Co znajdziesz w artykule?
Uprawa pszenicy to podstawa produkcji roślinnej w Polsce. To jedno z najczęściej wybieranych zbóż przez rolników, głównie ze względu na jego wszechstronność, wysoką wartość rynkową oraz znaczenie w bilansie paszowym i konsumpcyjnym. Jednak osiągnięcie satysfakcjonujących plonów z hektara zależy od wielu czynników – od warunków pogodowych, przez jakość gleby, aż po stosowane technologie uprawy. Poniżej przedstawiamy rzetelny przegląd średnich plonów w kraju, a także konkretne zalecenia, które pomogą poprawić efektywność upraw.
Średnie plony pszenicy w Polsce – dane i zmienność
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, przeciętny plon pszenicy ozimej w Polsce w ostatnich latach wynosi od 5,0 do 5,8 t/ha, natomiast pszenica jara daje zazwyczaj około 3,5 do 4,5 t/ha. Plony te różnią się znacznie w zależności od regionu, warunków glebowo-klimatycznych oraz systemów produkcji. W gospodarstwach intensywnych, stosujących nawożenie mineralne zgodnie z analizą gleby oraz nowoczesną ochronę roślin, plony pszenicy ozimej mogą przekraczać nawet 9 t/ha. Z kolei w gospodarstwach ekstensywnych lub w rejonach o słabszych glebach, plony mogą nie przekraczać 3–4 t/ha.
Warto zaznaczyć, że województwa takie jak opolskie, dolnośląskie czy kujawsko-pomorskie notują wyższe średnie zbiory, co jest związane m.in. z dobrą jakością gleb oraz większym udziałem nowoczesnych technologii w uprawach.
Kluczowe czynniki wpływające na wysokość plonów
Warunki glebowe
Gleby klasy bonitacyjnej I–IIIa są najbardziej odpowiednie do uprawy pszenicy. Charakteryzują się dobrą strukturą, wysoką zawartością próchnicy oraz korzystnym stosunkiem frakcji mechanicznej. Na takich stanowiskach możliwe jest uzyskanie najwyższych plonów przy odpowiednim prowadzeniu agrotechniki. Pszenica nie znosi gleb kwaśnych – warto dążyć do odczynu pH w zakresie 6,0–7,0. Regularne wapnowanie w gospodarstwach z dużą intensywnością produkcji to absolutna podstawa.
Dobór odmiany
Wybór odpowiedniej odmiany ma ogromny wpływ na ostateczny wynik produkcyjny. Odmiany różnią się nie tylko potencjałem plonowania, ale też odpornością na choroby, wyleganie oraz tolerancją na suszę czy przymrozki. Coraz więcej rolników decyduje się na odmiany mieszańcowe (hybrydowe), które w warunkach intensywnej uprawy mogą dawać plony wyższe nawet o 10–15% w porównaniu do odmian liniowych.
Dobrą praktyką jest wysiew dwóch–trzech różnych odmian o zróżnicowanym profilu agronomicznym. Taki zabieg zmniejsza ryzyko niepowodzenia w przypadku wystąpienia niekorzystnych warunków pogodowych lub presji chorób.
Termin siewu
Optymalny termin siewu pszenicy ozimej przypada w Polsce na drugą połowę września. Zbyt wczesny siew może skutkować nadmiernym rozkrzewieniem i większą wrażliwością na mrozy, natomiast opóźniony ogranicza rozwój systemu korzeniowego i przygotowanie roślin do zimy. W regionach północno-wschodnich, gdzie warunki termiczne szybciej się pogarszają, warto zakończyć siew do 25 września. Pszenica jara powinna być wysiewana jak najwcześniej wiosną, gdy tylko pozwolą na to warunki wilgotnościowe gleby.
Nawożenie
Nawożenie azotowe ma kluczowe znaczenie dla kształtowania plonu. Optymalna dawka azotu zależy od zawartości azotu mineralnego w glebie, przewidywanego plonu oraz odmiany. W uprawach intensywnych standardem jest stosowanie 150–180 kg N/ha w trzech dawkach. Nie wolno jednak zapominać o znaczeniu fosforu i potasu – szczególnie na glebach ubogich w te pierwiastki. Warto też rozważyć dolistne dokarmianie mikroelementami (mangan, miedź, cynk), które często są czynnikiem ograniczającym wzrost.
Ochrona roślin
Skuteczna ochrona przed chorobami liści, kłosa i podstawy źdźbła to fundament wysokiego plonu. Pszenica jest podatna m.in. na septoriozę liści, fuzariozę kłosa oraz rdzę brunatną. Stosowanie fungicydów w kluczowych fazach rozwojowych (BBCH 32, 39 i 65) powinno być poprzedzone lustracją plantacji i opierać się na progach szkodliwości. W gospodarstwach o dużym udziale zbóż w strukturze zasiewów niezbędne jest stosowanie rotacji substancji czynnych, by ograniczyć ryzyko powstawania odporności.
