Wiosenne odchwaszczanie zbóż ozimych

Ubiegłoroczna długa i ciepła jesień stworzyła idealne warunki do wzrostu i rozwoju chwastów zimujących w zbożach ozimych. Kto zaniechał wykonania zabiegu herbicydowego jesienią lub uzyskał niską skuteczność chwastobójczą musi się liczyć z silną presją ze strony chwastów w okresie wiosennym.

Wiosenna korekta herbicydowa w zbożach ozimych

Wiosenne odchwaszczanie zbóż powinno się traktować jako zabieg korygujący lub uzupełniający jesienną ochronę pól przed chwastami. W zbożach ozimych występuje zazwyczaj od kilku do kilkunastu gatunków, a największy wpływ na plonowanie rośliny uprawnej wywierają chwasty dominujące, które powinny być podstawowym celem zabiegów herbicydowych. Wyjątkowo konkurencyjnymi gatunkami są m.in. miotła zbożowa, chaber bławatek, przytulia czepna, fiołek polny, mak polny i chwasty rumianowate (maruna nadmorska bezwonna, rumian polny i rumianek pospolity). Wschodząc jesienią, dobrze się ukorzeniają i niezależnie od przebiegu pogody osiągają kolejne fazy rozwojowe.

Najlepiej już na przedwiośniu dokonać lustracji pól i oszacowania stopnia przezimowania upraw oraz stanu i nasilenia zachwaszczenia. Z decyzją o wykonaniu zabiegu nie wolno zbytnio zwlekać i jeżeli pozwalają na to warunki glebowo-klimatyczne, to ochronę przed chwastami należy wykonać jak najszybciej, z użyciem odpowiednio dobranego herbicydu. Na szczęście do wiosennego odchwaszczania dostępna jest szeroka paleta pojedynczych herbicydów handlowych (tab. 1), jak i możliwość stosowania mieszanin zbiornikowych 2 lub więcej herbicydów (nie zamieszczono).

Wiosenne odchwaszczanie zbóż ozimych i termin zabiegu

W okresie wiosennym istnieje możliwość wykonania zabiegów odchwaszczania w dłuższym przedziale czasu, dzięki czemu można wybrać takie herbicydy lub mieszaniny preparatów, które z jednej strony są bezpieczne dla zbóż, z drugiej zaś – skutecznie zwalczają wszystkie dominujące na plantacji gatunki chwastów. Wybór wiosennego terminu zwalczania chwastów w zbożach jest dość szeroki (od momentu ruszenia wiosennej wegetacji, od fazy 2–3 liścia, w pełni krzewienia zbóż, do momentu zakończenia krzewienia, do fazy 1., 2. lub 3. kolanka, do fazy w pełni wykształconego liścia flagowego, a nawet do końcowej fazy nabrzmiewania pochwy liściowej liścia flagowego – BBCH 45). W przypadku zbóż ozimych najbardziej rozbudowany program ochrony przed chwastami w okresie wiosennym jest dostępny dla pszenicy ozimej.

W przypadku bardzo wczesnych wiosennych zabiegów początkowe fazy rozwojowe ozimin nie są tak bardzo istotne, a czynnikiem wyznaczającym termin zabiegu jest moment ruszenia wegetacji wiosennej. Opóźnianie terminu zabiegu sprawia, że możliwości wyboru skutecznego i bezpiecznego środka stają się ograniczone (lista herbicydów do późnych zabiegów odchwaszczających jest bardzo krótka). W okresie wiosennym zdecydowana większość herbicydów zalecana jest bezpośrednio po ruszeniu wegetacji aż do fazy końca krzewienia zbóż, gdyż w tym okresie rośliny zbożowe wykazują największą tolerancję na stosowane środki chwastobójcze. Najbardziej skuteczne zabiegi wykonuje się na młode chwasty. Jeżeli chwasty zdążą przekroczyć fazę największej wrażliwości na herbicydy (najczęściej jest faza 6–8 liści i np. 3–4 okółek dla przytuli czepnej) to w skrajnych wypadkach należy liczyć się z znacznie słabszym efektem chwastobójczym i konieczne będzie stosowanie herbicydów drożnych i to w górnych zalecanych dawkach.

