Co znajdziesz w artykule?
Obecnie wybór odmiany kukurydzy jest prawdziwym wyzwaniem. Decydujemy między setkami mieszańców o różnym typie kolb i ziarna. Na domiar tego musimy dopasować kreację w kontekście terminu siewu, stanowiska czy celu użytkowania. Poniższy przegląd porządkuje najważniejsze pojęcia i podpowiada, gdzie szukać rzetelnych danych, żeby w gąszczu katalogów “wyłuskać” najlepszą dla nas odmianę.
Rejestry, katalogi, listy – co naprawdę oznaczają CCA, KR, PDO i LOZ?
Aby legalnie sprzedawać odmiany roślin w Polsce, muszą być one zarejestrowane w krajowym lub wspólnotowym katalogu. Odmiany, które przeszły proces badań i zostały zarejestrowane w Krajowym rejestrze (KR) są wpisywane automatycznie do Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA). Natomiast właściciel odmiany zagranicznej, wpisanej już do CCA, może ubiegać się także o wpisanie odmiany do Krajowego rejestru, jednak tak jak pozostałe odmiany musi przejść 3-letni okres badania pod kątem odrębności, wyrównania i trwałości. W tym czasie badany jest także plon oraz ich cechy użytkowe.
Dla praktyki rolniczej najcenniejszy bywa jednak program PDO – Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego. Na jego podstawie sporządzane są wojewódzkie Listy Odmian Zalecanych (LOZ). Zestawienia wskazują mieszańce, które w danych warunkach klimatyczno-glebowych plonowały najstabilniej. Tym samym warto zacząć od sprawdzenia aktualnych LOZ w swoim województwie i skonfrontować je z własnym typem stanowiska i celem użytkowania.
Mieszańce pojedyncze i trójliniowe – genetyka a stabilność
Niemal wszystkie odmiany kukurydzy to mieszańce. Odmiany oznaczone jako mieszańce SC (Single cross) powstają z krzyżowania dwóch linii wsobnych (A×B) i zwykle dają bardzo wyrównane rośliny o wysokim potencjale plonu w warunkach intensywnej uprawy.
Three-way cross (TC) to krzyżowanie mieszańca matecznego (AB) z trzecią linią (C); takie mieszańce bywają nieco mniej wyrównane, ale często lepiej adaptują się w trudniejszych stanowiskach i mozaikach glebowych. W praktyce oba typy mają wysoką wartość użytkową, a wybór warto podeprzeć lokalnymi wynikami PDO i doświadczeniem z gospodarstwa.
Wigor i wzrost początkowy – dlaczego start bywa ważniejszy niż finisz?
Szybkie i wyrównane wschody to ważna cecha podczas suchych i chłodnych wiosen. Odmiany o wyższym wigorze początkowym lepiej znoszą przejściowe spadki temperatur i szybciej budują aparat liściowy, co pozwala na wcześniejsze osiąganie kolejnych faz rozwojowych. W polskich warunkach za lepiej radzące sobie w chłodnych warunkach uchodzą typy z większym udziałem flint, ale konkretny wigor to cecha odmianowa – warto jej szukać w kartach katalogowych i LOZ.
Stay-Green i Dry-Down – zielone liście a suche ziarno
Stay-Green to zdolność roślin do dłuższego utrzymania zieloności liści i łodyg w czasie dojrzewania. Daje to dłuższe okno aktywnej fotosyntezy, co sprzyja nalewaniu ziarna, a w kiszonce poprawia jakość i ubijalność masy w silosie.
Dry-Down opisuje tempo oddawania wody z ziarna w okresie jesiennym i wprost przekłada się na wilgotność przy zbiorze oraz koszty suszenia surowca. Odmiana może mieć silny Stay-Green i jednocześnie szybki Dry-Down, ale nie jest to reguła – warto każdemu z tych parametrów w opisach hodowli przyjrzeć się z osobna.
