Co znajdziesz w artykule?
Pojęcie strefa buforowa w rolniczej przestrzeni produkcyjnej występuje w wielu dziedzinach rolnictwa. Mogą to być strefy buforowe dotyczące stosowania nawozów naturalnych i mineralnych, strefy sanitarne zapobiegające rozprzestrzenianiu się chorób w chowie zwierząt, także te wyznaczone w celach fitosanitarnych tak, aby zminimalizować możliwość rozprzestrzenienia się przedmiotowego agrofaga w ochronie roślin.
Czym jest strefa buforowa? Najbardziej rozpoznawalna definicja strefy buforowej dotyczy powierzchni o zdefiniowanej szerokości oddzielającej miejsce stosowania środka ochrony roślin od obszarów wrażliwych. W obszarach wrażliwych i przylegających do nich strefach buforowych stosowanie środków ochrony roślin jest zabronione.
Strefa buforowa wyznaczana jest dla każdej substancji czynnej w toku oceny ryzyka środowiskowego podczas rejestracji środka ochrony roślin. Szerokości stref ochronnych na nowych etykietach ustalane są wariantowo w zależności od warunków i technik stosowania środków ochrony roślin.
Minimalne odległości
W etykietach środków ochrony roślin określone są specyficzne dla danego środka minimalne odległości stosowania od cieków, źródeł i zbiorników wodnych, a także innych obiektów wrażliwych, takich jak tereny nieużytkowane rolniczo, pasieki i drogi. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 31 marca 2014 r. (Dz.U. 2014, poz. 516) w sprawie warunków stosowania środków ochrony roślin określa m.in. minimalne odległości od określonych miejsc i obiektów, po uwzględnieniu których można stosować środki ochrony roślin, a także warunki atmosferyczne, w jakich można stosować środki ochrony roślin.
Poprzednio obowiązujące prawo określało stałą 20-metrową strefę buforową od enumeratywnie wymienionych obszarów wrażliwych, takich jak np. pasieki, parki narodowe, plantacje roślin zielarskich, wody powierzchniowe, strefy pośrednie ujęć wody i inne. Aktualnie obowiązujące rozporządzenie różnicuje szerokość stref buforowych, dla danego środka ochrony roślin jest możliwe zredukowanie szerokości strefy ochronnej w zależności od klasy indeksu redukcji znoszenia sprzętu lub rozpylaczy, które zastosujemy.
Obecnie środki ochrony roślin stosuje się na terenie otwartym przy użyciu:
- sprzętu naziemnego w odległości co najmniej 20 m od pasiek,
- opryskiwaczy ciągnikowych i samobieżnych polowych lub sadowniczych w odległości co najmniej 3 m od krawędzi jezdni dróg publicznych, z wyłączeniem dróg publicznych zaliczanych do kategorii dróg gminnych oraz powiatowych,
- opryskiwaczy ciągnikowych i samobieżnych sadowniczych w odległości co najmniej 3 m od zbiorników i cieków wodnych oraz terenów nieużytkowanych rolniczo, innych niż będących celem zabiegu z zastosowaniem środków ochrony roślin,
- opryskiwaczy ciągnikowych i samobieżnych polowych w odległości co najmniej 1 m od zbiorników i cieków wodnych oraz terenów nieużytkowanych rolniczo, innych niż będących celem zabiegu z zastosowaniem środków ochrony roślin.
Uwaga! Według najnowszych zaleceń wynikających z zasad warunkowości minimalna strefa buforowa zarówno w ochronie roślin, jak również nawożeniu powinna wynosić co najmniej 3 metry.
Zgodnie z etykietą
Podane powyżej wartości to absolutnie minimalne odległości w każdym przypadku natomiast indywidualna odpowiednia dla danego środka ochrony roślin szerokość strefy buforowej określona jest w etykiecie preparatu, którego dotyczy. Z reguły szerokości tych stref będą miały wartości co najmniej od kilku do kilkudziesięciu metrów. Zależeć to będzie od wielu dodatkowych warunków, takich jak toksyczność środka, dawka preparatu na hektar, rodzaj uprawy oraz stadium wegetacji, a przede wszystkim od klasy indeksu redukcji znoszenia, jaki został nadany dla danego sprzętu służącego do ochrony roślin, głównie opryskiwaczy oraz rozpylaczy. Ten ostatni warunek umożliwi nam zmniejszenie wartości szerokości strefy buforowej w sąsiedztwie obiektów wrażliwych. Poniżej przykładowy schemat możliwości ustalenia indywidualnej strefy w zależności od parametrów rozpylaczy.
