Co znajdziesz w artykule?
Azot jest kluczowym pierwiastkiem w życiu roślin. Wraz z nadejściem wiosny możemy go dostarczyć w trzech formach znajdujących się w nawozach azotowych. Do wyboru mamy wiele produktów, które warto dostosować do agrotechniki oraz wymagań gatunków uprawnych.
Nawozy azotowe – azot pierwiastkiem plonotwórczym
Azot to najważniejszy pierwiastek dla roślin, co nie oznacza, że jedyny. Jego rola jest, jednak kluczowa, gdyż prawidłowe zaopatrzenie w ten makroskładnik rzutuje na efekt końcowy jakim jest plon.
Azot odpowiada za wiele przemian biochemicznych i fizycznych w roślinie. Stanowi materiał budulcowy białek i kwasów nukleinowych oraz wchodzi w skład witamin, nukleotydów, alkaloidów i chlorofilu. Pobudza wzrost części podziemnych i nadziemnych roślin nadając im intensywnie zieloną barwę. Wydłuża okres wegetacji regulując zużycie innych składników pokarmowych, takich jak np. potas czy fosfor.
Trzy formy azotu
W nawozach azotowych znajdziemy trzy formy azotu: amonową (NH4+), azotanową zwaną również saletrzaną (NO3-) oraz amidową (CO(NH2)2). Amonowa oraz saletrzana to formy mineralne, natomiast amidowa to forma organiczna.
Nawozy azotowe są z reguły dobrze rozpuszczalne w wodzie, stąd też zawarty w nich kluczowy pierwiastek szybko przechodzi do roztworu glebowego. W nim dochodzi do kilku przemian chemicznych m.in. nitryfikacji. Co należy zaznaczyć na wstępie – rośliny pobierają z gleby tylko formy mineralne azotu. Tym samym forma amidowa, aby mogła być dostępna dla roślin musi ulec hydrolizie.
Forma amonowa (N-NH4+) podlega wiązaniu przez glebowy kompleks sorpcyjny, przez co jest mniej podatna na wymywanie. Utlenia się do anionu azotanowego w procesie nitryfikacji, a przy wysokim odczynie do atmosfery w postaci amoniaku. Działa dobrze w niskich temperaturach. Sprzyja rozwojowi biomasy podziemnej, jednak w nadmiarze jest toksyczna dla roślin, szczególnie młodych. Silnie zakwasza glebę. Forma amonowa jest pobierana wolniej niż azotanowa.
Forma azotanowa (N-NO3-) nie jest wiązana przez glebowy kompleks sorpcyjny. Ulega wymywaniu z gleby i podlega redukcji do form gazowych w procesie denitryfikacji. Może tym samym przyczyniać się do gromadzenia azotanów. Nie jest toksyczna dla roślin. Forma azotanowa działa najlepiej w wyższych temperaturach w okresie intensywnego wzrostu wpływając m.in. na większe uwodnienie roślin (może rozhartowywać i obniżać mrozoodporność). Dzięki natychmiastowemu działaniu pobudza turgor i wytwarzanie cytokinin, które wpływają na krzewistość. Korzystnie wpływa na pobieranie innych makroskładników w tym m.in. wapnia czy magnezu.
Forma amidowa (C-NH2), aby mogła być dostępna dla roślin musi ulec w glebie po wcześniejszym rozpuszczeniu przemianie chemicznej zwanej hydrolizą. Intensywność procesu zależy m.in. od temperatury (tj. im niższa tym wolniejsze działanie) oraz wilgotności gleby. Ponadto w glebie musi znajdować się enzym zwany ureazą. Pełna przemiana trwa średnio od 7 do 21 dni. Forma amidowa nie powoduje rozhartowania roślin.
Nawozy azotowe z formą amonową
Najważniejszym nawozem azotowym zawierający tylko formę amonową jest siarczan amonu. Występuje on najczęściej w formie krystalicznej będąc słabo higroskopijnym, jednak łatwo rozpuszczalnym w wodzie. Ponadto ulega nitryfikacji w warunkach tlenowych. Wśród wszystkich nawozów azotowych to właśnie on najbardziej zakwasza glebę. Do zrekompensowania zakwaszenia potrzeba około 110 kg CaCO3 na 100 kg nawozu.
Siarczan amonu jest nawozem azotowym zalecanym do stosowania przedsiewnego. Wymieszanie go z glebą zapobiega stratom azotu w postaci amoniaku (NH3). Dopuszcza się, jednak jego stosowanie pogłównie, chociażby w wiosennym nawożeniu azotowym rzepaku ozimego jako bogate źródło siarki. Powoduje poparzenie tkanek w przypadku stosowania na mokre rośliny. Należy unikać stosowania tego nawozu azotowego na glebach lekkich, zakwaszonych.
Nawozy azotowe z formą amidową
Najważniejszym nawozem azotowym zawierającym formę amidową jest mocznik. Mocznik jest związkiem organicznym, dlatego rośliny mogą go pobrać z gleby po hydrolizie. To pewna zaleta, gdyż spowolniony proces optymalizuje działanie pierwiastka w czasie. Nawóz azotowy jest bardzo dobrze rozpuszczalny w wodzie, możemy go stosować przedsiewnie, pogłównie jak i dolistnie.
