Co znajdziesz w artykule?
Odmiany pszenżyta ozimego cieszą się w Polsce coraz większą popularnością – od czasu wyhodowania pierwszej polskiej odmiany Lasko w 1982 roku, areał upraw tego gatunku przekroczył już milion hektarów. Obecnie w Krajowym rejestrze znajduje się 59 kreacji, które różnią się cechami i wartością gospodarczą.
Wielokierunkowe wykorzystanie pszenżyta
Polska pozostaje liderem w uprawie pszenżyta ozimego – zarówno w Europie, jak i na świecie – z udziałem w światowej produkcji sięgającym 32%. Nasz kraj odgrywa kluczową rolę w rozwoju tego gatunku. Pszenżyto to nie tylko pasza, ale również ważny surowiec dla przemysłu bioenergetycznego (bioetanol, biogaz), a także składnik produktów piekarskich. Wielofunkcyjność tej rośliny oraz jej zdolność adaptacji do trudniejszych warunków środowiskowych czynią ją istotnym elementem rolnictwa zrównoważonego i polityki bezpieczeństwa żywnościowego. Szczególne znaczenie odgrywa ona na glebach marginalnych oraz w rejonach dotkniętych stresami abiotycznymi.
Odmiany pszenżyta ozimego – co mówią liczby?
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w 2024 roku powierzchnia upraw pszenżyta ozimego w Polsce wyniosła 1 092 051 ha. Choć oznacza to spadek o 45 tys. ha względem poprzedniego roku, zboże to wciąż zajmuje drugie miejsce wśród zbóż ozimych – tuż po pszenicy. Największe powierzchnie upraw zlokalizowane są w województwach: wielkopolskim (180 tys. ha), mazowieckim (179 tys. ha) i łódzkim (121 tys. ha), natomiast najmniejsze – w małopolskim (12 tys. ha).
Powierzchnia kwalifikowanych plantacji nasiennych pszenżyta ozimego wyniosła w 2024 roku 10,1 tys. ha – mniej niż w latach poprzednich. Wśród odmian dominowały: Tadeus (16%), Tributo (13%), Belcanto (9%), Meloman i Rotondo (po 4,6%) oraz SU Atletus (4,5%).
Przebieg wegetacji
Sezon wegetacyjny 2023/2024 był silnie uwarunkowany zmiennością pogodową. Wrześniowa susza i niedobór opadów (tylko 50% normy) ograniczyły wilgotność gleby, natomiast październikowe deszcze (150% normy) poprawiły warunki wschodów. Fazy rozwojowe roślin przebiegały podobnie jak w poprzednich latach badań, a łagodna zima – szczególnie ciepły luty – ograniczyła straty mrozowe. Wegetacja ruszyła wcześniej niż zwykle – już pod koniec lutego.
Mimo korzystnego przezimowania, deficyt wody wiosną miał wpływ na plonowanie roślin. Uzyskane wartości były niższe niż w poprzednim sezonie wegetacyjnym. Średni plon odmian wzorcowych pszenżyta ozimego wyniósł 86,2 dt/ha – więcej niż w przypadku innych zbóż ozimych.
Odmiany jęczmienia ozimego – wyniki PDO 2025 i najnowsze hity z Krajowego Rejestru!
Odmiany pszenżyta ozimego w Krajowym rejestrze
W ostatnich latach obserwuje się istotny postęp hodowlany w zakresie doskonalenia cech biologicznych oraz użytkowych odmian pszenżyta ozimego. W 2025 roku do Krajowego rejestru (KR) wpisano cztery nowe odmiany: Trimobe, RGT Comebac, Rugiro oraz Provato. Wszystkie pochodzą z zagranicznych ośrodków hodowlanych, zlokalizowanych we Francji, Niemczech i Holandii. W 2024 roku nie dokonano żadnych skreśleń odmian z Krajowego rejestru. Obecnie KR obejmuje łącznie 59 odmian pszenżyta ozimego, z czego 42 stanowią odmiany krajowe, a 17 – zagraniczne.