Zaprezentowany schemat przedstawia sytuację, w której etykieta ustala, że podstawowa strefa buforowa ma 20 m odległości od wód powierzchniowych dla opryskiwacza wyposażonego w standardowe rozpylacze szczelinowe o rozmiarze LU 12003. Etykieta zezwala nam na redukcję tej strefy na wartość 10 m, jeżeli zastosujemy rozpylacz o indeksie redukcji znoszenia 75%. Takie warunki spełnia np. rozpylacz eżektorowy typu ID 12004 z podanymi dodatkowymi warunkami jego użycia, w tym przypadku są to zakres ciśnień roboczych oraz prędkość jazdy.
Strefa buforowa – możliwości zredukowania
Warunkiem, dzięki któremu strefa buforowa może zostać zredukowana, jest zastosowanie technik ograniczających znoszenie zgodnie z rejestrem opracowanym i aktualizowanym przez instytut JKI w Brunszwiku (Julius Kühn Institut – Federal Research Centre for Cultivated Plants, Braunschweig). Dokument ten został zaadaptowany przez wiele innych krajów, a w Polsce jest dostępny w języku polskim na stronie www Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach: http://arc.inhort.pl/serwis-ochrony-roslin/technika-ochrony-roslin/klasyfikacja-technik-ograniczajacych-znoszenie-toz.
Po wejściu na powyższą stronę należy pobrać Klasyfikację Technik Ograniczających Znoszenie TOZ. Jest to narzędzie interaktywne umożliwiające wyszukiwanie żądanej informacji oraz filtrowanie bazy danych, w której znajduje się ok. 1000 pozycji. Najliczniejszą grupę (przeszło 600) na liście stanowią pozycje dotyczące grupy upraw polowych, warzywniczych i ozdobnych oraz terenów zielonych, drugą jest grupa technik przeznaczonych do stosowania w sadach i szkółkach (ok. 150 pozycji), a trzecią grupę stanowią techniki do stosowania w szkółkach, uprawach specjalnych, winnicach i w roślinach ozdobnych (ok. 80 pozycji). Na liście jest wyodrębnionych także kilkanaście innych grup upraw (np. szparagi, chmiel, owoce miękkie i różne podgrupy upraw sadowniczych i rolniczych), ale zawierają one zaledwie po kilka-kilkanaście pozycji TOZ. Filtrując bazę, dochodzimy do pozycji, które nas interesują.
Możemy zastosować takie filtry, jak: indeks redukcji znoszenia, urządzenie (rodzaj opryskiwacza lub rozpylacza), zasady stosowania (ciśnienia robocze, szerokości stref, wysokość opryskiwania), warunki rejestracji (zakresy ciśnień), obszar zastosowania (uprawy polowe, sadownicze, warzywa, szkółki) oraz producenta urządzenia. Poniżej przykładowa baza po filtracji według zadanych warunków: indeks redukcji znoszenia 95%, opryskiwacz polowy, zakres ciśnień roboczych 2–8 bar; obszar zastosowań to: uprawy polowe i warzywa, użytki zielone, rośliny ozdobne – producent rozpylaczy LECHLER.
Jednym z najistotniejszych zagrożeń występujących podczas aplikacji środków ochrony roślin jest ryzyko znoszenia (dryfu) cieczy użytkowej podczas oprysku na niezamierzoną przestrzeń. Zjawisko to oprócz możliwości skażenia sąsiadujących z chronionym obiektem przestrzeni stwarza zagrożenie bezpośredniego kontaktu ze środkami ochrony roślin dla samego operatora. Pogarsza również równomierność pokrycia i naniesienia środków ochrony roślin na chronione uprawy, obniża to skuteczność zabiegu oraz powoduje miejscowe przekroczenia dopuszczalnych dawek, co w efekcie może stworzyć zagrożenie dla konsumenta spożywczych produktów rolnych.
