Postęp hodowlany odmian pszenicy ozimej jest stały i znaczący. Co roku do Krajowego rejestru wpisywanych jest kilkanaście nowych odmian. W roku 2021 zarejestrowano 11 nowości, w tym 2 z grupy A, 7 z B i 2 z C. Od początku tego roku na wniosek hodowcy skreślono natomiast 6 odmian. Po powyższych zmianach Krajowy rejestr pszenicy ozimej liczy 126 odmian, w tym 4 regionalne (rejestrowane bez badań wartości gospodarczej, głównie dla zachowania bioróżnorodności), 1 z grupy E (elitarne chlebowe), 49 z grupy A (jakościowe chlebowe), 57 z grupy B (chlebowe) i 15 z grupy C (pastewne i inne). Z hodowli zagranicznych pochodzi 79 odmian.
Optymalny wybór odmiany ułatwiają wyniki Porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO). Dla pszenicy ozimej corocznie zakłada się około 70 doświadczeń, co pozwala na obiektywną ocenę wartości gospodarczej odmian w różnych warunkach glebowo-klimatycznych naszego kraju. Doświadczenia prowadzone są na dwóch, zróżnicowanych poziomach agrotechniki: przeciętnym (a1) i wysokim (a2). Poziom wysoki różni się od przeciętnego zastosowaniem dodatkowo dwóch zabiegów fungicydowych łącznie z nawożeniem dolistnym oraz jednego zabiegu regulatorem wzrostu. Ponadto, na poziomie a2 nawożenie jest wyższe o 40 kg N/ha. Wyniki ważniejszych cech rolniczo-użytkowych 82 odmian pszenicy ozimej przedstawiono w tabeli 1. Wyniki są średnią z lat 2018-2020.
Przy wyborze odmiany zwraca się uwagę na wiele cech i właściwości odmian, z których najważniejsza jest plenność. Jest to również cecha, która podlega dużej zmienności, zarówno regionalnej, jak i w poszczególnych latach. Dla pszenicy ozimej korzystny był rok 2020, w którym średni plon wyniósł 51 dt z ha (dane GUS). Z kolei w roku 2018 na znacznym obszarze naszego kraju wystąpiła susza, przez co poziom plonowania był znacznie niższy i według danych GUS wyniósł 43 dt z ha.
Odmiany rejestrowane w ostatnich latach wnoszą znaczny postęp hodowlany w plenności. Analizując wyniki przedstawione w tabeli 1 można stwierdzić, że wśród najlepiej plonujących odmian w poszczególnych grupach technologicznych zdecydowanie przeważają odmiany nowe, zarejestrowane w ostatnich trzech latach. Spośród odmian jakościowych bardzo dobrą plennością cechują się Jannis, Atribut, Opoka, Kariatyda, KWS Universum, Ambicja oraz RGT Kilimanjaro i Euforia. Odmiany z grupy B z reguły plonują powyżej odmian jakościowych. W tej grupie wyróżniają się zwłaszcza KWS Donovan, SU Taroca, Symetria, LG Keramik, SY Cellist i SU Mangold, a na wysokim poziomie agrotechniki – również Revolver, Circus i RGT Provision. Znaczenie odmian pastewnych w ostatnich latach jest stosunkowo niewielkie. W tej grupie odmian na obu poziomach agrotechniki najlepiej plonowały LG Egmont i Tonnage.
Cechy odmian pszenicy ozimej
Jednym z ważnych kryteriów wyboru odmiany pozostaje zimotrwałość. W ostatnich kilku latach zimy miały jednak dość łagodny przebieg i nie odnotowywano większych start z powodu wymarzania. Również w sezonie 2020/2021, mimo znacznych spadków temperatury, pokrywa śnieżna skutecznie chroniła rośliny przed wymarzaniem. W konsekwencji coraz większe znaczenie w uprawie zyskują odmiany o mniejszej zimotrwałości, które z reguły cechują się wyższym potencjałem plonowania. Najbardziej pożądane przez rolników powinny być odmiany łączące zadowalający poziom zimotrwałości i dobrą plenność. Takie odmiany zapewniają dużą stabilność plonowania, niezależnie od przebiegu pogody w okresie zimowym
Zdrowotność odmian jest nie tylko ważnym elementem wartości gospodarczej, który należy uwzględnić przy wyborze odmiany, ale również jednym z wymogów Integrowanej ochrony roślin. W ramach europejskiego „zielonego ładu” planowane są dalsze, znaczące ograniczenia w stosowaniu chemicznych środków ochrony roślin. Z tego powodu genetyczna odporność odmian na choroby będzie miała coraz większe znaczenie. Zdrowotność odmian może być istotna, jeśli np. z powodu warunków atmosferycznych nie można terminowo wykonać zabiegu lub fungicydy wykazują mniejszą skuteczność. W ostatnim czasie problemem jest także wycofywanie wielu popularnych substancji aktywnych.