Neutralność w nawożeniu dolistnym sprawia, że nie powoduje on poparzeń jak i również zwiększa przyleganie i wchłanianie do powierzchni liścia. Stężenie w cieczy roboczej jest zależne od fazy rozwojowej rośliny – im starsza roślina tym stężenie mniejsze.
Od sierpnia 2021 roku obowiązuje przepis, który zabrania stosowania mocznika doglebowo, jeśli nie posiada on inhibitora ureazy, natomiast do dolistnego dokarmiania należy używać mocznika w czystej postaci.
Nawozy azotowe z formą saletrzano-amonową
Nawozy azotowe saletrzano-amonowe to najpopularniejsza grupa produktów do, których zalicza się m.in saletrzaki oraz saletry amonowe. Są to nawozy azotowe uniwersalne szybkodziałające, które można stosować zarówno pogłównie jak i przedsiewnie. Dobrze rozpuszczają się w wodzie.
Saletra amonowa jest higroskopijna o odczynie lekko fizjologicznie kwaśny. Do jej zobojętnienia potrzeba 63 kg CaCO3 na 100 kg nawozu. Saletrzaki są natomiast nawozami azotowymi zarówno mniej higroskopijnymi, jak i mniej zakwaszającymi w porównaniu do saletry amonowej. Wpływ na to ma dodatek węglanu wapnia lub dolomitu. Zwykle przyjmuje się, że posiadają neutralny odczyn fizjologiczny.
Nawozy azotowe z formą saletrzaną
Do typowych nawozów azotowych z formą saletrzaną należy saletra wapniowa, saletra potasowa oraz saletra sodowa stosowane najczęściej pogłównie. W rolnictwie są one wykorzystywane bardzo rzadko, najczęściej spotyka się spośród nich saletrę wapniową.
Saletra wapniowa jest najbardziej higroskopijnym produktem ze wszystkich nawozów azotowych. Silnie chłonie wilgoć z atmosfery. Odwrotnie jest w przypadku saletry potasowej i sodowej, te są mało higroskopijne. Wszystkie wspomniane saletry są, jednak nawozami azotowymi dobrze rozpuszczalnymi w wodzie. Nawozy te są fizjologicznie zasadowe. Stosowane w większych ilościach prowadzą do zasolenia gleby, zwłaszcza saletra sodowa i potasowa.
Wykorzystanie azotu z mineralnych nawozów azotowych
Rośliny uprawne nie pobierają w pełni azotu zastosowanego w formie nawozów azotowych. Szacuje się, że efektywność ich działania oscyluje w granicach 50%. Pozostała część ulega tym stratom w postaci immobilizacji (około 25%), stratom gazowym (około 20%) i wymywaniu (około 5%). Nie oznacza to, jednak, że nie możemy w żaden sposób tym przemianom zapobiec.
Straty ograniczamy stosując formę amonową na glebę wilgotną mieszając ją z glebą, natomiast formę azotanową aplikując w trakcie wegetacji, aby mogła być ona bezpośrednio pobrana przez rośliny. Należy unikać stosowania formy azotanowej na glebach ciężkich i zlewnych, tj. w warunkach sprzyjających denitryfikacji. Stosując się do tych zasad możemy zwiększyć efektywność nawet do 80-85%!
Efektywność nawożenia azotem
Ze wszystkich pierwiastków nawożenie azotem najbardziej zwiększa masę plonu, ale może także najbardziej obniżyć jego jakość. Wprowadzenie magnezu zwiększa wykorzystanie azotu. Jednakże nadmiar magnezu w glebie prowadzi do spadku plonu, co wynika z nadmiernej akumulacji azotu.
Podstawowe funkcje plonotwórcze magnezu polegają na:
– zwiększanie tego składnika w ziarnie
– stymulacja przyrostu biomasy rośliny w krytycznych fazach rozwoju
– zwiększenie efektywności azotu przy małej ilości tego składnika w glebie
– zwiększenie ilości i jakości białka w ziarnie
Siarka jako pierwiastek budulcowy białka (podobnie jak azot) poprawia jakość plonu, w tym zwiększa zawartość białka. Im wyższe stosuje się dawki azotu tym roślina pobiera więcej siarki tym częściej niedobór siarki może ograniczyć plonowanie roślin, coraz powszechniej także kukurydzy. Nie jest możliwe prawidłowego działania plonotwórcze azotu bez dobrego zapotrzebowania w roślinę w siarkę.
Siarka pełni w roślinie dwie zasadnicze funkcje:
– strukturalna (stanowi składnik m.in. aminokwasów, białek i tłuszczów)
– metaboliczną (bierze udział w syntezie białek i tłuszczów)
Plonotwórcze działanie siarki nawozowej polega na:
– bezpośrednim wpływie na na wzrost plonu, na wskutek większej efektywności azotu (nawozowego, glebowego).
– wzroście tolerancji rośliny na stresy abiotyczne (zbyt niskie i zbyt wysokie temperatury; niedobór wody).
– wzroście odporności roślin na stresy biotyczne (choroby)
