Co znajdziesz w artykule?
Integrowana produkcja jęczmienia w ubiegłym roku objęła łącznie nieco ponad 6 tys. ha upraw jęczmienia ozimego i jarego, przy wyraźnej dominacji formy jarej. W tekście przedstawiamy 16 najważniejszych wymogów wraz z syntetycznym opisem kluczowych zagadnień oraz zapowiadane na ten rok zmiany w metodyce IP.
Płatności w ramach ekoschematu do integrowanej produkcji roślin są przyznawane, jeżeli rolnik prowadzi uprawy roślin zgodnie z metodykami IP zatwierdzonymi przez Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Metodyki IP dla roślin rolniczych opracowuje IOR-PIB przy współudziale instytutów badawczych, uczelni wyższych, COBORU oraz GIORiN. Zawierają one m.in. listę zabiegów i czynności obligatoryjnych z wymagalnością 100% – w przypadku jęczmienia jest to 16 punktów.
Poniżej znajduje się wykaz z syntetycznym opisem najważniejszych zagadnień. Realizację wszystkich wymogów z listy obligatoryjnych czynności i zabiegów w systemie integrowanej produkcji należy udokumentować w notatniku integrowanej produkcji roślin.
Stosowanie odpowiedniego płodozmianu wskazanego w metodyce.
Wybór odpowiedniego przedplonu ma istotne znaczenie w kontekście plonowania jęczmienia i jakości uzyskanego ziarna. Wpływa on również na poprawę żyzności gleby, stwarza warunki do optymalnego przygotowania stanowiska i terminowego siewu, a także ogranicza presję patogenów, szkodników i zachwaszczenia.
Jęczmień ozimy wymaga najwcześniejszego wysiewu spośród ozimych roślin zbożowych, dlatego przedplon powinien zostać możliwie wcześnie zebrany z pola. Najwyższe plony uzyskuje się po rzepaku, roślinach bobowatych (głównie grochu) i wczesnych ziemniakach. Spośród zbóż najlepszym przedplonem jest owies. Dopuszczalna jest uprawa po zbożach, przeważnie po pszenicy. Nie należy jednak uprawiać jęczmienia po jęczmieniu, ze względu na możliwość porażenia przez grzyby chorobotwórcze (minimum 3-letnia przerwa w płodozmianie). Z kolei wskazanymi przedplonami dla formy jarej są przede wszystkim rośliny niezbożowe: okopowe (ziemniak, burak, warzywa), strączkowe i rzepak.
Integrowana produkcja pszenicy – zasady, wymagania i dokumentacja
Dobór odmian o zwiększonej odporności/tolerancji na co najmniej jednego sprawcę chorób – np. mączniaka prawdziwego zbóż i traw, plamistości siatkowej jęczmienia, rdzy jęczmienia i rynchosporiozy zbóż.
Zarejestrowane odmiany jęczmienia, podobnie jak innych zbóż i ważniejszych gatunków roślin rolniczych, sprawdzane są corocznie w ramach PDO. Przy wyborze kreacji zwraca się uwagę na wiele cech i właściwości, jednak największe znaczenie ma plenność. Niemniej, oprócz wielkości i jakości plonu, istotne są też te cechy, w obrębie których różnice odmianowe są największe – głównie pod kątem zwiększonej odporności/tolerancji na sprawców chorób.
Szeroki zestaw odmian daje producentowi możliwość doboru najbardziej odpowiedniej do uprawy w konkretnych warunkach przyrodniczo-rolniczych. Ten konkretny zapis wymaga aktualizacji i powinien brzmieć: „Dobór odmian rekomendowanych przez COBORU”. Szczegółowe informacje na temat takich odmian można znaleźć po zeskanowaniu załączonego kodu QR. W przypadku zastosowania odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA) producent będzie musiał uzasadnić wybór tej odmiany zgodnie z celami integrowanej produkcji roślin.
Wykonanie przed siewem mechanicznych zabiegów ograniczających zachwaszczenie.
Uprawa roli powinna stwarzać warunki do szybkich i równomiernych wschodów, szybkiego kiełkowania chwastów i niszczenia ich siewek zabiegami agrotechnicznymi. Sposób uprawy roli zależy od terminu zbioru oraz stanu pola po zbiorze przedplonu.
