Co znajdziesz w artykule?
Postęp biologiczny oferowany przez hodowców żyta ozimego jest bardzo duży. Rejestrowane nowe odmiany żyta wyróżniają się, na tle starszych odmian, przede wszystkim poziomem plonowania. Do dyspozycji plantatorów jest także coraz większa oferta odmian żyta hybrydowego.
Uprawa żyta na stabilnym poziomie
Uprawa żyta w naszym kraju ma na ogół ekstensywny charakter, czyli cechują ją dość niskie nakłady środków produkcji na jednostkę powierzchni. Ponadto, gatunek ten ma stosunkowo małe wymagania glebowe i wodne, a także odznacza się małą wrażliwością na przedplon.
Powyższe cechy powodują, że popularność żyta ozimego wśród rolników jest ciągle wysoka, mimo że na przestrzeni lat wyraźnie malejąca. Obecnie uprawia się je na powierzchni około 728 tys. ha (dane GUS).
W minionym trzyleciu żyto ozime zajmowało około 12% powierzchni uprawy wszystkich zbóż. Najwięcej uprawia się go w województwach łódzkim, zachodniopomorskim i lubuskim, najmniej natomiast na południu kraju, w województwach małopolskim oraz opolskim i podkarpackim.
Żyto populacyjne czy żyto hybrydowe?
Krajowy rejestr odmian żyta ozimego liczy aktualnie 81 odmian, z których: 51 przeznaczonych jest do uprawy głównie na ziarno (24 odmiany populacyjne, 27 odmian mieszańcowych) oraz 27 składniki odmian mieszańcowych. W Krajowym rejestrze znajdują się także trzy odmiany żyta przeznaczone do uprawy na zieloną masę. Obecnie w doświadczeniach rejestrowych badane są kolejne dwie odmiany żyta z przeznaczeniem do uprawy na zieloną masę.
Cechą jaką rolnik bierze w pierwszej kolejności pod uwagę, dokonując wyboru odmiany żyta do siewu w swoim gospodarstwie, jest jej poziom plonowania.
Wyniki plonowania odmian żyta populacyjnego i hybrydowego
W sezonie wegetacyjnym 2022/2023 średni plon ziarna, wzorcowych odmian żyta ozimego, na przeciętnym poziomie agrotechniki (a1) w doświadczeniach PDO wyniósł 81,5 dt/ha (dla czterech odmian wzorcowych – dwóch populacyjnych i dwóch mieszańcowych) i był o 6,4 dt/ha niższy niż w roku 2022, ale o 5,8 dt/ha wyższy niż w roku 2021.
Mieszańcowe (hybrydowe) odmiany żyta plonują wyżej w porównaniu z odmianami populacyjnymi. W grupie odmian mieszańcowych wysokim poziomem plonowania wyróżniają się zwłaszcza – KWS Tayo, KWS Fidalgor i SU Ivar.
Natomiast spośród odmian populacyjnych najlepsze pod względem poziomu plenności odmiany to Dańkowskie Avanti, Dańkowskie Alvaro i Dańkowskie Kanter.
Odmiany żyta ozimego – ważna jest również zdrowotność
Obok plonu ziarna istotne znaczenie ma również odporność odmian na choroby. Obecnie najczęściej spotykanymi chorobami w uprawach tego zboża są rdza brunatna, septoriozy liści, rynchosporioza i mączniak prawdziwy.
Do odmian o największej odporności na rdzę brunatną należą populacyjne odmiany żyta – Dańkowskie Turkus, Dańkowskie Kalcyt, Dańkowskie Kanter, Dańkowskie Hadron i Dańkowskie Granat oraz odmiany hybrydowe – KWS Pulsor, KWS Fidalgor i KWS Inspirator. Z kolei na septoriozy liści najbardziej odporne są KWS Gilmor, KWS Rotor, KWS Inpirator oraz KWS Igor i KWS Initiator. Te dwie ostatnie cechuje również dość duża odporność na rynchosporiozę. Natomiast na mączniaka prawdziwego najbardziej odporne są KWS Tayo i KWS Igor.
Żyto lubi wylegać
Odmiany żyta różnią się także dość wyraźnie odpornością na wyleganie. Dużą odpornością na wyleganie cechuje się zwłaszcza mieszańcowa odmiana żyta KWS Dolaro. Żyto jest dość wysokim zbożem, dlatego łatwo ulega wyleganiu. Występowanie chorób podstawy źdźbła, zbyt gęsty siew również sprzyjają występowaniu tego zjawiska.
Żyto krzewi się jesienią, dlatego musi być wysiane na tyle wcześnie, aby miało czas osiągnąć tę fazę. Wówczas już przed zimą uzyskuję się pożądaną obsadę kłosów, które będą bardziej produktywne niż pochodzące z rozkrzewień wiosennych. Poza tym dotrzymanie właściwego dla danego rejonu terminu siewu żyta jest tym czynnikiem plonotwórczym, który nie wymaga od rolnika ponoszenia dodatkowych kosztów a przynosi wymierne korzyści.
Odmiany żyta ozimego polecane do uprawy
Informacje na temat odmian można uzyskać ze strony internetowej COBORU oraz z wydawanej co roku Listy Opisowej Odmian. Wybierając odmiany do uprawy wspomóc się można także „Listą odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw” (tab. 2). Lista ta jest tworzona co roku przez zespoły ekspertów z poszczególnych województwach, na podstawie wyników doświadczeń przeprowadzonych w ramach PDO i zawiera odmiany najlepiej sprawdzające się w danym rejonie kraju.
Lista odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw dla żyta ozimego
W tabeli 2 przedstawiono aktualną, obowiązującą w 2024 roku, Listę odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw dla żyta ozimego. W 2024 roku na Liście żyta znalazło się 30 odmian, z których 14 otrzymało rekomendację do uprawy w 4 lub więcej województwach. W br. roku odmianami zalecanymi do uprawy w największej liczbie województw są KWS Igor (13 województw) oraz Dańkowskie Dragon, KWS Berado i KWS Jethro (10 województw).
Wykorzystane w artykule dane pochodzą z doświadczeń COBORU z lat badań 2020-2023. Tabela 1 zawiera tylko te odmiany, które we wspomnianym okresie przeszły co najmniej dwu letni cykl badań. W zestawieniu nie uwzględniono również odmian z przeznaczeniem na zieloną masę. Zamieszczono natomiast wyniki badań odmiany Astranos, która po dwóch latach badań rozpoznawczych została włączona do doświadczeń PDO. Dla tej odmiany nie przedstawiono wyników technologicznych, gdyż w doświadczeniach rozpoznawczych nie wykonuje się analiz jakościowych. Odmiany w tabeli uszeregowane zostały według malejącego plonu ziarna na przeciętnym poziomie agrotechniki.
