Co znajdziesz w artykule?
Gnojowica to cenny nawóz naturalny, zawierający zarówno makro-, jak i mikroelementy, które mogą znacząco poprawić żyzność gleby i plonowanie roślin. Składa się z odchodów zwierzęcych, moczu, resztek paszy oraz wody. Jej skład zależy głównie od gatunku zwierząt, sposobu żywienia, technologii zbierania oraz przechowywania.
Najczęściej wykorzystywana jest gnojowica bydlęca i trzodowa. Bydlęca zawiera więcej suchej masy, ale mniej azotu niż trzodowa. Trzodowa zaś jest bogatsza w związki azotu amonowego, dlatego łatwiej dostępna dla roślin, ale i bardziej narażona na straty w wyniku ulatniania. Odpowiednie dawkowanie gnojowicy to klucz do maksymalizacji efektów nawożenia i zminimalizowania strat oraz zagrożeń środowiskowych.
Jak obliczyć dawkę gnojowicy? Punkt wyjścia to zawartość składników
Przy ustalaniu ilości gnojowicy na hektar, pierwszym krokiem powinno być poznanie jej składu chemicznego. Uśrednione wartości dla gnojowicy bydlęcej to:
- Azot ogólny (N): 2,5–3,5 kg/m³
- Fosfor (P₂O₅): 1,5–2,0 kg/m³
- Potas (K₂O): 2,5–3,5 kg/m³
W przypadku gnojowicy trzody chlewnej te wartości są wyższe, zwłaszcza dla azotu i potasu. Jednak zamiast kierować się tabelami, warto przeprowadzić analizę laboratoryjną konkretnej próbki. Koszt analizy jest niewielki, a pozwala precyzyjnie dostosować dawki do rzeczywistych potrzeb upraw.
Wymogi prawne – limity nawożenia azotem
Zgodnie z przepisami programu azotanowego (tzw. dyrektywa azotanowa UE), rolnik nie może przekroczyć limitu 170 kg azotu pochodzenia zwierzęcego na hektar rocznie. W praktyce oznacza to, że maksymalna ilość gnojowicy uzależniona jest od jej zawartości azotu.
Przykład: jeśli gnojowica zawiera 3 kg N/m³, to maksymalna dawka wyniesie:
170 kg N ÷ 3 kg/m³ = ok. 57 m³/ha
Warto jednak pamiętać, że nie cały azot z gnojowicy jest dostępny w roku aplikacji – średnio 40–60% zostaje wykorzystane przez rośliny w pierwszym sezonie. Pozostała część ulega mineralizacji w kolejnych latach.
Uwzględnienie potrzeb roślin i zasobności gleby
Nawożenie gnojowicą należy dostosować do wymagań pokarmowych konkretnych roślin oraz wyników analizy gleby. Najwięcej gnojowicy stosuje się pod kukurydzę, użytki zielone i żyto. Zboża ozime potrzebują mniej azotu na starcie, natomiast rośliny okopowe (np. ziemniaki) nie tolerują dużych dawek azotu amonowego w początkowej fazie wzrostu.
Dla przykładu:
- Kukurydza na ziarno: 40–50 m³/ha
- Użytki zielone: 30–40 m³/ha wiosną, ewentualnie druga dawka po pierwszym pokosie
- Pszenica ozima: 20–25 m³/ha przedsiewnie
- Ziemniaki: do 20 m³/ha, najlepiej dobrze przefermentowana gnojowica
Nie należy przekraczać dawek 60 m³/ha w jednym sezonie, nawet jeśli przepisy na to pozwalają, ze względu na ryzyko strat składników pokarmowych, nadmierne zasolenie gleby i niekorzystne warunki dla kiełkowania.
Termin aplikacji – klucz do efektywności i ochrony środowiska
Najlepszy moment na aplikację gnojowicy to wiosna, tuż przed ruszeniem wegetacji. W tym okresie rośliny szybko wykorzystują azot, a straty przez ulatnianie amoniaku są niższe niż latem. Jesienna aplikacja dopuszczalna jest tylko w określonych warunkach i nie może być późniejsza niż:
- Po 15 października – zakaz stosowania na gruntach ornych
- Po 30 listopada – zakaz całkowity
Zalecane jest wprowadzanie gnojowicy do gleby w ciągu 4 godzin od aplikacji – najlepiej za pomocą węży przeciąganych lub techniki pasowej. Rozlewanie powierzchniowe znacząco zwiększa straty azotu i powoduje emisję odorów.
Warunki pogodowe i technika aplikacji
Gnojowicy nie powinno się stosować na zamarzniętą, podmokłą, zalaną ani pokrytą śniegiem glebę. Podczas aplikacji temperatura powinna wynosić minimum 5°C. Należy unikać wietrznej pogody – ulatnianie amoniaku może przekroczyć 50% w czasie kilku godzin.
Nowoczesne technologie aplikacji, takie jak rozlewacze doglebowe, aplikatory z talerzami wleczonymi czy systemy pasowe (strip-till), umożliwiają precyzyjne dawkowanie, ograniczenie strat i lepsze rozmieszczenie składników.
Interakcje z innymi nawozami
Gnojowica może zastąpić część lub całość nawożenia mineralnego, szczególnie jeśli chodzi o azot i potas. Należy jednak pamiętać o niskiej zawartości wapnia oraz o możliwym zakwaszającym działaniu w przypadku intensywnego użytkowania. W takich sytuacjach konieczne może być wapnowanie.
Dodatkowo, fosfor zawarty w gnojowicy nie jest tak mobilny jak jego forma mineralna – glebę należy dobrze uprawić, aby zapewnić jego równomierne rozmieszczenie. W przypadku roślin o wysokim zapotrzebowaniu na fosfor (np. rzepak) niekiedy wskazane jest uzupełnienie nawożenia superfosfatem.
Praktyka gospodarstw – dawki gnojowicy w Polsce
W gospodarstwach intensywnie hodowlanych najczęściej stosowane są dawki od 25 do 40 m³/ha, aplikowane w dwóch turach – wiosną i po zbiorze plonu głównego. W mniejszych gospodarstwach, z własnym źródłem nawozu, dawki są bardziej zróżnicowane – często uzależnione od ilości wyprodukowanej gnojowicy i możliwości jej przechowywania.
Niektórzy rolnicy stosują strategie tzw. rozcieńczania gnojowicy wodą (np. 1:1), co poprawia jej wsiąkanie i ogranicza zagrożenie przypaleń, zwłaszcza w uprawach warzywniczych i ziemniaczanych. To rozwiązanie szczególnie korzystne na glebach lekkich.
Podsumowanie danych i zalecenia praktyczne
Przy ustalaniu dawki gnojowicy należy brać pod uwagę cztery główne czynniki:
- Zawartość składników pokarmowych – najlepiej potwierdzona analizą laboratoryjną.
- Wymagania roślin uprawnych – zgodnie z tabelami nawozowymi IUNG lub programem nawożenia.
- Stan i zasobność gleby – określana na podstawie badań agrochemicznych.
- Warunki pogodowe i technologia aplikacji – które wpływają na straty i efektywność nawożenia.
Zastosowanie optymalnej ilości gnojowicy pozwala osiągnąć wysokie plony przy jednoczesnym ograniczeniu kosztów nawożenia mineralnego oraz zmniejszeniu negatywnego wpływu na środowisko. Współczesne gospodarstwo, które umiejętnie wykorzystuje ten nawóz, może nie tylko zwiększyć rentowność produkcji, ale także zadbać o długofalową żyzność gleby.