W systemie integrowanej produkcji jęczmienia obowiązkowe jest wykonanie przed siewem zabiegów agrotechnicznych w celu ograniczenia zachwaszczenia. W IP jęczmienia zachwaszczenie należy regulować w pierwszej kolejności metodami agrotechnicznymi, a w przypadku ochrony chemicznej herbicydy stosować w odpowiedniej dawce, z uwzględnieniem poziomu wrażliwości chwastów opracowanych dla pojedynczo występujących chwastów lub ich zbiorowisk. W integrowanej produkcji należy stosować zabiegi ograniczające zachwaszczenie potencjalne oraz zachwaszczenie aktualne. Szczegóły dotyczące terminów i sposobów tych zabiegów znajdują się w metodyce.
Stosowanie kwalifikowanego i zaprawionego materiału siewnego zgodnie ze standardem ESTA lub standardem równoważnym – nasiona certyfikowane.
Do siewu należy używać wyłącznie materiału siewnego kategorii kwalifikowany lub standard równoważny oraz przechowywać do kontroli dowody zakupu nasion i etykiety. Niemniej dla zasiewów w latach 2024–2026 dopuszcza się wykorzystanie kwalifikowanego materiału siewnego zaprawionego w sposób inny niż zgodny ze standardem ESTA lub standardem równoważnym.
Wykonanie siewu w odpowiednim dla danego regionu terminie, z właściwą normą i parametrami siewu.
Jęczmień należy wysiewać w optymalnym terminie i normie w zależności od warunków glebowych i klimatycznych, a także od zastosowanej odmiany. Szczegółowe wytyczne dotyczące terminów i parametrów siewu jęczmienia w zależności od czynników biotycznych i abiotycznych znajdują się w metodyce. W IP dopuszcza się przyspieszenie lub opóźnienie terminu siewu o kilka dni – głównie z uwagi na przeciągające się niekorzystne warunki pogodowe.
Stosowanie w odpowiednich terminach i dawkach nawożenie makro- i mikroelementami w zależności od typu i pH gleby po uprzednim przeprowadzeniu bilansu składników pokarmowych i potwierdzonym dokumentami.
Analizę pH gleby należy przeprowadzić przed każdym planowanym wapnowaniem gleby. Obok odczynu gleby bardzo ważnym działaniem jest systematyczna ocena stanu zasobności warstwy ornej gleby w przyswajalne składniki mineralne. Polega ona na bardzo starannym pobraniu reprezentatywnej próbki z pola i przeprowadzeniu analizy zasobności składników mineralnych w Stacjach Chemiczno-Rolniczych lub innych akredytowanych jednostkach. W integrowanej produkcji badanie gleby przeprowadza się nie rzadziej niż raz na 4 lata (i potwierdza dokumentami).
W integrowanej produkcji jęczmienia system nawożenia jest oparty na bilansie składników pokarmowych, uwzględniającym pobranie składników przez rośliny oraz ich dopływ z nawozów naturalnych i mineralnych. W systemie IP w pierwszej kolejności wykorzystuje się naturalną żyzność gleby oraz pulę składników pokarmowych dostępnych w gospodarstwie w nawozach naturalnych i organicznych, a następnie w zależności od potrzeb zasoby te uzupełnia się nawozami mineralnymi.
Każda metodyka zawiera obszerny rozdział zawierający szczegółowe informacje z zakresu stosowania nawożenia makro- i mikroelementami. W integrowanej produkcji nawożenie ustala się na podstawie bilansu składników pokarmowych przed każdą uprawą. Co ważne – w systemie integrowanej produkcji zabrania się stosowania w celach nawozowych osadów pościekowych i pofermentacyjnych oraz innych o nieznanym składzie z uwagi na niebezpieczeństwo wprowadzenia do wtórnego obiegu niemonitorowanych substancji niebezpiecznych, które mogą być kumulowane w procesie ich wytwarzania.
Wykorzystanie w regulacji zachwaszczenia w pierwszej kolejności metod agrotechnicznych, a w przypadku ochrony chemicznej właściwe zastosowanie herbicydu w odpowiedniej dawce, z uwzględnieniem poziomu wrażliwości chwastów opracowanego dla pojedynczo występujących chwastów lub ich zbiorowisk.