Od lat wysiłki nauki oraz praktyki zwrócone były zarówno w kierunku oceny tego zjawiska, jak i ku opracowywaniu metod go ograniczających. Z jednej strony wprowadzano ograniczenia prawne (graniczne prędkości wiatru, przy których dozwolony jest oprysk, odległości od obiektów wrażliwych), z drugiej strony wprowadzano coraz doskonalsze rozwiązania techniczne ograniczające dryf cieczy roboczej. Rozwiązania techniczne ingerowały w konstrukcję samego opryskiwacza bądź skupiały się na samym rozpylaczu traktowanym jako element odpowiedzialny za wytwarzanie strumienia cieczy roboczej o określonej charakterystyce dostosowanej do charakteru przestrzennego chronionego obiektu, mechanizmu działania preparatu, warunków meteorologicznych, a także innych wymagań o charakterze technicznym i prawnym.
Rozwiązania ograniczające znoszenie
W uprawach polowych dostępnych jest szereg rozwiązań ograniczających znoszenie poprzez odpowiednią konstrukcję opryskiwaczy (rękawowe z PSP, systemu Släpduk), jak również samych rozpylaczy (antyznoszeniowe, eżektorowe, dwuczynnikowe, rotacyjne). W sadownictwie najwyższe indeksy redukcji znoszenia będą posiadały opryskiwacze tunelowe, kolektorowe, deflektorowe, a także klasyczne, wyposażone w technikę elektrostatycznego ładowania kropel. Przykładowo opryskiwacz tunelowy wyposażony dodatkowo w rozpylacze eżektorowe może posiadać indeks redukcji znoszenia w zakresie 95–99%. Ograniczenie znoszenia cieczy roboczej na niezamierzoną przestrzeń możemy także uzyskać, modyfikując skład cieczy roboczej dodatkiem preparatów zmieniających charakterystykę kropel (Antydrift).
Rozpylacz – jaki wybrać?
Najpopularniejszym, najtańszym i najbardziej uniwersalnym sposobem ograniczenia znoszenia cieczy roboczej w opryskiwaczu rolniczym jest wybór rozpylaczy o dwuczęściowej konstrukcji pozwalającej na eliminację drobnych kropel. Najczęściej spotykane są dwa rozwiązania rozpylaczy dwuczęściowych: rozpylacze zwyczajowo zwane antyznoszeniowymi oraz rozpylacze eżektorowe, z reguły dające jeszcze większy efekt antyznoszeniowy. W klasycznym rozpylaczu antyznoszeniowym efekt eliminacji drobnych kropel realizowany jest poprzez zastosowanie wstępnego kalibrowanego restryktora (kryzy) obniżającego ciśnienie cieczy, w efekcie prowadząc do wytwarzania w miarę jednorodnych kropel o średniej wielkości.
Rozpylacze eżektorowe z kolei wykorzystują efekt Venturiego polegający w tym przypadku na zasysaniu powietrza poprzez boczne otwory do komory mieszania, w efekcie produkując napowietrzone duże lub średnie krople. Krople te dzięki większej energii kinetycznej radzą sobie z wiatrem o wyższej prędkości (zależnie od rozmiaru i wyregulowanego ciśnienia). Napowietrzone krople produkowane przez rozpylacze eżektorowe w momencie osiągnięcia powierzchni przeznaczenia rozpryskują się (dzieląc się na mniejsze), zwiększając stopień pokrycia obiektu. Tendencja do wtórnej atomizacji napowietrzonych kropel to bardzo istotny walor, który wskazuje na przewagę rozpylaczy inżektorowych nad antyznoszeniowymi, szczególnie w przypadku zabiegów kontaktowymi fungicydami, insektycydami, a także herbicydami.
Sprawdź również artykuł: Rozpylacze rotacyjne w opryskiwaczach
Strefa buforowa a redukcja zgodna z rejestrem
Warunkiem możliwości redukcji szerokości strefy buforowej jest zastosowanie techniki ochrony redukującej znoszenie znajdującej się w rejestrze prowadzonym przez JKI w Brunszwiku. Ważna jest zgodność producenta, typu i symbolu sprzętu lub rozpylacza. Zamienniki, kopie lub produkty podobne, ale nie oryginalne, które nie zostały przebadane i nie są zawarte w rejestrze, nie upoważniają do skorzystania z możliwości redukcji szerokości stref buforowych. Warto zatem korzystać z markowych produktów. Kilka modeli rozpylaczy krajowych producentów, takich jak MMAT oraz AGROPLAST, także zostało umieszczonych w rejestrze JKI.
Autor: Eugeniusz Tadel
