Co znajdziesz w artykule?
Nieodpowiednie żywienie i utrzymywanie zwierząt może spowodować, że pojawią się choroby bydła. Często prowadzą one do osłabienia kondycji zwierzęcia, a nawet do upadku. Jedna z nich zagraża również organizmowi ludzkiemu. Jakie są podstawowe choroby bydła i jak im zapobiegać?
Choroby bydła – kwasica i zasadowica żwacza
Optymalne pH żwacza wynosi 6,2-6,8. Nieodpowiednie żywienie wiążę się zakwaszeniem lub zasadowieniem układu pokarmowego bydła. Kwasica spowodowana jest skarmianiem nadmiernych ilości łatwo fermentujących węglowodanów. Szczególnie niekorzystne jest tutaj stosowanie dużych i jednorazowych dawek, mocne rozdrobnienie paszy, częste i gwałtowne zmiany paszy. Pierwszymi oznakami są braki odruchu przeżuwania, spadek pobierania suchej masy, spadek produkcji mleka, następnie pogorszenie wskaźników rozrodu, pogorszenie zdrowotności racic. Błędy żywieniowe wywołują również zasadowicę żwacza. Do powstania choroby dochodzi głównie wtedy, gdy pasze przeznaczone dla bydła zawierają duże ilości białka (pasze treściwe, młoda trawa, lucerna, koniczyna, również mocznik), przy niedostatecznej ilości włókna strawnego (siano, słoma) i łatwo strawnych węglowodanów. W żwaczu białko rozkładane jest do amoniaku, a jego nadmiar niewykorzystany i niewydalony dostaje się do płynów ustrojowych i zatruwa organizm. Lekarstwem na problemy trawienne przeżuwaczy jest stosowanie zbilansowanych dawek żywieniowych. Z pomocą przychodzą nam popularyzowane wozy paszowe. TMR z takiej maszyny zapewnia równomierny proces trawienia i daje optymalne pH żwacza. Prawidłowe żywienie krów mlecznych o wydajności powyżej 40 kg mleka jest niemożliwe bez paszowozu.
Choroba bydła – wzdęcie żwacza
Wzdęcie żwacza jest schorzeniem metabolicznym dotykającym bydło w różnym wieku.
Główną przyczyną wzdęć jest podawanie pasz łatwo fermentujących, tj. zielonki z młodych roślin motylkowatych czy źle sporządzone kiszonki. Nie powinno się skarmiać pasz mokrych, przemarzniętych czy zepsutych. W procesie trawienia dochodzi do powstania dużej ilości gazów w żwaczu. Magazynują się one w przedżołądku i prowadzą do wzrostu
ciśnienia czego skutkiem jest jego rozciągnięcie i widoczne powiększenie objętości brzucha.
Naturalnym mechanizmem usuwania gazów powstałych podczas trawienia jest ich odruchowe odbijanie 1-2 razy/minutę. W przypadku wzdęcia ten proces jest zaburzony. Innym powodem rozsadzenia żwacza może być niedrożność przełyku spowodowana nieodpowiednią strukturą pasz (duże kawałki) i może ona zablokować światło przełyku i uniemożliwić dalsze jej przesunięcie do żwacza. Nagła zmiana dawki żywieniowej również przyczynia się do zaburzeń funkcji układu pokarmowego i powoduje wahania pH żołądka. Pierwszymi objawami są niepokojące zachowania i ryczenie. Spadek apetytu i widoczne puchnięcie z lewej strony powinno zaalarmować nas, że problem ten natychmiast trzeba zwalczyć. Należy rozpocząć od masażu okolic żwacza ustawiając, jeśli to możliwe, krowę przodem wyżej. W przypadku niedrożności przełyku usunąć przyczynę zatkania. Przy wzdęciu gazowym (nagromadzenie gazu bez piany) należy usunąć gaz sondą i podać dożwaczowo wodę ze spirytusem, wodę wapienną lub inne środki przeciw wzdęciom. W przypadku wzdęcia drobnobańkowego należy próbować usunąć pianę przez podanie perforowaną sondą oleju roślinnego lub oleju parafinowego. Pomocne w leczeniu jest zwiększenie wydzielania śliny poprzez umieszczenie kołka w jamie gębowej i przywiązanie go do rogów. Ostatecznym zabiegiem jest trokarowanie. Wykonane być powinno sterylnymi narzędziami po uprzednim zdezynfekowaniu skóry bydła. Przebicia należy dokonać na wysokości słabizny w miejscu najbardziej uwypuklonym. Rany po trokarowaniu nie trzeba zszywać.