W integrowanej produkcji w regulacji zachwaszczenia w pierwszej kolejności należy wykorzystywać metody agrotechniczne. W przypadku konieczności zastosowania ochrony chemicznej istotny jest optymalny termin zwalczania chwastów wyznaczony w oparciu o bieżącą lustrację plantacji oraz zastosowanie odpowiedniego herbicydu w odpowiedniej dawce – z uwzględnieniem warunków atmosferycznych oraz poziomu wrażliwości chwastów.
Monitorowanie pola od początku wschodów do początku dojrzewania, minimum 1 x w tygodniu, występowania chorób (mączniaka prawdziwego zbóż i traw, plamistości siatkowej jęczmienia, rdzy jęczmienia, rynchosporiozy zbóż) oraz po wykłoszeniu (ze szczególnym uwzględnieniem fuzariozy kłosów).
W nasileniu występowania oraz terminie pojawu chorób znaczną rolę odgrywają warunki pogodowe, zwłaszcza warunki wilgotnościowe, oraz ilość i rozkład opadów w czasie wegetacji, temperatura oraz nasłonecznienie. Presja chorób zwiększa się w przypadku niewłaściwych płodozmianów, przy stosowaniu uproszczeń uprawowych, zbyt gęstym siewie, a także zachwaszczeniu plantacji.
Ważnym czynnikiem ułatwiającym rozwój patogenów jest podatność odmiany na porażenie. Infekcjom przez grzyby chorobotwórcze sprzyja także wysokie nawożenie azotem oraz niedobory makro- i mikroelementów. Wpływ mają również stresy abiotyczne oraz uszkodzenie roślin przez szkodniki, co ułatwia porażenie roślin. Ważna jest zatem znajomość symptomów porażenia, źródeł infekcji oraz warunków, które sprzyjają występowaniu poszczególnych chorób. Szczegóły dotyczące terminów i sposobów monitorowania sprawców chorób jęczmienia opisane są w metodyce.
Monitorowanie systematyczne pola od początku wschodów do początku dojrzewania, minimum 1 x w tygodniu, występowania szkodników z zastosowaniem właściwych metod.
Monitorowanie obecności szkodników na plantacji to bardzo istotny element integrowanej ochrony roślin. Systematyczna, ciągła obserwacja ułatwia ocenę aktualnej sytuacji na polu, a w razie konieczności pozwala na szybką reakcję. Na podstawie monitoringu podejmuje się decyzje co do zasadności, terminu i sposobu ograniczania populacji agrofagów. Monitoring jest podstawą progów ekonomicznej szkodliwości, czyli kluczowego elementu ochrony chemicznej.
Należy również monitorować uprawę po zabiegu zwalczania w celu określenia jego skuteczności. Ważne jest stosowanie właściwych metod i narzędzi do monitorowania konkretnych gatunków szkodników. Szczegółowe informacje dotyczące terminów i sposobów ich monitorowania znajdują się w metodyce.
Stosowanie środków ochrony roślin po przekroczeniu wartości progu ekonomicznej szkodliwości dla chorób i szkodników.
Decyzja o zastosowaniu chemicznej metody zwalczania agrofagów musi być podjęta wyłącznie po przekroczeniu progu szkodliwości ustalonego na podstawie systematycznego monitoringu. Dlatego niezbędna jest znajomość morfologii agrofagów, ich potencjalnych terminów występowania oraz powodowanych objawów i uszkodzeń. Należy w tym celu korzystać z dostępnych systemów wspomagania decyzji, jak np. Platforma Sygnalizacji Agrofagów, eDWIN i innych, konfrontując informacje z aktualną sytuacją na własnej plantacji.
Stosowanie wyłącznie środków ochrony roślin z listy dopuszczonych do stosowania w integrowanej produkcji jęczmienia.
Środki ochrony roślin należy stosować zgodnie z aktualnym programem ochrony jęczmienia ozimego i jarego w integrowanej produkcji. Wykaz dopuszczonych w Polsce środków ochrony roślin jest publikowany w rejestrze środków ochrony roślin. Informacje o zakresie stosowania pestycydów w poszczególnych uprawach zamieszczane są w etykietach. Z kolei wykaz dopuszczonych do IP środków ochrony roślin jest dostępny po zeskanowaniu kodu QR na Platformie Sygnalizacji Agrofagów. Przed zastosowaniem danego środka koniecznie należy zapoznać się z etykietą jego stosowania.