Zawsze należy czytać etykietę herbicydu w celu doboru właściwego terminy zabiegu, gdyż jego stosowanie może być zróżnicowane w przypadku zabiegu pojedynczego i w mieszaninie zbiornikowej z innym środkiem chwastobójczym. Bardzo mało jest pojedynczych substancji czynnych charakteryzujących się szerokim spektrum działania na chwasty jednoliścienne (np. miotła zbożowa) i uciążliwe gatunki dwuliścienne (np. przytulia czepna, chaber bławatek, fiołek polny, rumianowate, mak polny). Stąd też dobrym rozwiązaniem jest wybór herbicydów wieloskładnikowych (zawierają 2 lub więcej substancji czynnych) lub też stosowanie rekomendowanych mieszanin herbicydów. Duża różnorodność w występowaniu gatunków dwuliściennych sprawia, że dobór herbicydów do zabiegu należy wykonać w oparciu o dokładną analizę stanu zachwaszczenia na plantacji, a następnie zweryfikowaniu tych informacji z etykietą stosowania konkretnego herbicydu.

Chwasty jednoliścienne w zbożach ozimych – opryski wiosną

Na plantacjach zbóż ozimych można się spodziewać pojawu chwastów jednoliściennych, głównie miotły zbożowej. Największym zagrożeniem będą te osobniki, które nie zostały zwalczone jesienią. Jeżeli plantacja wymaga eliminacji tylko chwastów jednoliściennych (miotły zbożowej, wyczyńca polnego, rzadziej stokłos czy owsa głuchego), to do dyspozycji rolnika pozostają herbicydy zawierające dwie podstawowe substancje czynne, tj. fenoksaprop-P etylu i pinoksaden. Na krajowym rynku dostępne są dwie formulacje fenoksaprop-P etylu: 069 EW (np. Fantom, Feniks, Puma Uniwersal, Pumex, Rumba) oraz 110 EC (Fenoxinn; Herbos; Monarchi). Preparaty te stosuje się w szerokim okresie czasowym (od momentu ruszenia wegetacji do fazy 3. kolanka zbóż).

Z kolei herbicydy oparte na pinoksadenie (Aron, Axial, Fraxial,Paxio, Pinoxy – wszystkie 50 EC) można stosować jeszcze dłużej, tj. od ruszenia wegetacji do ukazania się liścia flagowego (BBCH 37). Trzeba pamiętać, że mimo szerokiego zakresu stosowania tych środków optymalny termin zwalczania miotły zbożowej przypada na fazę od 2. liścia i nie później niż przed końcem krzewienia tego chwastu jednoliściennego.

Czym zwalczać chwasty dwuliścienne w zbożach ozimych?

Herbicydy z grypy sulfonylomocznika szczególnie zalecane są do wiosennego zwalczania uciążliwych chwastów dwuliściennych w zbożach ozimych. Do tej grupy należą takie dobrze znane substancje czynne, jak: tribenuron metylowy (bardzo liczna grupa herbicydów), amidosulfuron, bensulfuron, metsulfurom metylowy, tritosulfuron czy też tifensulfuron metylowy. Do tej grupy, reprezentującej ten sam mechanizm działania, zalicza się także florasulam, metasulam i piroksysulam.

W celu zwiększenia spektrum zwalczanych chwastów można zastosować gotowe środki zawierające różne kombinacje 2 substancji czynnych z grupy sulfonylomicznika, tj. tifensulfuron metylowy i tribenuron metylowy (np. Aneks SX 50 SG, Granstar Ultra SX 50 SG, Hadden 550 WG – o różnej procentowej zawartości tych 2 substancji czynnych). Mieszaniny zawierające tribenuron metylowy skutecznie zwalczają wieloletni gatunek, jakim jest ostrożeń polny, a także chabry, fiołki czy też chwasty rumianowate.

