Co znajdziesz w artykule?
Do zalet jęczmienia ozimego zalicza się wysoki potencjał plonotwórczy, szybki start wiosną, a także szybkie dojrzewanie. Co powinniśmy wiedzieć o zabiegach agrotechnicznych wykonywanych jesienią?
Więcej o jęczmieniu ozimym
Jęczmienia ozimego w Polsce sieje się znacznie mniej w porównaniu do formy jarej tego gatunku. W 2017 roku pod zasiewami jęczmienia ozimego było 190 tys. ha, natomiast jęczmienia jarego 764 tys. ha. Najczęściej forma ozima wykorzystywana jest w celach paszowych, w mniejszym stopniu przeznaczany jest na cele browarne.
Zalety jęczmienia ozimego
Uprawa jęczmienia ozimego ma wiele zalet, między innymi wysoki potencjał plonotwórczy, który w optymalnych warunkach zbliżony jest do pszenicy. Na uwagę zasługuje również fakt, ze względu na szybkie dojrzewanie zwykle omijają go wiosenne susze, ponieważ gatunek wykorzystuje zapasy wody zgromadzone po zimie. Należy jednak pamiętać, że na odporność na suszę ma wpływ sposób prowadzenia uprawy. Do zalet jęczmienia ozimego należy również to, że dojrzewa on znacznie wcześniej w porównaniu z innymi zbożami, dzięki czemu łatwiej jest rozłożyć harmonogram prac w gospodarstwie. Jego szybki zbiór stwarza również szansę na wysianie międzyplonu ścierniskowego oraz daje więcej czasu na przygotowanie stanowiska pod wysiew rzepaku ozimego.
Wady jęczmienia ozimego
Za główną wadę jęczmienia ozimego uważa się duża wrażliwość na wymarzanie, stąd też znaczna część upraw znajduje się w cieplejszych regionach naszego kraju. Jednak prawidłowa agrotechnika, a także postępy w hodowli, sprawiły, że na rynku pojawiły się nowe odmiany jęczmienia charakteryzujące się podwyższoną mrozoodpornością. Gatunek ten jest również wrażliwy na niską kulturę gleby oraz jej zakwaszenie, jak również niedobór magnezu. Ci, którzy zdecydują się na uprawę jęczmienia ozimego, powinni zdać sobie sprawę, że wszelkie zabiegi agrotechniczne począwszy od uprawy gleby, nawożenie, wybór odmiany, aż po zabiegi pielęgnacyjne wykonywane jesienią, mają wpływ na przezimowanie roślin oraz poziom uzyskiwanych plonów.
Na jakie aspekty uprawy tego zboża powinniśmy zwrócić uwagę w okresie jesiennym?
Jaki przedplon w uprawie jęczmienia ozimego
Jęczmień ozimy jest gatunkiem wymagającym pod względem stanowiska, stosowanego przedplonu, jak również przygotowania gleby do siewu. Najlepszym przedplonem dla tego gatunku są uprawy wcześnie schodzące z pola, które umożliwiają właściwe przygotowanie gleby. Stąd też bardzo dobrym przedplonem w uprawie jęczmienia ozimego są: rzepak ozimy, wczesne ziemniaki, groch, mieszanka wyki z żytem, mieszanki roślin strączkowych uprawiane na zielonkę lub susz. Jeżeli nie mamy takiego stanowiska możemy wybrać uprawy zbożowe tj. żyto czy owies (gatunek fitosanitarny). W przypadku wyboru odmiany browarnej należy zrezygnować ze stanowiskach po roślinach bobowatych. Niewskazany jest wysiew jęczmienia ozimego po pszenicy lub pszenżycie oraz jęczmieniu ze względu na zwiększone ryzyko porażenia przez choroby, szczególnie podsuszkowe. Jęczmień ozimy jest mniej wrażliwy na zmianowanie w porównaniu do pszenicy, jednak warto zaznaczyć, że dzieje się tak na glebach o dobrej kulturze. Na glebach o gorszej kulturze i pogarszającej się jej jakości, a także w warunkach złego zimowania obserwować możemy większy wpływ przedplonu na poziom uzyskiwanych plonów.
Stanowisko pod uprawę jęczmienia ozimego
Dobre plony jęczmienia ozimego uzyskiwane są na dobrych stanowiskach. Najlepsze pod uprawę jęczmienia ozimego są gleby kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego (klasy bonitacyjne IIIa i IVa). Zadawalające plony można uzyskać również na glebach średnich. Warunkiem wysokich plonów jęczmienia ozimego jest wybór gleb o wysokiej kulturze, starannej uprawie, zasobnych w składniki pokarmowe oraz magnez, o uregulowanym odczynie i stosunkach wodno-powietrznych. Nie poleca się uprawy tego gatunku na glebach lekkich, zwięzłych, zlewnych oraz zakwaszonych. Jęczmień ozimy wymaga gleb dobrze napowietrzonych, pulchnych i nieprzesuszonych. Szybkie i wyrównane wschody warunkuje siew w dobrze przygotowaną i odleżałą glebę. Stąd też należy po zbiorze przedplonu jak najszybciej wykonać zespół uprawek pożniwnych, które nie tylko zapewnią odpowiednie stanowisko, ale również pomogą zatrzymać wodę w glebie.