Flint czy dent – typ ziarna a przeznaczenie i zachowanie w polu
Odmiany typu Flint – czyli ziarno twarde, bardziej „okrągłe”, błyszczące, ze znacznym udziałem bielma szklistego, z reguły lepiej znosi chłodny start i bywa szybsze na początku wegetacji. Cenione jest w młynarstwie na grys i w żywieniu bydła – struktura skrobi sprzyja trawieniu w jelicie cienkim.
Ziarno typu Dent, nazywane końskim zębem, zawiera więcej bielma mączystego. Ma charakterystyczne wgłębienie na górze ziarniaka i matową strukturę. Zwykle szybciej dosycha w końcowych fazach i dominuje w kierunku ziarnowym. Odmiany dent są zwykle późniejsze, za to lepiej plonują. W praktyce wiele odmian ma charakter pośredni (flint-dent) z przewagą jednej z form, a realne różnice zależą także od pogody danego roku.
Kolba typu Flex czy Fix – jak odmiana reaguje na obsadę i stres
Kolba Fix ma genetycznie dość stałą liczbę rzędów i ziaren w rzędzie, dlatego mieszańce o kolbie Fix lubią górny zakres zalecanej obsady, ponieważ niedostateczna obsada kolb nie zostanie skompensowana innymi elementami plonu.
Kolba Flex jest elastyczna w kontekście liczby zawartych w niej nasion. Przy niższej obsadzie lub słabszym stanowisku potrafi zwiększać liczbę rzędów i ziaren w rzędzie, lepiej znosząc stres i mozaikę glebową. Informacja o typie kolby bywa podawana w kartach odmian i pomaga dobrać obsadę do pola.
Liczba rzędów i ziaren w rzędzie – jak obliczyć potencjał kolby
Kolba kukurydzy składa się z liczby rzędów i liczby ziaren w rzędzie. W typowych warunkach spotkamy 14–18 rzędów i około 30–40 ziaren w rzędzie, ale obsada i warunki w czasie różnicowania zawiązków potrafią ten obraz przesunąć. Dlatego odmiany Flex potrafią skompensować niższą obsadę większą ilością ziaren w kolbie, a Fix oddają pełnię potencjału przy wyższej normie wysiewu.
FAO – wczesność w cyferkach
Liczba FAO porządkuje grupy wczesności – im niższa, tym wcześniejsza odmiana. To nie jest bezwzględna miara czasu, ale wskaźnik powiązany z sumą temperatur efektywnych potrzebnych, by roślina osiągnęła dane fazy. Dlatego tę samą „FAO 240” w dwóch regionach możemy zebrać w różnym terminie i z różną wilgotnością. Według klasyfikacji jest 9 grup wczesności, od 1 do 9, oznaczane pierwszą cyfrą liczby FAO, druga liczba oznacza miejsce w klasie wczesności, a trzecia cyfra to kolor ziarna – 0 i parzyste oznaczają kolor żółty, a nieparzyste kolor biały. W Polsce w uprawie funkcjonują 3 pierwsze klasy wczesności FAO, podzielone na grupy:
– bardzo wczesne: do FAO 190,
– wczesne: do FAO 230,
– średnio wczesne: FAO 240-250,
– średnio późne: FAO 260-290,
– późne: FAO 300-350.
Suma temperatur efektywnych
Suma temperatur efektywnych – oznaczana jako GDD od angielskiego Growing Degree Days – to kumulacja średnich dobowych temperatur powyżej progu bazowego określonego dla gatunku. Dla kukurydzy przyjmuje się w praktyce bazę ok. 8°C. Ten wskaźnik wyjaśnia, dlaczego termin kwitnienia i dojrzałości tak silnie zależy od miejsca i roku. Coraz częściej aplikacje rolnicze liczą GDD dla danego miejsca, co pomaga precyzyjnie planować zabiegi i zbiór.
Jeden gatunek, różne kierunki
Z przeznaczeniem na ziarno wybieramy zwykle odmiany o szybkim Dry-Down i mocnej odporności na wyleganie oraz fuzariozy kolb. Na kiszonkę szukamy wysokiej biomasy, dużego udziału i jakości kolb, silnego Stay-Green i dobrej strawności włókna. Do grysu najlepiej sprawdzają się odmiany flint o ciężkim, szklistym ziarnie i wysokiej gęstości – to tutaj parametry jakościowe ziarna są tak samo ważne jak sam plon.