Pogoda i czynniki losowe
Pomimo najlepszej agrotechniki, plon może być w znacznym stopniu uzależniony od warunków atmosferycznych. Susza w okresie strzelania w źdźbło i kłoszenia, intensywne opady deszczu w czasie dojrzewania, a także przymrozki w fazie krzewienia – wszystkie te czynniki mogą negatywnie wpłynąć na wielkość i jakość plonu. Stąd coraz większą wagę przywiązuje się do budowania odporności biologicznej roślin – poprzez zrównoważone nawożenie, optymalny siew i dobór odmian.
Rekomendacje dla zwiększenia plonów pszenicy
- Analiza gleby jako punkt wyjścia
Co 4 lata należy wykonywać analizę chemiczną gleby. Pozwala to precyzyjnie dobrać nawożenie i uniknąć strat finansowych związanych z nadmiernym lub niedostatecznym nawożeniem. - Stosowanie uprawy uproszczonej lub pasowej (strip-till)
Tam, gdzie pozwalają na to warunki, techniki ograniczające liczbę przejazdów i zachowujące strukturę gleby mogą poprawić jej żyzność i wilgotność, co w dłuższej perspektywie przekłada się na stabilniejsze plony. - Inwestycja w jakościowy materiał siewny
Warto korzystać z kwalifikowanego materiału nasiennego – to inwestycja, która zwraca się nie tylko w wyższym plonie, ale i w zdrowszym łanie, lepszym wyrównaniu roślin i ograniczeniu chorób przenoszonych z nasion. - Monitoring chorób i szkodników
Współczesne aplikacje do e-monitoringu, dane ze stacji pogodowych oraz drony pozwalają precyzyjnie określić zagrożenia i planować zabiegi tylko tam, gdzie są potrzebne. To oszczędność i ochrona środowiska w jednym. - Zachowanie zmianowania
Pszenica nie powinna być uprawiana w monokulturze. Dobrze sprawdzają się przedplony takie jak rośliny strączkowe (groch, bobik), które poprawiają strukturę gleby i zostawiają resztki azotu dla kolejnej uprawy. - Prowadzenie dokumentacji polowej
Ścisłe notowanie terminów zabiegów, dawek nawozów, kosztów i plonów pozwala na realną ocenę opłacalności upraw i poprawę decyzji w kolejnych sezonach.
Rzeczywiste możliwości – dane z doświadczeń i praktyki
Na podstawie Porejestrowych Doświadczeń Odmianowych prowadzonych przez COBORU, w warunkach intensywnej technologii uprawy, najlepsze odmiany pszenicy ozimej osiągały plony przekraczające 9 t/ha w województwach o korzystnych warunkach glebowo-klimatycznych, takich jak kujawsko-pomorskie, wielkopolskie i opolskie. W edycji doświadczeń z ostatnich lat (np. 2022–2023), średnie plony w doświadczeniach rejestrowych dla czołowych odmian w technologii intensywnej często wynosiły od 8,5 do 9,5 t/ha, przy poziomie agrotechniki obejmującym nawożenie mineralne zgodne z zaleceniami oraz pełną ochronę fungicydową.
W praktyce rolniczej, przy wdrożeniu technologii wzorowanej na doświadczeniach COBORU – tj. optymalnym terminie siewu, nawożeniu opartym na analizie gleby, zastosowaniu regulatorów wzrostu i trzech zabiegów fungicydowych – gospodarstwa z rejonów Polski centralnej i północno-zachodniej raportują plony w zakresie 8–9 t/ha jako możliwe do osiągnięcia w przeciętnych latach. Zawartość białka w ziarnie pszenicy konsumpcyjnej przy takim prowadzeniu plantacji często przekracza poziom 12,5%, co spełnia wymogi młynów i umożliwia sprzedaż ziarna jako pszenicy jakościowej (grupa A lub B).
Warto przy tym zaznaczyć, że w warunkach rolnictwa towarowego w Polsce przekroczenie poziomu 10 t/ha jest nadal rzadkością i zależy od wielu zmiennych – w tym warunków pogodowych, zasobności gleby i precyzyjnego prowadzenia uprawy. Jednak potencjał plonowania najlepszych odmian, według COBORU, przy pełnym wykorzystaniu technologii, realnie pozwala zbliżać się do tego poziomu w gospodarstwach świadomie inwestujących w jakość agrotechniki.