Regulacja pH w uprawie jęczmienia
Jęczmień ozimy jest gatunkiem najbardziej wymagającym względem odczynu spośród wszystkich zbóż. Optymalny odczyn gleby mieści się w przedziale pH 62-7,2. Nawet niewielkie odstępstwa od tego zakresu mogą ujemnie wpłynąć na plon. Niskie pH gleby wiąże się również ze wzrostem stężenia wolnych jonów glinu, na które jęczmień ozimy jest bardzo wrażliwy, podobnie jest w przypadku manganu. Wolne jony glinu ograniczają wzrost i rozwój roślin. Zabieg wapnowania najlepiej wykonać pod rośliny uprawiane wcześniej na danym polu, gdyż zastosowanie wapna bezpośrednio przed wysiewem jęczmienia nie jest zbyt skuteczny. Oprócz terminu bardzo ważne są również dawka oraz odpowiednia forma wapna nawozowego. Spadek polonu może wywołać również niedobór przyswajalnego magnezu w glebie, stąd też nie wolno zapominać o nawożeniu tym pierwiastkiem. Przy niskich zasobnościach można zastosować wapno magnezowe. Na glebach nie wymagających wapnowania stosuje się siarczan magnezy lub inne nawozy magnezowe w dawce 30-60 kg MgO/ha.
Nawożenie jęczmienia ozimego
Należy pamiętać, że dobór dawki stosowanych składników zależy zarówno od ich zawartości w glebie, jak również potrzeb pokarmowych rośliny. Często stosujemy dawki na tzw. „oko”. Jednak warto podczas ustalania dawki oprzeć się również o badania zawartości gleby.
Nawożenie jęczmienia ozimego potasem
W przypadku nawożenia jęczmienia ozimego szczególną uwagę należy zwrócić na potas, który warunkuje rozwój systemu korzeniowego, który u tego gatunku jest słabiej rozwinięty. Zaniedbanie nawożenia potasem i fosforem jęczmienia tego gatunku może stać przyczyną spadku plonu. Przyczyna takiego zjawiska jest niska zwartość przyswajalnych form tych pierwiastków w glebie, jak również często spotykane zaniechanie nawożenia tymi makroskładnikami w uprawie jęczmienia ozimego. Nawożenie potasem pozytywnie wpływa na wzrost systemu korzeniowego, który jest słabszy u jęczmienia ozimego w porównaniu do pozostałych gatunków zbóż. Odpowiednio rozwinięty system korzeniowy wpływa na lepsze pobieranie składników z gleby, co z kolei wpływa na zdrowotność, przezimowanie i plon. Potas utrzymuje również ciśnienie osmotyczne w komórkach i zwiększa odporność roślin na susze i działanie niskich temperatur. Pierwiastek ten zwiększa sztywność źdźbła, co jest ważne w przypadku jęczmienia ozimego, który jest wrażliwy na wyleganie.
Fosfor a uprawa jęczmienia ozimego
Jęczmień reaguje również pozytywnie na jesienne nawożenie fosforem, przede wszystkim na zimnych i mokrych stanowiskach. Pierwiastek ten stymuluje rozwój wydłużeniowy korzeni, co znacznie poprawia plonowanie i przezimowanie roślin.
Jęczmień ozimy – nawożenie azotem
Dawkę azotu według nowego prawa zawartego w tzw. dyrektywie azotanowej, należy ustalić przy mocy planów nawożenia czy też nie przekraczając dawek maksymalnych, które dla jęczmienia ozimego wynoszą 140 kg N/ha (jest to azot działający ze wszystkich źródeł). W przypadku nawożenia tym pierwiastkiem jesienią część azotu dostarcza się przedsiewnie, a następnie wiosną. W niektórych przypadkach, szczególnie na glebach o słabej zasobności w ten składnik, warto zastosować azot pogłównie od fazy 3. liścia, co wspomaga rozwój pierwszych pędów bocznych. Pamiętać należy przy tym o formie podawanego azotu. Jesienią można rozważyć zastosowanie formy azotanowej lub amidowej, chociaż ta druga obniża pH gleby, przez co niepolecana jest na gleby o niskim pH. Natomiast forma azotanowa raczej nie powinna być brana pod uwagę jesienią, gdyż nadmiernie pobudza rośliny do rozwoju i zmniejsza ich mrozoodporność. Taka forma stosowana jest zwykle w wyjątkowych sytuacjach np. gdy na plantacji dominują rośliny słabo rozkrzewione. Dawka azotu często stosowana jesienią pogłównie wynosi ok. 20-40 kg/ha.
Obserwując plantację jęczmienia jesienią możemy zauważyć żółknięcie plantacji. Taki stan uprawy może być spowodowany niedoborami lub porażenia przez choroby. Pamiętajmy o prawidłowym nawożeniu, szczególnie potasem, azotem, fosforem i siarką, co wpływa na prawidłowy rozwój systemu korzeniowego i całej rośliny.
