Terminy siewu zbóż i rzepaku. Przyspieszać czy opóźniać?

Terminy siewu zbóż i rzepaku są jednym z beznakładowych elementów agrotechniki wpływającym na rozwój i kondycję roślin. Praktyka rolnicza pokazuje, że w ogólnie przyjętych zaleceniach należy uwzględnić kilka odstępstw. W takim razie – kiedy najlepiej siać?

Zależnie od regionu

Terminy siewu zbóż i rzepaku determinuje przede wszystkim region uprawy. Zróżnicowanie podyktowane jest między innymi warunkami temperaturowymi czy długością okresu wegetacji. Wpływ ma także intensywność zimy, której ostatnimi laty nie mieliśmy okazji w pełni doświadczyć – o tym jednak później. W kontekście terminu siewu wyróżnia się na mapie Polski cztery, a nawet sześć regionów, które uznawane są za spójne w praktyce rolniczej.  

Oziminy wysiewa się najwcześniej w części północno-wschodniej. Sezon wegetacyjny jest tam najkrótszy, wobec czego rośliny mają mniej czasu na prawidłowy rozwój. Relatywnie najpóźniej wysiewać można w części południowo-zachodniej, tu wegetacja jest najdłuższa, a warunki dla rozwoju roślin najkorzystniejsze.

“Optymalne” terminy siewu

Rzepak wysiewa się najwcześniej spośród wszystkich ozimin. Na północnym-wschodzie optymalny termin przypada pomiędzy 5 a 15 sierpnia. W centrum i na południu kraju sieje się go zwykle między 10 a 20 sierpnia, a w regionie południowo-zachodnim do 25 sierpnia.

Wśród zbóż ozimych najwcześniej wysiewa się jęczmień ozimy. Na wschodzie i północnym-wschodzie optymalny termin przypada na 5–15 września, w centrum na 10–18 września, na zachodzie i południu do 20 września.

Pszenica ozima wysiewana jest od 5 do 20 września na północnym-wschodzie, między 10 a 25 września w centrum i południowym-wschodzie oraz w drugiej połowie września na zachodzie.

Pszenżyto ozime sieje się od 5 do 20 września na północnym-wschodzie, od 10 do 25 września w centrum, a na zachodzie i południu od 20 września do nawet 5 października.

Żyto ozime zwykle wysiewa się między 15 a 30 września. Na północnym-wschodzie termin graniczny to 15 września, w centrum i na południowym-wschodzie 25 września, a na zachodzie możliwe jest przesunięcie nawet do końca września.

Termin siewu ma znaczenie? Kiedy siać zboża ozime?

Nieaktualne zalecenia

Obecnie obowiązujące zalecenia – rozpowszechniane w szkołach i uczelniach rolniczych oraz ośrodkach doradztwa – pochodzą sprzed kilku dekad. Przedstawione powyżej terminy siewu poszczególnych gatunków ozimych są już niestety nieco archaiczne. Nie oznacza to jednak, że nie należy się do nich odnosić. Praktyka rolnicza pokazuje, że muszą być one mimo wszystko zaktualizowane, m.in. z powodu postępujących zmian klimatycznych i znacznemu postępowi w hodowli nowych odmian.

Temat zmian jest podnoszony wielokrotnie przez hodowle i firmy nasienne, a nawet instytucje publiczne. Szczególnie głośno mówią o tym specjaliści COBORU. Szeroko zakrojonej analizie poddawane są tysiące odmian wielu gatunków roślin uprawnych w stacjach doświadczalnych rozlokowanych w całej Polsce. Analizowany jest plon, cechy agrotechniczne oraz użytkowe, ale również prowadzone są obserwacje w kontekście rozwoju roślin na tle wielolecia. Wnioski dotyczące zmian w wegetacji i propozycje zmian terminów siewu przedstawiali w ubiegłym roku na komisji ds. rejestracji odmian kierownicy pracowni – Jacek Broniarz oraz Andrzej Najewski. Specjaliści zaproponowali wówczas przesunięcie optymalnych terminów siewu o pięć dni względem dotychczasowych wytycznych. To jeden z ważnych znaków, który na ten moment pozostaje jedynie trafną sugestią.

