Sadzenie ziemniaków – uprawa, jak sadzić i kiedy?

W dobie zmian klimatu coraz większego znaczenia nabiera termin sadzenia ziemniaków oraz stanowisko uprawy. Ziemniaki ze względu na rozwój systemu korzeniowego oraz pędów podziemnych (stolonów i bulw), głównie w wierzchniej warstwie gleby (20-40 cm) wymagają do wydania plonów gleb o dobrych właściwościach fizycznych i chemicznych.

Sadzenie ziemniaków – co trzeba wiedzieć?

Często ziemniaki nazywane są roślinami gleb lekkich i ubogich, co jest pojęciem błędnym! Ten pogląd utarł się dlatego, że spośród innych gatunków roślin uprawnych, ziemniaki na tych glebach są w stanie wydać dobry plon, ale pod warunkiem, że będą miały wystarczającą ilość wody (150-250 mm od czerwca do sierpnia).

W ostatnich latach niestety borykamy się częściej z niedoborami wody niż z jej nadmiarem. Zwiększa to ryzyko uprawy ziemniaków na tych glebach i może powodować duże wahania w wielkości zbieranych plonów. W tych przypadkach powinna być obowiązkowo w gospodarstwie deszczowania do deszczowania plantacji ziemniaków.

Uprawa i sadzenie ziemniaków – wymagania glebowe

Ziemniaki prawidłowo powinny być uprawiane na glebach pulchnych, przewiewnych, przepuszczalnych i umiarkowanie wilgotnych. Gleby ciężkie, zimne, podmokłe i bardzo zwięzłe nie nadają się do uprawy ziemniaków. Uprawa ziemniaków na wczesny zbiór wiąże się z podkiełkowywaniem sadzeniaków i wczesnym ich posadzeniem pod agrowłókniny lub folie perforowane, co przyczynia się do szybszych wschodów i uzyskania wcześniej plonu handlowego w porównaniu do ziemniaków nie podkiełkowanych i bez zastosowania okryw.

Termin sadzenia ziemniaków – kiedy sadzić?

W zależności od regionu kraju i przebiegu pogody sadzenie może odbywać się już od lutego, natomiast najczęściej jest to marzec. Optymalna temperatura gleby na głębokości 10 cm do rozpoczęcia sadzenia ziemniaków przeznaczonych na wczesny zbiór powinna utrzymywać się przez kilka kolejnych dni na poziomie 3-4^oC.

Dla innych kierunków użytkowania ziemniaków (jadalne zbierane w pełnej dojrzałości, do przetwórstwa spożywczego – frytki, chipsy, mrożonki itd., przemysłowe – na skrobię) optymalny termin sadzenia ziemniaków uzależniony jest od temperatury gleby i najczęściej jest to kwiecień. Optymalna temperatura gleby na głębokości 10 cm do rozpoczęcia sadzenia ziemniaków powinna wynosić 6-8^oC.

Sadzenie ziemniaków w optymalnych warunkach dla poszczególnych regionów uprawy w Polsce jest podstawowym, obok zdrowotności sadzeniaków, warunkiem uzyskania wysokich plonów o dobrej jakości. Pozwoli to na wegetację ziemniaków w korzystniejszym okresie dłuższych dni i zmniejsza szkody spowodowane przez zarazę ziemniaka.

Wczesny termin sadzenia jest korzystny nawet w warunkach chłodnej i wilgotnej wiosny, ponieważ nawet straty powstałe wskutek spóźnionych przymrozków są mniejsze niż w przypadku opóźnionego sadzenia. Wcześnie zasadzone plantacje mają szansę wykształcić lepszy system korzeniowy (głębsze ukorzenienie), co umożliwia im lepsze wykorzystanie zimowych i wiosennych zapasów wody oraz składników mineralnych. Opóźnianie sadzenia ziemniaków niesie za sobą wiele negatywnych konsekwencji, a w szczególności spadek plonu (tym większy im większe jest opóźnienie sadzenia).

Opóźnienie sadzenia powoduje także zdrobnienie bulw i obniżkę zawartości skrobi. Może również zwiększyć ilość uszkodzeń mechanicznych bulw podczas zbioru, transportu i sortowania, co wyraźnie pogarsza jakość bulw jadalnych i do przetwórstwa spożywczego (frytki, chipsy) oraz pogarsza trwałość przechowalniczą.