Choroba bydła – zapalenie czepca i przemieszczenie trawieńca
Urazowe zapalenie czepca zdarza się u krów po połknięciu ostro zakończonego ciała obcego (najczęściej gwoździe lub druty), które następnie perforują ścianę czepca i
powodują zapalenie otrzewnej. Perforacja to wytworzenie się nieprawidłowego otworu na
powierzchni narządu wewnętrznego, czyli jego przedziurawienie, pęknięcie. Jest najczęściej
wynikiem niszczenia głębszych warstw narządu przez proces nowotworowy bądź zapalny. Spadek apetytu i wydajności mlecznej to podstawowe objawy, które powinny dać nam powód do szukania przyczyn. Często jednak problem możemy zdiagnozować po zachowaniu zwierzęcia. Utrata kondycji fizycznej, a szczególnie wzrost temperatury oraz przyspieszone tętno i oddech alarmują nas, że w organizmie zwierzęcia rozwija się stan zapalny. Działania powinniśmy zacząć od leczenia zachowawczego. Należy uwiązać zwierzę przodem wyżej, przez okres trzech dni i podawać antybiotyki oraz umieścić magnes w czepcu. W wielu przypadkach takie postępowanie doprowadzi do wyzdrowienia w wyniku otorbienia ciała obcego. Zdarza się, że magnes wyciąga ciało obce ze ściany czepca. W razie braku wyraźnej poprawy należy dokonać usunięcia ciała obcego metodą chirurgiczną lub przeznaczyć zwierzę na ubój.
Drugim z problemów zdrowotnych jest przemieszczenie trawieńca. Rozróżniamy przemieszczenie lewo lub prawostronne. Może wystąpić w każdym wieku, także u cieląt. Tej patologii sprzyja skarmianie silnie fermentującymi paszami i zahamowanie motoryki przewodu pokarmowego na tle trwającej już jakiś czas choroby. Kolejną z przyczyn mogą być komplikacje poporodowe. Patologiczne ułożenie się trawieńca występuje po akcji porodowej i wydaleniu płodu, gdy krowa nie zostanie napojona dużą ilością wody. Do objawów tej choroby należy brak apetytu na pasze treściwe i spadek produkcji mleka.
Przy lewostronnym przemieszczeniu można zaobserwować uwypuklenie lewej strony klatki piersiowej. Leczenie najczęściej polega na chirurgicznym przestawieniu trawieńca i przyszyciu go w fizjologicznym położeniu. Leczyć można również bez ingerencji w organizm metodą zachowawczą, bez otwierania powłok brzusznych, polegającą na ucisku dłonią okolic, gdzie znajduje się trawieniec. Metoda ta stosowana jest przy nieznacznym i średnim stopniu powiększenia trawieńca.
Choroba bydła – hipokalcemia
W późnym okresie ciąży zasuszone krowy mleczne mają stosunkowo niskie wymagania w zakresie wapnia. Krowa w tym czasie potrzebuje ok. 30–50 g Ca dziennie, aby zaspokoić zapotrzebowanie swoje i rosnącego płodu. Badania wykazały, że u ponad 55% krów wieloródek i 15% pierwiastek zawartość wapnia we krwi w pierwszej dobie po wycieleniu była znacznie niższa od zalecanej. Potrzeby krowy na ten pierwiastek gwałtownie wzrastają po wycieleniu, co spowodowane jest rozpoczęciem laktacji, w której duże ilości wapnia są wydzielane najpierw z siarą, a następnie z mlekiem. Ilość Ca zużywana przez wymię może przekroczyć 50 g dziennie. Szczególnie u wysokowydajnych krów mlecznych jest on po prostu niejako „wysysany” przez gruczoł mlekowy z kości przez krew do mleka. W przypadku dalszej obniżki koncentracji wapnia – do hipokalcemii klinicznej (ostrej) wywołującej groźne dla życia krowy schorzenie – porażenie poporodowe (gorączkę mleczną). Choroba występuje zazwyczaj 1–2 dni po wycieleniu, ponieważ organizm krowy dopiero po 48–72 godzinach po porodzie potrafi w wystarczający sposób uwalniać wapń
zmagazynowany w kościach do krwi i płynu międzykomórkowego organizmu. Do porażenia może jednak dojść także przed porodem, gdy organizm zaczyna syntetyzować siarę, a cielę szybko rośnie. Hipokalcemia w każdej formie jest ze wszech miar nie wskazana. Podostra prowadzi do następujących schorzeń tj. zatrzymania łożyska, zahamowania inwolucji macicy, przemieszczenia się trawieńca oraz metritis i mastitis. Gorączka mleczna objawia się spadkiem temperatury ciała poniżej 38,5°C, a następnie gorączką, suchą śluzawicą. Charakterystycznym objawem jest też przybranie pozycji siedzącej, często zakrzywieniem szyi w eskę i leżeniem na boku. Nieleczona hipokalcemia kliniczna prowadzi do śpiączki i śmierci. Przy wystąpieniu po porodzie (w ciągu 12–24 godz.) pierwszych z opisanych symptomów, jak najszybciej należy wdrożyć odpowiednie procedury leczenia weterynaryjnego. Najczęstszą przyczyną występowania schorzenia jest nieprawidłowe żywienie mineralne krów w okresie zasuszenia. Obecnie zwraca się uwagę na fakt, że w okresie zasuszenia jedną z najważniejszych przyczyn powstawania hipokalcemii jest również niedobór magnezu. Nadmierna podaż i stężenie we krwi kationów K, Na,
Ca i Mg oraz zbyt mała anionów chloru, siarczanów i fosforanów jest główną przyczyną podwyższenia pH krwi. W profilaktyce zaleca się więc tzw. dietę anionową, czyli zwiększenie w paszy udziału anionów chlorkowych i siarczanowych powodującą spadek pH krwi. Dodatkowo profilaktycznie podaje się wapń na tydzień przed planowanym porodem.