Wykaz środków ochrony roślin dla Integrowanej Produkcji
Wykonanie przynajmniej jednego zabiegu (jeżeli są zarejestrowane) przy użyciu biologicznych środków ochrony roślin (zaprawianie ziarna lub opryskiwanie roślin w trakcie wegetacji) – potwierdzone fakturą zakupu.
Ochrona plantacji jęczmienia koncentrująca się na metodach biologicznych musi obejmować działania niechemiczne (profilaktyczne) oraz stosowanie aktualnie dostępnych biologicznych środków ochrony. Oczywiście pod warunkiem, że w danej uprawie i na danego agrofaga są takie możliwości oraz zachodzi konieczność ich zastosowania (przekroczony próg szkodliwości). Wymóg zostanie też spełniony w przypadku zastosowania biologicznej zaprawy nasiennej. Istotne są także działania w kierunku poprawy bioróżnorodności w danym gospodarstwie przez np. pasy kwietne czy zadrzewienia śródpolne.
Umieszczenie „domków” dla murarek lub kopców dla trzmieli w ilości przynajmniej 1 na 5 ha, a w przypadku większych plantacji – kilku sztuk.
Pomimo faktu, że jęczmień nie jest atrakcyjną rośliną dla zapylaczy, to w otaczającej agrocenozie znajdują się rośliny (w tym chwasty) stanowiące dla nich pożytek. Oprócz tego na plantacjach mogą licznie pojawiać się mszyce wytwarzające spadź, która dla tej grupy owadów stanowi pożytek. Zgodnie z obecną interpretacją obowiązek umieszczania domków dla murarek i kopców dla trzmieli (wysypany worek torfu) tyczy się całego gospodarstwa – nie muszą znajdować się w obrębie działki zgłoszonej do certyfikacji.
Stworzenie odpowiednich warunków do obecności ptaków drapieżnych, tj. ustawienie tyczek spoczynkowych w ilości przynajmniej 1 na 5 ha, a w przypadku większych plantacji – kilku sztuk tyczek.
Ziarno zbóż jest atrakcyjnym pokarmem dla wielu drobnych kręgowców. W ograniczaniu drobnych ssaków (gównie gryzoni) oraz ptaków (mogących wyjadać nasiona po siewie) skuteczne są ptaki drapieżne bytujące w pobliżu plantacji. Aby umożliwić im obserwację, należy wzdłuż plantacji co kilkadziesiąt metrów rozmieścić tyczki spoczynkowe o wysokości minimum 3 m. Jest to wymóg obowiązkowy, pomimo występowania w pobliżu plantacji np. naturalnych wzniesień, drzew, słupów energetycznych, itp.
Przemienne stosowanie substancji czynnych środków ochrony roślin z różnych grup chemicznych w celu zapobiegania zjawisku uodparniania się agrofagów (chwastów, szkodników i patogenów) z uwzględnieniem zakresu ochrony w poprzednich sezonach.
Podstawową zasadą przeciwdziałania odporności jest stały monitoring poziomu wrażliwości agrofagów na środki ochrony roślin. Na tej samej uprawie zaleca się stosowanie określonej substancji czynnej tylko raz w sezonie wegetacyjnym. W miarę możliwości należy stosować rotację nie tylko substancji czynnych, ale przede wszystkim grup chemicznych o różnych mechanizmach działania – także z uwzględnieniem zakresu ochrony w poprzednich sezonach. Z uwagi na kurczący się stopniowo asortyment substancji czynnych wymóg ten będzie coraz trudniejszy w realizacji, co potencjalnie będzie skutkowało wzrostem odporności agrofagów.
Wykonanie zbioru w odpowiedniej fazie dojrzałości i wilgotności ziarna.
Do zbioru jęczmienia należy przystąpić w fazie dojrzałości pełnej lub martwej ziarna, gdy osiągnie ono wilgotność ok. 14%. Zbyt suche ziarno – o wilgotności poniżej 12% – jest narażone na uszkodzenia mechaniczne. Ponadto dojrzały jęczmień ma tendencję do łamania się na dokłosiu, co prowadzi do strat w wyniku opadania kłosów na podłoże. Czynności dotyczące przygotowania do zbioru, organizacji i postępowania po zbiorze określa szczegółowo metodyka.