Na podstawie wyników badań K. Jabłońskiego przeprowadzonych na terenie całego kraju stwierdzono, że opóźnienie sadzenia o 2 tygodnie w stosunku do terminu optymalnego obniżało plon o 5-7%, o 4 tygodnie – 15-20%, a o 6 tygodni – straty plonu wynosiły 40-55% w zależności od odmiany. Z badań wynika również, że zwiększonym nawożeniem azotem, nawet przy dokarmianiu dolistnym, nie można nadrobić strat spowodowanych opóźnionym sadzeniem.

Opóźnienie sadzenia np. odmian skrobiowych powodowało obniżenie procentowej zawartości skrobi o 0,5-1,6 %, a w latach korzystnych do gromadzenia skrobi nawet o 3,0%). Stwierdzono także, że spadek plonu ziemniaków wskutek opóźnienia sadzenia zależy od: – poziomu agrotechniki i kultury rolnej (im wyższy poziom agrotechniki, tym większe spadki plonów w wyniku opóźnienia sadzenia), – zasobności gleby i jakości stanowiska (wyższe spadki na glebach zasobnych i lepszych stanowiskach), – wrażliwości odmian i ich odporność na zarazę ziemniaka (wyższe spadki u odmian bardzo podatnych na zarazę ziemniaka).

Na specyficzne elementy technologii produkcji ziemniaków na najważniejsze przetwory spożywcze (grys, kostka, talarki, płatki, granulat, frytki, chipsy, mrożonki), w tym właśnie na optymalny termin sadzenia, zwróciła również uwagę S. Roztropowicz. Niewłaściwy termin sadzenia wpływa na pogorszenie cech jakości, co ma istotne znaczenie przy bardzo dużych wymogach stawianych ziemniakom przez zakłady przetwórcze. Dlatego w technologii produkcji ziemniaków na różne kierunki przetwórstwa spożywczego należy unikać tych czynników, które:

– obniżają zawartość suchej masy i skrobi,

– podwyższają zawartość sumy cukrów prostych i redukujących,

– zwiększają ciemnienie miąższu surowego i gotowanego oraz brunatnienia produktów smażonych,

– zwiększają deformację bulw,

– zwiększają procent bulw uszkadzanych mechanicznie.

Według S. Roztropowicz opóźniony termin sadzenia powoduje:

– zmniejszenie zawartości suchej masy, skrobi, plonu bulw dużych oraz pogorszenie trwałości przechowalniczej bulw,

– może zwiększać zawartość sumy cukrów i cukrów redukujących oraz ciemnienie miąższu surowego i ugotowanego, a także brunatnienie produktów smażonych.

Jak sadzić ziemniaki?

Ziemniaki na polu możemy sadzić sadzarkami automatycznymi, półautomatycznymi z możliwością zaprawiania bulw przeciwko rizoktoniozie ziemniaka bezpośrednio w czasie sadzenia oraz sadzarki mogą być dodatkowo wyposażone w dozowniki do aplikacji produktów, najczęściej w postaci granul, przeciwko nicieniom czy drutowcom.

W zależności od posiadanych maszyn i kierunku użytkowania ziemniaków możliwe są rozstawy rzędów/redlin: 62,5 (prawie już nie używana), 67,5 cm, 70-75 cm oraz 90 cm. Niektóre sadzarki dają możliwość sadzenia zagonowego (3 rzędy ziemniaków w jednej dużej redlinie zwanej zagonem, lepiej utrzymuje się wilgoć w glebie). Do głównych zalet poszerzenia międzyrzędzi możemy zaliczyć:

– zmniejszenie energochłonności produkcji,

– zwiększenie wydajności pracy,

– ograniczenie szkodliwego wpływu ugniatania kół ciągnika na system korzeniowy oraz rozwijające się stolony i bulwy,

– zapewnienie większej masy gleby do rozwoju części podziemnej rośliny,

– ograniczenie niektórych wad jakości bulw (zazielenienia, deformacje, uszkodzenia mechaniczne, ograniczenie występowania zarazy ziemniaka w bulwach,

– zmniejszenie podatności roślin na deformacje i rozmywanie w przypadku deszczowania plantacji.