Odmiana ma znaczenie

Postęp hodowlany funduje nam coraz większy wybór kreacji, które charakteryzują się wysokim potencjałem plonowania i adaptacją do zmieniających się warunków klimatycznych. Istotnym jest więc uwzględnienie czynnika odmianowego w kontekście doboru terminu siewu. Wyprowadzone kreacje pochodzą często z różnych rodów hodowlanych i lokalizacji, nie tylko Polski, ale i Europy. Ich zróżnicowany wigor sprawia, że nie wszystkie odmiany tolerują opóźnione siewy czy wręcz przeciwnie – zbyt wczesne. Informacje na temat charakterystyki odmian znajdziemy w katalogach hodowców i firm nasiennych.

Terminy siewu a zmiany klimatu

Ostatnie lata charakteryzowały się długim okresem jesieni i łagodnym przebiegiem zimy. Wówczas rozwój roślin był bardzo szybki i intensywny, co powoduje, że oziminy są często nadmiernie wybujałe. Rośnie również presja szkodników i chorób grzybowych, które atakują uprawy, zmuszając plantatorów do intensyfikacji zabiegów chroniących przed spadkiem plonu.

Z powodu zmian klimatu wegetacja jesienna tylko w przeciągu dwóch ostatnich dekad wydłużyła się średnio o 4–5 dni. Wiosną rusza ona natomiast o 10–15 dni wcześniej. Daje to łącznie dodatkowe kilkanaście dni wegetacji. To wyraźny trend, który należy mieć na uwadze przy doborze terminu siewu. Nie oznacza to jednak, że każdy kolejny sezon będzie przebiegał w ten sposób. Miejmy nadzieje, że wrócimy kiedyś do normalności w kwestii zjawisk pogodowych.

Ważny przedplon

Dobór gatunków w płodozmianie ma duży wpływ na termin siewu rośliny następczej. Zebrany odpowiednio wcześnie przedplon pozwala na skrupulatne przygotowanie stanowiska. Im dłuższy odstęp, tym mamy więcej czasu do dyspozycji na zespół uprawek pożniwnych, orkę i uprawę gleby. Wykonanie wspomnianych zabiegów wyeliminuje uciążliwe chwasty i samosiewy, pozwoli glebie osiąść w sposób naturalny i zgromadzić zapas wody z opadów atmosferycznych.

To tyle w teorii, gdyż praktyka rolnicza i zmienność pogody pokazują, że zamiast kilku tygodni mamy często do dyspozycji raptem parę dni. W wielu regionach rzepak ozimy przypada po pszenicach ozimych, natomiast ona wysiewana jest często po późno zbieranych burakach cukrowych czy kukurydzy. W takich przypadkach należy zachować zdrowy rozsądek i jeśli są ku temu możliwości, opóźnić siew na poczet prawidłowo wykonanej uprawy. To szczególnie istotne, w przypadku kiedy gleba jest mocno uwilgotniona. 

Termin siewu kluczowy dla rzepaku

Termin siewu ma największe znaczenie dla rzepaku ozimego. Szacuje się, że od momentu siewu do zatrzymania jesiennej wegetacji powinien zgromadzić sumę temperatur efektywnych na poziomie 800–850°C. Biorąc pod uwagę średnie dobowe temperatury, przyjmuje się, że rośliny potrzebują około 75–80 dni aktywnej wegetacji przy temperaturze powyżej 5°C, zanim nastąpi spowolnienie rozwoju związane z nadejściem zimy.

Rzepak do zimy musi spełnić kilka kryteriów. Kształtowanie rozety w okresie jesiennym to czas, w którym w stożku wzrostu następuje przejście z fazy wegetatywnej w generatywną, zaprogramowany zostaje przyszły plon, pojawiają się zawiązki przyszłych liści, rozgałęzień bocznych oraz kwiatostanów. Prawidłowo wykształcony rzepak powinien charakteryzować się rozetą złożoną z co najmniej 8–12 liści i szyjką korzeniową o średnicy 10–20 mm.