Sulfonylomoczniki w zbożach ozimych na wiosnę

Podobnym działaniem na chwasty dwuliścienne odznaczają się herbicydy zawierającej inne 2 substancje czynne z grupy sulfonylomocznika, tj. metsulfuron metylowy + tifensulfuron metylowy (np. Concert SX 44 WG, Chenker 750 WG, Finish SX 40 SG, Herkules 75 WG). Niestety, sam metsulfuron metylowy słabo zwalcza większość uciążliwych gatunków dwuliściennych. Herbicydy z grupy sulfonylomocznika najczęściej zaleca się stosować w fazie krzewienia zbóż do fazy 1., 2. lub 3. kolanka, choć niektóre z nich, zawierające np. tritosulfuron (Alladyn 71,4 WG), tribenuron metylowy, tribenuron metylowy + metsulfuron + florasulam (np. Fundamentum 700 WG), tritosulfuron + florasulam, tribenuron + tifensulfuron oraz bensulfuron metylowy + metsulfuron metylowy (Xandau), zaleca się nawet do fazy widocznego lub w pełni rozwiniętego liścia flagowego (do BBCH 37–39).

Do wiosennego zwalczania chwastów dwuliściennych zalecić można preparaty z grupy syntetycznych auksyn, potocznie nazywanymi regulatorami wzrostu (substancje czynne: 2,4- D, MCPA, mekoprop, aminopyralid, dikamba, fluoroksypyr, halauksyfen metylu), a zakres zwalczanych gatunków chwastów uzależniony jest od składu wymienionych komponentów. Herbicydy, które w swoim składzie zawierają tylko 2,4-D lub MCPA, skutecznie niszczą chwasty z rodziny kapustowatych, łącznie z samosiewami rzepaku, natomiast nie zwalczają m.in. takich gatunków ,jak: fiołek polny, gwiazdnica pospolita, rumianowate (maruna bezwonna, rumiany, rumianki), przetaczniki, przytulię czepną i rdesty. Spośród uciążliwych gatunków maki skutecznie niszczone są przez MCPA. Dodatek dikamby do takich substancji czynnych, jak 2,4-D lub MCPA znacznie zwiększa zakres wrażliwych gatunków, chociażby o większość wyżej wymienionych gatunków.

Czym zwalczać przytulie czepną na wiosnę w zbożach?

Bardzo uciążliwy gatunek, jakim jest przytulia czepna, można skutecznie zwalczać w okresie wiosennym za pomocą fluroksypyru. Herbicydy z grupy tzw. regulatorów wzrostu (MCPA, 2,4-D, dikamba) zalecane są do stosowania najczęściej od początku do końca krzewienia pszenicy ozimej, choć niektóre środki mają rejestrację nawet do fazy 2. i 3. kolanka. Herbicyd Emcee, zawierający MCPA, zaleca się do BBCH 39, natomiast niektóre środki zawierające fluroksypyr aż do początku fazy liści flagowego (do BBCH 37). Bardzo długi okres stosowania, bo aż do momentu nabrzmiewania pochwy liściowej liścia flagowego (do BBCH 45), posiadają herbicydy oparte na mieszaninie halauksyfenu metylu z fluroksypyrem (Pixxaro) oraz halauksyfenu metylu z florasulamem. 

Do zabiegów zwalczania chwastów dwuliściennych w zaawansowanych fazach rozwojowych dobrze jest zastosować herbicydy zawierające w swym składzie florasulam (substancja bezpieczna w szerokim okresie stosowania), zaś do zwalczania wyrośniętej przytuli czepnej środki zawierające amidosulfuron, halaksyfen metylu lub fluroksypyr.

Preparaty wieloskładnikowe na chwasty jedno- i dwuliścienne

Bardzo dobrym rozwiązaniem do jednoczesnego zwalczania gatunków jedno- i dwuliściennych jest stosowanie gotowych handlowych herbicydów zawierających 2 lub więcej substancje czynne (tab. 1). Do grupy preparatów efektywnie zwalczających dużą grupę uciążliwych chwastów dwuliściennych oraz miotłę zbożową zaliczyć należy herbicydy oparte o takich substancjach czynnych, jak: jodosulfuron + 2,4-D, jodosulfuron + tienkarbazon + 2,4-D, amidosulfuron + jodosulfuron + propoksykarbazon, mezosulfuron + jodosulfuron, propoksykarbazon+ jodosulfuron, aminopyralid + florasulam + piroksysulam, florasulam + pionoksaden. Podczas stosowania tych herbicydów w okresie wiosennym należy pamiętać o zachowaniu optymalnych terminów zabiegu, gdyż niektóre z nich skutecznie zwalczają tylko chwasty młodsze (zabieg wykonywać po ruszeniu wegetacji do pełni krzewienia zbóż), innych można używać w fazie początku strzelania w źdźbło czy też do fazy 1. lub 2. kolanka (BBCH 31–32). 