Gęstość sadzenia ziemniaków

Gęstość sadzenia ziemniaków uzależniona jest od wielkości sadzeniaków, szerokości międzyrzędzi i kierunku użytkowania ziemniaków. W zależności od masy bulwy średnia liczba wyrastających z niej łodyg wynosi dla sadzeniaków o masie 30 g – 3 łodygi, a dla dużych około 130 g – 6 łodyg. To kształtuje także ilość roślin na hektarze oraz potrzebną ilość sadzeniaków (tab. 1). Przy uprawie na sadzeniaki wymagane jest sadzenie gęste i obsada roślin 55-65 tys./ha, w uprawie ziemniaków na wczesny zbiór 45-50 tys. roślin, przy uprawie ziemniaków jadalnych, przemysłowych 40-50 tys./ha, a przy uprawie na frytki, chipsy rzadsze i obsada 35-40 tys. roślin/ha.

Sadzeniaki powinny być całe i zdrowe oraz jeśli jest rożna ich wielkość to posortowane na 2-3 frakcje, aby sadzenie było płynne. Optymalna masa sadzeniaka (zapewnienie odpowiedniej liczby łodyg, która zapewni odpowiednią powierzchnię asymilacyjną) umożliwiająca uzyskanie wysokiego plonu handlowego powinna wynosić 50-80 g. Sadzenie dużych sadzeniaków owszem daje wyższy plon, ale bardzo problematyczne jest ich sadzenie. Pogarsza się dokładność sadzenia, powstaje duża ilość przepustów. Niektórzy stosują wówczas cięcie sadzeniaków, ale niesie to ze sobą ryzyko zakażania się bulw wirusami, bakteriami i patogenami powodującymi choroby grzybowe. W takim przypadku należy jak najszybciej obsuszyć pocięte bulwy lub miejsca przecięć posypać wapnem budowlanym i przesuszyć.

Głębokość sadzenia ziemniaków wpływa na tempo wzrostu roślin i w zależności od rodzaju gleby i warunków wilgotnościowych może się wahać od 5-15 cm (na glebach lekkich, suchych – głębiej).

Przy głębokim sadzeniu ziemniaków i na zwięzłych glebach istnieje ryzyko słabszych wschodów oraz ich opóźnienia o 6-8 dni w wyniku większego występowania rizoktoniozy i czarnej nóżki ziemniaka oraz dłuższej drogi do pokonania przez kiełki. Głębokość sadzenia określamy od podstawy sadzeniaka do wyrównanej powierzchni gleby przed sadzeniem.

Optymalna głębokość wynosi 2 cm więcej od poprzecznej średnicy sadzeniaka. Dla małych sadzeniaków o wielkości 3-4 cm powinna wynosić 5-6 cm, średnich o wielkości 4-5 cm wynosi 6-7 cm, a dla dużych o wielkości 5-6 cm wynosi 7-8 cm. W celu lepszego nagrzewania się gleby, a tym samym szybszym wschodom będzie sprzyjać wysokość obsypywania od 6-8 cm do nawet 10-12 cm gleby nad sadzeniakiem.

W ogródkach przydomowych, działkach, pojemnikach, szklarniach, tunelach sadzimy ręcznie. Wystarczą temperatury gleby 3-4^oC. Jeśli stosujemy uprawę redlinową rozstawa rzędów może być 45-50 cm przy gęstości w rzędzie 17-20 cm. Sadzeniaki umieszcza się na głębokość równą ich średnicy i początkowo jest to uprawa „na płask” (aby gleba się szybciej ogrzewała), natomiast formowanie redlin rozpoczyna się po wschodach. W celu przyspieszenia wschodów można też zastosować agrowłókninę lub folię perforowaną. Sadząc ręcznie możemy wykorzystać sadzeniaki niepodkiełkowane, podkiełkowane na świetle oraz skiełkowane w ciemności z kiełkami etiolowanymi (nie obłamią się tak jak w przypadku mechanicznego sadzenia sadzarką na polu).

Producenci ziemniaków doskonale wiedzą jak praco- i kapitałochłonna jest uprawa ziemniaków oraz ile trudu należy w nią włożyć, aby osiągnąć sukces. Zatem przestrzegajmy podstawowych wymagań agrotechnicznych, które nas nie wiele kosztują, a pozwalają na stworzenie optymalnych warunków dla uprawy ziemniaków.