ustalania wielkości dawki został podany w programie. Przy przekazywaniu nawozów naturalnych wszelkie obliczenia są po stronie przekazującego. Do opracowania planu nawożenia zobowiązane są podmioty:
- prowadzące chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior. Podmiot ten dodatkowo musi uzyskać pozytywną opinię okręgowej stacji chemiczno-rolniczej oraz doręczyć wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) oraz wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska, właściwemu ze względu na miejsce stosowania nawozów naturalnych lub produktów pofermentacyjnych, kopię tego planu, wraz z pozytywną opinią okręgowej stacji o tym planie.
- posiadające gospodarstwo rolne o powierzchni powyżej 100 ha użytków rolnych lub uprawiające uprawy intensywne, których lista została określona w załączniku 7. do programu, na gruntach ornych na powierzchni powyżej 50 ha, lub utrzymujące obsadę większą niż 60 DJP według stanu średniorocznego. Podmiot ten korzysta z uproszczonego bilansu azotu, który został określony w załączniku nr 8.
- nabywające nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny do bezpośredniego rolniczego wykorzystania w celu nawożenia lub poprawy właściwości gleby od podmiotu importującego nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny lub go wytwarzającego. Plan nawożenia azotem opracowuje się odrębnie dla każdej działki rolnej i przechowuje się w gospodarstwie rolnym przez okres 3 lat od dnia zakończenia nawożenia wykonanego na podstawie tego planu.
Sposób dokumentowania wykorzystania nawozów naturalnych i azotowych
Podmioty prowadzące swą działalność na powierzchni większej lub równej 10 ha użytków rolnych lub utrzymujące zwierzęta gospodarskie w liczbie większej lub równej 10 DJP, według stanu średniorocznego, są zobowiązane do posiadania planu nawożenia azotem bądź obliczenia maksymalnych dawek azotu oraz prowadzenia ewidencji zabiegów nawożenia azotem, zawierając przy tym informacje o dacie nawożenia, rodzaju i dawce nawozu, a przy nawożeniu terenów o dużym nachyleniu – również o terminie przyorania nawozu naturalnego. Ewidencję można prowadzić w sposób papierowy lub elektroniczny. Zapisy należy przechowywać przez okres 3 lat od dnia zakończenia nawożenia zawartego w planie nawozowym lub obliczeń maksymalnych dawek.
Autor: Aleksandra Wieremczuk