Dobór odmian jęczmienia ozimego jest niezwykle ważny
Decydując się na wybór odmiany na cele paszowe jęczmienia ozimego warto wziąć pod uwagę, kilka aspektów. Pierwszym, chyba najważniejszym kryterium doboru odmiany jest jej plenność. Wśród odmian jęczmienia ozimego znajdziemy odmiany mieszańcowe i populacyjne. Większym potencjałem plonotwórczym charakteryzują się odmiany mieszańcowe. Jednak na uwagę zasługuje również fakt, że poziom plonowania będzie zależał również od takich cech jak zimotrwałość, podatność na choroby czy odporność na wyleganie. Jak już wspominałam wcześniej jęczmień ozimy jest bardzo podatny na wymarzanie, stąd też wybierając odmianę zwróćmy uwagę na jego zimotrwałość. Jak dotąd najwyższą oceną w tym kryterium są noty 5 i 5,5. Kolejną cechą, na którą należy zwrócić uwagę, jest odporność na choroby. Najgroźniejszą chorobą jęczmienia ozimego jest plamistość siatkowa. Gatunek ten może być porażany również przez mączniaka prawdziwego, rynchosporiozę czy rdzę jęczmienia. Jęczmień ozimy jest gatunkiem o kruchym źdźble, co czyni go podatnym na wyleganie. Stąd też podczas wyboru odmian należy zwrócić uwagę i na tę cechę. Pamiętajmy również, że zbyt wysokie dawki azotu zwiększają podatność roślin na wyleganie.
Termin siewu jęczmienia ozimego
Warunkiem pełnych i wyrównanych wschodów jest optymalny termin siewu jęczmienia ozimego. Wybór optymalnego terminu siewu jęczmienia ozimego uzależniony jest zarówno od odmiany, jak i warunków glebowo-klimatycznych. Wybierając odmianę mieszańcową jęczmienia ozimego możemy opóźnić termin siewu o ok. 1 tydzień, gdyż odmiany te są mniej wrażliwe na późniejszy wysiew. Natomiast optymalnym terminem wysiewu odmian populacyjnych jest w rejonach wschodnich 10-15 września, w rejonie centralnym 12-18 września, w rejonach zachodnich 16-20 września.
Pogoda a termin siewu jęczmienia ozimego
Termin siewu i reakcja jęczmienia ozimego zależy w dużej mierze od przebiegu pogody. Susze występujące w okresie siewu mogą przyczynić się do występowania nierównych wschodów lub znacznie je opóźniać. W przypadku długiej i ciepłej jesieni warto rozważyć opóźnienie terminu siewu. W takich warunkach rośliny mogą nadmiernie się krzewić i tworzyć dużą masy liści, co zwiększa ryzyko wymarzania w przypadku braku okrywy śnieżnej, a podczas długiego zalegania śniegu zbytnio rozwinięty łan może ulec wyprzeniu bądź porażeniu przez pleśń śniegową.
Wczesne siewy połączone z długą i ciepłą jesienią sprzyjają atakom ze strony szkodników tj. ploniarka zbożówka, skoczek sześciorek czy mszyce lub porażeniu przez choroby. Należy również pamiętać, że szczególnie nalot mszyc nie jest korzystny dla uprawy jęczmienia ozimego, ze względu na fakt, iż są one wektorami wirusa żółtej karłowatości jęczmienia.
Długa i ciepła jesień sprzyja pojawianiu się niedoborów pokarmowych, szczególnie w gęstych łanach. Natomiast zbyt późny siew, szczególnie w warunkach krótkiej jesieni i niekorzystnym rozkładzie pogody, może spowodować spowolnienie wzrostu, słabsze krzewienie i spowodować niedostateczne zahartowanie roślin przed zimą. W takich warunkach rośliny gorzej zimują i wykształcają mniejszą liczbę kłosków, na skutek krótszego okresu wegetacji. Pamiętajmy o tym, że potencjał plonotwórczy jęczmienia ozimego buduje się w dużej mierze jesienią, co przekłada się na poziom uzyskiwanych plonów.
Gęstość siewu jęczmienia ozimego
Poza terminem siewu jęczmienia ozimego ważna jest również gęstość siewu. Kupując kwalifikowany materiał siewny często mamy dostępną informację o zalecanej gęstości siewu danej odmiany. Pamiętajmy, że odmiany mieszańcowe mają niższą normę siewu w porównaniu do odmian populacyjnych. Norma wysiewu zależy również od rodzaju gleby i jej składu granulometrycznego, pH, terminu siewu czy warunków pogodowych. Większą normę wysiewu możemy zastosować przy opóźnionym terminie siewu, na glebach słabszych i niskim pH. Należy zwrócić uwagę, że nadmierne zagęszczenie sprzyja rozwojowi chorób, ogranicza krzewienie się, pogarsza zimotrwałość i sprzyja wyleganiu roślin. Nadmierne zagęszczenie roślin może spowodować także obniżenie masy tysiąca ziarniaków. Stosowanie zbyt dużej normy wysiewu jest także nieuzasadnione ekonomicznie i zwiększa koszty prowadzenia uprawy.