Jakość roślin, gdy celem jest kiszonka
Dla dobrej kiszonki z kukurydzy najważniejsze są trzy elementy: zawartość suchej masy w całej roślinie (optymalnie zwykle ~32–35% w momencie zbioru), udział kolb w plonie (dobrze, gdy wynosi powyżej 50% s.m.) oraz strawność włókna w częściach wegetatywnych (parametr NDFD). Zbyt wczesny zbiór to niedobór skrobi i gorsza energetyczność. Zbyt późny – spadek strawności włókna. Odmiany kiszonkowe różnią się mocą Stay-Green i NDFD – część hodowli publikuje te dane, co ułatwia wybór pod wysokowydajne krowy. Większość odmian kukurydzy przeznaczonych na kiszonkę posiada ziarno z przewagą genów flint z powodu większego udziału skrobi trawionej w jelicie cienkim.
Programy hodowlane – na co stawiają czołowe firmy
Większość hodowców sygnuje swoje najlepsze odmiany nazwami programów hodowlanych, które odznaczają się szczególną odpornością na różne warunki środowiska lub posiadają wybitne cechy jakościowe. Limagrain rozwija system Hydraneo® – program selekcji odmiany i terminu siewu w oparciu o ryzyko deficytu wody, działający w Europie od 2015 r. Równolegle prowadzi także program hodowlany pod nazwą LGAN, skupiający się na wysokiej strawności kiszonki.
Syngenta z kolei prowadzi linię Artesian™, czyli grupę odmian selekcjonowanych pod kątem tolerancji na suszę i wysokie temperatury w krytycznych fazach. Pioneer oferuje odmiany Optimum® AQUAMax®, mieszańce o podwyższonej tolerancji na stres wodny. W materiałach Dekalb odmiany Field Shield charakteryzują się podwyższoną tolerancją na stresowe warunki uprawowe, w tym chłody wiosenne. Ta hodowla bardzo szczegółowo opisuje każdą odmianę pod względem typu ziarna, typu kolby i ważnych cech użytkowych, co pozwala precyzyjnie dobrać odmianę do swoich potrzeb.
Warto też pamiętać o krajowej hodowli – HR Smolice od lat wprowadza mieszańce dopasowane do polskich stanowisk i ma znaczący udział w rynku. Przegląd tych programów pomaga wybrać odmianę, która lepiej znosi typowe ograniczenia środowiskowe.
Odporność na wyleganie – niewdzięczny, ale kluczowy parametr
Nawet najlepsza kolba nie zapewni wysokiego plonu, jeśli będzie leżała na ziemi. Przy doborze trzeba dokładnie zweryfikować odporność na wyleganie łodygowe i korzeniowe. Sztywność łodygi i mocny system korzeniowy to cechy odmianowe, ale wzmacnia je też odpowiednia obsada, zbilansowane nawożenie potasem oraz ochrona przed omacnicą, która jest powodem większości przypadków wylegania. Dni pola organizowane przez ODR-y lub firmy hodowlane i dystrybucyjne pozwalają na naoczne zweryfikowanie tej cechy.
Odmiany kukurydzy – gdzie zaglądać po liczby i fakty
Aktualne Listy Odmian Zalecanych (LOZ) i wyniki badań programu PDO publikuje COBORU na swojej stronie internetowej. Z kolei katalogi firm podają szczegółowe karty odmian z opisem cech jakościowych i agronomicznych. Warto je zestawić z lokalnymi wynikami PDO i własnymi doświadczeniami pola – dopiero to daje pełny obraz, jak dana odmiana zachowa się w danych warunkach. Oprócz wysiewu sprawdzonych odmian warto co roku przetestować wybrane nowości, ponieważ postęp hodowlany w kukurydzy, wyrażany w plonie i jakości, jest bardzo dynamiczny.