Mieszaniny zbiornikowe w wiosennym odchwaszczaniu zbóż ozimych

Niezadowalająca skuteczność zabiegów jesiennych lub ich zaniechanie z pewnością niekorzystnie odbije się na poziomie zachwaszczenia plantacji, zwłaszcza uciążliwymi gatunkami jednoliściennymi oraz dwuliściennymi. W takim przypadku skutecznym rozwiązaniem do jednoczesnego zwalczania szerokiego spektrum chwastów jest łączne stosowanie herbicydów w postaci mieszanin zbiornikowych 2 lub więcej handlowych herbicydów. Występowanie zjawiska synergizmu (np. efekt działania mieszaniny herbicydów jest większy niż oddziaływanie każdej substancji czynnych z osobna) pozwala na stosowanie herbicydów w obniżonych dawkach (dolnych zarejestrowanych). Należy pamiętać, że wyższe dawki herbicydów należy stosować w przypadku silnego nasilenia chwastów i zabiegu wykonywanego na chwasty znajdujące się w późniejszych fazach rozwojowych. 

Dodatek adiuwantów – poprawa skuteczności działania herbicydów

Korzystny wpływ adiuwantów na poprawę działanie wielu herbicydów jest powszechnie znany. Zwiększają one pośrednio lub bezpośrednio skuteczność oraz działania herbicydów (np. szersze spektrum zwalczanych gatunków, poprawa działania w zaawansowanych fazach rozwojowych chwastów). Szczególnie środki sulfonylomocznikowe w formulacjach „WG”, „SG” (granule) często zaleca się stosowanie z dodatkem adiuwantów (np. Asystent+, Atpolan Bio 80 EC, Biopower, Dash HC, Dassoil, Olstick 90 EC, Olbras 88 EC, Silvett, Trend 90 EC) w celu zwiększenia efektywności chwastobójczej i poprawy retencji cieczy użytkowej (zatrzymywania) na powierzchni chwastów. Szczególną uwagę należy zwrócić na informacje zawarte w tabeli 1 odnośnie herbicydów, do których zaleca się stosowanie dodatku adiuwanta (jako konieczność lub zalecenie) w celu do zapewnienia odpowiedniej skuteczności chwastobójczej i bezpieczeństwa w stosunku do rośliny uprawnej.

Wybór rekomendowanych adiuwantów nie może być przypadkowy, ale zawsze zweryfikowany i zgodny z zaleceniami zawartymi na etykiecie konkretnego herbicydu. W niektórych przypadkach obligatoryjnie jest zalecenie użycia adiuwantów spełniających role sejfnera (ochraniacza). Taką rolę pełnią np. Adjuvant Super lub Adjusafner (0,1/ha) jako konieczny dodatek do herbicydów zawierających jodosulfuron metylosodowy (Furion 100 OD, Ranger 100 OD, Yodo 100 OD).

Odchwaszczanie zbóż ozimych na wiosnę – czym pryskać? Tabela herbicydów pszenica, pszenżyto, żyto, jęczmień

Tab. 1. Wykaz herbicydów zalecanych do wiosennego odchwaszczania zbóż ozimych 

J – jednoliścienne; D – dwuliścienne
(*) – zalecany/wymagany odpowiedni adiuwant lub możliwość jego dodania (objaśnienia w tekście artykułu) (pszenica – p; pszenżyto – pż, żyto – ż; jęczmień – j)

Na podstawie artykułu Wiosenne odchwaszczanie zbóż ozimych, dr hab. Roman Kierzek, prof. IOR-PIB, Instytut Ochrony Roślin-PIB Poznań, Agro Profil 04/2020