Stonka ziemniaczana – coraz trudniejszy przeciwnik dla ziemniaków i rolnika.

Stonka ziemniaczana (Leptinotarsa decemlineata) została bardziej poznana w Polsce w 1950 r., gdy przywędrowała z ziemniakami z Ameryki. Gatunek, który pierwotnie żerował na dzikich gatunkach psiankowatych (Solanum rostrarum i Solanum cornutum) opanował bardzo szybko uprawy ziemniaków na świecie. Oprócz ziemniaków stonka żeruje na takich gatunkach jak: psianka czarna, oberżyna, lulek czarny, bieluń, lulecznica, słodkogórz, pokrzyk leśny, pomidor, a widywana jest praktycznie wszędzie, na ogrodach działkowych, plażach, a nawet na balkonach w dużych miastach.

Stonka ziemniaczana – charakterystyka

Chrząszcz – barwa brunatnożółta, z czarnymi, podłużnymi pasami i czarnymi plamami na przedpleczu oraz czarnym spodem ciała (fot. 1)

Jaja – pomarańczowe lub żółte, walcowate, składane w kupkach, na dolnej stronie liści (fot. 2).

Larwa – w zależności od stadium rozwojowego (od L₁ do L₄), najpierw jest barwy blado-pomarańczowej, czerwonej, później żółtej (fot. 3).

Największe larwy L₄  przepoczwarczają się w ziemi. Stonka daje w sezonie wegetacyjnym zazwyczaj dwa pokolenia, a chrząszcze schodzą na zimowanie do ziemi.

Najbardziej szkodliwe są larwy pierwszego pokolenia oraz chrząszcze, które przezimowały. Stonka początkowo zasiedla obrzeża pól, a później wędruje w głąb plantacji ziemniaków i wyżera w liściach małe otworki, następnie całe liście doprowadzając w ekstremalnej sytuacji do gołożerów (fot. 4), które występują najczęściej placowo. Zniszczenie powierzchni asymilacyjnej roślin ziemniaka prowadzi do obniżenia plonu.  

Zwalczanie stonki uzależnione jest w znacznym stopniu od rozkładu temperatury panującej w okresie rozwoju szkodnika. Sprzyjające warunki dla rozwoju stonki ziemniaczanej to niewielkie opady deszczu oraz temperatura około 25^oC. Wtedy szkodnik szybko się rozwija, np. larwy wylęgają się z jaj już po 5 dniach. Początek wylotu zimujących chrząszczy rozpoczyna się zazwyczaj w czasie kwitnienia mniszka oraz lilaka pospolitego, składanie jaj to czas przekwitania sosny oraz kwitnienie lipy, a wylęg larw przypada na okres pełni kwitnienia bzu czarnego. Przy niesprzyjających warunkach pogodowych (głównie niższa temp.) szkodnik rozmnaża się powoli, co powoduje, że na plantacji w jednym czasie mogą znajdować się wszystkie stadia rozwojowe stonki. Utrudnia to jej zwalczanie, ponieważ stosowane insektycydy mają ograniczony okres działania i mogą być nieskuteczne na wszystkie stadia. Próg szkodliwości dla stonki przy tzw. „niewielkich stratach plonu” to 15 larw lub złoże jaj, a dla „istotnych strat ekonomicznych” – 60 larw na roślinie. Najlepsze efekty zwalczania chemicznego stonki uzyskuje się w okresie masowego pojawu larw trzeciego podstadium. Wcześniejsze opryski są niecelowe, szczególnie gdy temperatura jest niekorzystna dla rozwoju szkodnika, a na roślinach znajdują się tylko liczne złoża jaj, których preparaty nie niszczą. W zwalczaniu chemicznym trudność sprawia szybkie uodparnianie się stonki na nowe insektycydy, gdzie jedną z przyczyn jest częste stosowanie insektycydów o tym samym mechanizmie działania. Naukowcy zauważyli, że taka szybka odporność powstaje ze względu na posiadane przez populacje stonki zasoby genetyczne, które zapamiętały stosowane przeciwko niej insektycydy. Szybkie nabywanie odporności przez stonkę oznacza, że już wcześniej owad musiał posiadać geny umożliwiające ten proces. Co to oznacza dla praktyki rolniczej? Zdaniem prof. Schovillego z University of Wisconsin-Madison jest mało prawdopodobne, byśmy opracowali środek działający przeciwko stonce przez dłuższy czas. Przedłużyć skuteczność środków  przeciwko stonce mogą jednak pomóc prawidłowo wykonywane zabiegi ochrony roślin uwzględniające temperaturę otoczenia, zalecaną dawkę, odpowiedni termin zabiegu (zwalczane stadium stonki, grupę wczesności chronionej odmiany), stosowanie insektycydów o różnych mechanizmach działania, a nie na podstawie nazw handlowych oraz wykluczenie ze stosowania przynajmniej na 3 lata środka, co do którego mamy podejrzenie, że słabiej działa, czyli mogło nastąpić uodpornienie szkodnika.

W zwalczaniu biologicznym oraz w rolnictwie ekologicznym możemy zbierać stonkę ręcznie lub mechanicznie oraz zwalczać przy pomocy produktów: Max Spin, SpinTor, Spinsosad Max, Novodor SC.  Biopreparaty powinny być stosowane na najmłodsze podstadia larwalne stonki ziemniaczanej. W przypadku produktów biologicznych  należy je stosować w czasie wylęgu larw pierwszego i drugiego podstadium, tj. L₁ i L₂.

Przy zwalczaniu stonki pomocna jest również szeroko rozumiana profilaktyka, jak wczesne sadzenie ziemniaków, ponieważ na starszych roślinach larwy stonki słabiej się rozwijają, czy niszczenie i usuwanie wschodzących samosiewów ziemniaków.

Produkty do zwalczania stonki ziemniaczanej, dostępne na rynku krajowym w 2022 r., przedstawiono w tabeli. 1.

^* – końcowy termin stosowania 1 listopada 2022 r.

^** – końcowy termin stosowania 31 lipca 2022 r.

dr hab. Katarzyna Rębarz