Choroba bydła – ketoza (acetonemia)
Schorzenie występuje zwłaszcza u krów o wysokiej wydajności mlecznej, będących w dobrej kondycji, przeważnie 10-60 dni po wycieleniu.
Przyczyną są zaburzenia procesu trawienia w przedżołądkach spowodowane podawaniem niepełnowartościowej paszy ubogiej w węglowodany lub niedostatecznej jej ilości. Podstawowe objawy to utrata apetytu, spadek masy ciała, zmniejszona wydajność mleczna, apatia, osłabienie; twardy, suchy kał; w ciężkich przypadkach obserwuje się napady szału, agresji. Metoda pozwalająca rozpoznać ketozę to test terenowy na obecność ciał ketonowych, stężenie tych ciał we krwi jest wyższe niż w moczu i mleku.
Ketoza oprócz strat w wydajności i jakości mleka jest przyczyną pogorszenia się płodności krów. Aby zapobiec ketozie należy zapewnić właściwe, pełnowartościowe żywienie w szczególności wystarczająca ilość dobrej paszy z uwzględnieniem zapotrzebowania na energię; dostosowanie dawki pokarmowej do wydajności; unikanie nagłych zmian paszy; prawidłowe żywienie krów w okresie zasuszenia (stosować dawkę pokarmową z niską zawartością energii w pierwszym okresie zasuszania, wprowadzając stopniowo pasze treściwe na 2-3 tygodnie przed porodem); w okresie okołoporodowym nie stosować pasz ketogennych, zawierających cukry proste.
Choroba bydła – choroba niebieskiego języka
Choroba niebieskiego języka to zakaźna lecz nie zaraźliwa wirusowa choroba przeżuwaczy. W Polsce nazywana także pryszczycą rzekomą. Jest ona zwalczana z urzędu. Wirus bardzo odporny na czynniki fizykochemiczne oraz większość środków dezynfekcyjnych. We krwi zachowuje zakaźność przez wiele lat. Zakażenie szerzy się przez ukłucia owadów. Transmisja zakażenia następuje w wyniku pobrania przez owada zakażonej krwi, a w śliniankach dochodzi do namnażania wirusa, który po ponownym ukłuciu zostaje przeniesiony do organizmu kolejnego przeżuwacza. Wirus namnaża się w zakażonym organizmie, uszkadzając naczynia krwionośne. Choroba ta nie przenosi się na człowieka, a spożywanie produktów pochodzących od przeżuwaczy nie stanowi zagrożenia dla ludzi. Objawy, jeżeli wystąpią, to ograniczają się najczęściej do gorączki, ślinotoku, zaczerwienienia i obrzęku błony śluzowej jamy ustnej oraz obecności pęcherzy i owrzodzeń w okolicy przyzębia, rzadziej na końcu języka. Zaleca się hodowcom wystrzegać zakupu zwierząt do własnej hodowli pochodzących z niewiadomego źródła. Należy zwalczać owady w pomieszczeniach inwentarskich, w których przebywają zwierzęta, w szczególności w okresie od wiosny do jesieni.
Choroba bydła – choroba szalonych krów (BSE)
Gąbczasta encefalopatia bydła jest przewlekłą, śmiertelną chorobą neurologiczną dorosłego bydła, w przebiegu której dochodzi do nieodwracalnych zmian degeneracyjnych w obrębie struktur mózgowych. Objawy występują najczęściej w przedziale 4 – 6 lat, a drugi szczyt zachorowań obserwowany jest w wieku od 7 lat. Naturalną drogą zakażenia jest spożycie paszy zawierającej patologiczne białko prionowe. Okres inkubacji choroby jest bardzo długi i wynosi od 6 do 18 miesięcy. Objawem jest upośledzenie koordynacji ruchowej. Nadmierna nerwowość i nadwrażliwość na bodźce dotykowe, głosowe i świetlne to jednak najbardziej charakterystyczne zachowania dla tej choroby. Czynniki te nasilają się powoli prowadząc zawsze do śmierci zwierzęcia. Po zgłoszeniu podejrzanego żywego przypadku poddaje się go eutanazji w gospodarstwie, a mózg bada się w kierunku zmian potwierdzających diagnozę. Jest to choroba zwalczana z urzędu. Spożycie mięsa jest bardzo groźne dla ludzkiego organizmu i może wywołać chorobę neurologiczną Creutzfeldta-Jakoba. Choroba w obecnych czasach jest mało powszechna. Jednak w XX wieku zbierała ona swoje duże żniwo. Duże piętno odcisnęła ona na Europie Zachodniej, która w latach 90. walczyła z epidemią BSE. Likwidacja ognisk choroby przyczyniła się do wytępienia gąbczastej encefalopatii. Badania wykazały, że główną przyczyną jest skarmianie przeżuwaczom mączki mięsno-kostnej, która została wycofana po wykazaniu jej szkodliwości.
Autor: Michał Piśny