Na pszenicy ozimej niemal we wszystkich doświadczeniach obserwuje się septoriozy liści, dość powszechna jest także rdza brunatna. W około połowie doświadczeń występuje mączniak prawdziwy i brunatna plamistość liści, rzadziej natomiast septorioza plew, fuzarioza kłosów i kompleks chorób podstawy źdźbła. W pszenicy ozimej duże różnice odmianowe dotyczą odporności na rdzę żółtą. Choroba ta w większym nasileniu występuje tylko w niektórych latach i rejonach kraju, jednak na odmianach podatnych może przyczynić się do znacznej obniżki plonu. Dość duże różnice odmianowe dotyczą także odporności na rdzę brunatną. Większą odpornością na tę chorobę cechują się odmiany Frisky, Godnik, Knut, Opcja, Revolver i Tonnage.
Odmiany różnią się dość znacznie pod względem wysokości, co może mieć znaczenie w kontekście możliwości zagospodarowania słomy. Zróżnicowana jest także odporność odmian na wyleganie. W tej cesze wyróżniają się: Attribut, Euforia, RGT Ritter, Arevus, Circus i SY Yukon.
Dlaczego warto korzystać z LOZ
Dużym ułatwieniem w trafnym wyborze odmiany mogą być „Listy odmian zalecanych do uprawy na obszarze województwa (LOZ)”, przedstawione w tabeli 2. Listy tworzone są regionalnie, na szczeblu poszczególnych województw i corocznie aktualizowane na podstawie wyników PDO. Warunkiem umieszczenia odmiany na Liście są co najmniej 2-letnie dobre wyniki w doświadczeniach PDO w danym rejonie (lub jednoroczne w przypadku tzw. rekomendacji wstępnej), stąd na Listach nie ma odmian najnowszych. W roku 2021 na LOZ znajduje się łącznie 41 odmian, w tym jedna z CCA. W niemal wszystkich województwach rekomendowane są odmiany Artist i RGT Kilimanjaro, a w ponad połowie województw – Euforia, Linus i RGT Bilanz.
Ważnym elementem agrotechniki jest stosowanie kwalifikowanego materiału siewnego. Wysiew kwalifikatu pozwala w pełni wykorzystać postęp hodowlany zawarty w nowych odmianach. W roku 2020 powierzchnia plantacji nasiennych z pszenicą ozimą wynosiła 24,7 tys. ha i była o kilka tys. ha mniejsza niż w roku poprzednim (dane PIORiN). W nasiennictwie największy udział mają odmiany jakościowe chlebowe (grupa A) – 40%. Dość duże znaczenie mają także odmiany chlebowe (grupa B), z udziałem 23%. Spośród odmian zarejestrowanych zdecydowanie największy udział w nasiennictwie miała krajowa odmiana Euforia (ponad 10%). Duże znaczenie miały także krajowe odmiany Formacja, Comandor, Arkadia, Hondia, Belissa i Plejada oraz zagraniczne RGT Kilimanjaro i Patras (2-3,3%). Spośród odmian ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA) największe udział miały odmiana Wilejka (3,4%), która jest odmianą krajową niezarejestrowaną w Polsce oraz Julius i KWS Emil.
Autor: Mgr inż. Andrzej Najewski, COBORU w Słupi Wielkiej
Artykuł ukazał się w numerze AP08/2021. Jeśli chcesz przeczytać pełny tekst artykułu, prosimy skontaktuj się z nami.