Odmiany pszenżyta ozimego – kluczowy plon
W badaniach prowadzonych na dwóch poziomach agrotechniki – przeciętnym i intensywnym – najwyższy plon ziarna uzyskano w przypadku odmiany RGT Comebac, wynoszący odpowiednio 99,3 dt/ha i 110,9 dt/ha. Drugą pod względem plonowania była odmiana Promiso, zarejestrowana w 2024 roku, której plony osiągnęły 94,9 dt/ha przy przeciętnym oraz 105,9 dt/ha przy intensywnym poziomie agrotechniki. Najwyższe wartości plonów na obu poziomach technologicznych odnotowano w regionie II, obejmującym województwa warmińsko-mazurskie i podlaskie.
Odmiany pszenżyta ozimego – zróżnicowana zdrowotność
Najlepszą zdrowotnością na choroby podstawy źdźbła wyróżniły się odmiany: Comodoro, Polo, Rugiro, uzyskując najwyższą ocenę na tle pozostałych. Aż 15 odmian wykazało największą odporność na infekcję spowodowaną przez sprawców mączniaka prawdziwego zbóż i traw, a były to: Avokado, Comodoro, Dolindo, Fanfaro, Heroico, Medalion, Meloman, Metro, Panaso, Provato, Rugiro, SU Klaus, Toro, Trefl i Tributo.
W przypadku odporności na patogeny grzybowe powodujące rdzę brunatną oraz septoriozy plew najlepsza okazała się nowa odmiana Rugiro. Największą odporność na sprawców rdzy żółtej wykazała odmiana Trias, która jest wpisana do Wspólnotowego Katalogu Odmian (CCA) i włączona do badań PDO.
W przypadku rynchosporiozy najmniejszą wrażliwość wykazały Promiso, Provato, Rugiro oraz Sekret, natomiast największą odporność na fuzariozę kłosów odnotowano dla Tributo. Większość ocenianych odmian charakteryzowała się przeciętnym poziomem odporności na septoriozę liści.
Oceniano również inne cechy
Wysoką zimotrwałość wykazały kreacje krajowe: Panteon, Stelvio oraz Trapero, co potwierdza ich dobrą adaptację do warunków klimatycznych.
Największą masę 1000 ziaren odnotowano dla odmiany Orinoko (52,3 g). Średnio najniższą rośliną okazała odmiana Rotondo. Największą odporność na wyleganie odnotowano dla odmiany Ambasador oraz Metro. Prawie wszystkie badane odmiany wykazały przeciętną odporność na porastanie.
Największą zawartość białka w ziarnie stwierdzono u odmian Panteon i Trapero. Z kolei najlepszą tolerancję na obecność jonów glinu w glebie wykazało 13 odmian, co wskazuje na ich przydatność do uprawy na stanowiskach o niższym pH.
Odmiany pszenżyta ozimego – Listy Odmian Zalecanych na 2025 rok
W 2025 roku na Liście Odmian Zalecanych (LOZ) do uprawy pszenżyta ozimego znalazło się łącznie 16 odmian, rekomendowanych na podstawie wyników doświadczeń porejestrowych prowadzonych w zróżnicowanych warunkach środowiskowych na terenie kraju. Najszerszy zakres rekomendacji uzyskała odmiana Tributo, która została wskazana do uprawy we wszystkich 16 województwach. Odmianę SU Atletus zaleca się w 15, Metro i SU Liborius w 12, a Medalion w 10 województwach.
Wysoka częstotliwość występowania tych odmian na listach regionalnych LOZ wskazuje na ich dobrą adaptację do zróżnicowanych warunków agroklimatycznych Polski. Świadczy to również o ich wysokiej stabilności plonowania oraz korzystnych właściwościach agronomicznych, takich jak odporność na choroby, tolerancja na stresy środowiskowe oraz odpowiednia jakość surowca.
