Jak plonował rzepak ozimy w badaniach PDO? Sprawdź najlepiej plonujące odmiany

Rzepak ozimy jest jednym z kluczowych gatunków uprawianych w płodozmianie na wielu gospodarstwach rolnych. Uprawa tej rośliny odgrywa szczególną rolę w obszarach, gdzie dominuje uprawa zbóż, dla których stanowi często główny i bardzo dobry przedplon. Niemniej jednak, istnieje wiele czynników wskazujących na możliwość mniejszej rentowności uprawy rzepaku w nadchodzącym sezonie wegetacyjnym. 

W tym roku, bardziej niż w poprzednich należy uwzględnić niepewność dotyczącą cen skupu nasion, które mogą być niestabilne, a także rosnące koszty produkcji związane z wysokimi cenami nawozów i środków ochrony roślin, które są aplikowane w stosunkowo dużej ilości przy uprawie rzepaku. W związku z tym, warto zastanowić się, jakie odmiany rzepaku wykazują najlepsze plonowanie na podstawie badań PDO.

Pogoda jako czynnik determinujący plonowanie rzepaku

Uzyskanie imponujących plonów rzepaku to wyzwanie, które zależy od wielu czynników. Jednak niewątpliwie jednym z najistotniejszych elementów jest układ warunków atmosferycznych w okresie wegetacji, zwłaszcza w kluczowych momentach wzrostu roślin. W minionym sezonie wegetacyjnym warunki pogodowe były na ogół sprzyjające wysokiemu plonowaniu i uzyskaniu dobrej jakość nasion. Po zimie, podobnie jak w bieżącym sezonie,  nie obserwowano strat roślin na polach, a ich stan oceniany był przeważnie jako dobry i bardzo dobry. Rośliny zachowały także dużą część zielonych rozet liściowych, a dla wytworzenia odpowiedniej masy wegetatywnej wymagały odpowiedniego i terminowego nawożenia, zwłaszcza azotowego. Nie brakowało jednak okresów, w których pogoda negatywnie oddziaływała na wzrost i plonowanie rzepaku. 

W marcu:

• Znikome opady na przeważającym obszarze kraju i duże różnice temperatur między dniem a nocą ograniczały szybkie pobieranie składników pokarmowych z nawozów.
• Trwałe wznowienie wegetacji było bardzo zróżnicowane na terenie kraju, częściej występujące w drugiej i trzeciej dekadzie marca.

W kwietniu:

• Niska temperatura w całym kraju spowolniła rozwój roślin.
• Długo trwające chłody przyczyniły się do opóźnienia wzrostu roślin.
• Silne przymrozki, szczególnie w okresie intensywnego wzrostu pędu głównego, powodowały uszkodzenia łodyg w postaci wzdłużnych pęknięć.

W maju:

• Warunki termiczne były korzystne, a ilość opadów wystarczająca.
• Nastąpił dość intensywny rozrost roślin.
• Wytworzyły się pędy boczne u roślin.

Fazy rozwojowe rzepaku a warunki pogodowe

Poszczególne fazy rozwojowe rzepaku miały nieco inne terminy w porównaniu do poprzedniego roku, jednak były zbliżone do średniej z wielolecia. Początek kwitnienia przeważnie występował w pierwszych dniach maja, co odpowiada przeciętnemu terminowi obserwowanemu w poprzednich latach.Natomiast upały, które pojawiły się w drugiej połowie czerwca, przyspieszyły i skróciły okres dojrzewania roślin. Ten proces prawdopodobnie miał wpływ na wielkość plonowania i zawartość oleju w nasionach rzepaku.

Zbiór nasion odbył się w różnych terminach lipca, zazwyczaj przypadał na trzecią dekadę miesiąca.

Coraz częstsze występowanie gwałtownych zjawisk atmosferycznych, takich jak intensywne burze z opadami deszczu i gradem, stanowi poważne zagrożenie dla plantacji rzepaku i plonowania. Pojawienie się takich opadów w okresie, gdy rośliny rzepaku są już dojrzałe powoduje z reguły bardzo duże osypanie się nasion. 

Analiza minionego sezonu wegetacyjnego – choroby dały się we znaki

Kiedy mowa o plonowaniu rzepaku,  nie można pominąć faktu, że przebieg warunków pogodowych ma ogromny wpływ na pojawianie się i rozwój licznych chorób dotykających tę roślinę. Porażenie rzepaku przez patogeny oraz rozwój chorób bez wątpienia prowadzą do obniżenia plonów. W minionym sezonie wegetacyjnym obserwowaliśmy lokalnie dość dużą presję chorób grzybowych. Które z tych chorób występowały najczęściej?

Szczególnie często obserwowano porażenie roślin chorobami podstawy łodygi, takimi jak sucha zgnilizna kapustnych i werticilioza. Niestety, niepokojący jest fakt, że częstotliwość występowania werticiliozy na naszych polach wzrasta z roku na rok. W okresie wzrostu i dojrzewania łuszczyn, powszechnie pojawiały się objawy porażenia łodyg przez zgniliznę twardzikową, a później na łuszczynach obserwowano czernię krzyżowych. Nasilenie występowania poszczególnych chorób zwykle mieściło się w umiarkowanych granicach, ale czasami osiągało znaczne wartości, zwłaszcza w miejscach, gdzie nie stosowano odpowiedniej ochrony fungicydowej lub ograniczono jej zakres.

Szkodniki rzepaku – stałe monitorowanie i skuteczne zwalczanie są kluczem do ochrony plonów

Na plantacjach rzepaku ozimego co roku pojawiają się szkodniki, które w nadmiernej ilości stanowią poważne zagrożenie dla wysokich plonów. Istnieje wiele gatunków szkodników rzepaku, których aktywność można zaobserwować zarówno podczas wschodów i jesiennej wegetacji, jak i wiosną, aż do fazy zawiązywania i wzrostu łuszczyn. Dlatego niezbędne jest regularne monitorowanie występowania szkodników oraz podejmowanie racjonalnych działań zwalczających. Choć nie jest to zadanie łatwe ze względu na ograniczoną liczbę dostępnych substancji czynnych w preparatach insektycydowych, jest jednak wykonalne. W przypadku nadmiernego pojawienia się szkodników w uprawie (zwłaszcza przekraczającego próg ekonomicznej szkodliwości) trzeba zastosować odpowiedni insektycyd w formie oprysku. 

Występowanie szkodników rzepaku na roślinach w okresie jesiennego wzrostu jest przeważnie dość duże. W okresie wschodów najczęściej obserwowane są żerujące pchełki (ziemne i rzepakowa) oraz naloty śmietki kapuścianej, a lokalnie także tantnisia krzyżowiaczka, miniarki rzepakowej i gnatarza rzepakowca na młode rośliny rzepaku. Na wielu plantacjach rośliny zasiedlane są także przez licznie pojawiające się mszyce. Pojawienie się na roślinach rzepaku mszycy, zwłaszcza brzoskwiniowej powoduje nie tylko ich ogłodzenie i ogólne osłabienie poprzez wysysanie soków komórkowych, ale także ryzyko przenoszenia groźnego wirusa żółtaczki rzepy (TuYV), którego są wektorami. W efekcie, przy silnym porażeniu wirusem następuje zakłócenie przebiegu procesów fizjologicznych rośliny, a to powoduje znaczące obniżenie plonowania, a także m.in. spadek zawartości tłuszczu w nasionach.

 Ochrona upraw rzepaku przed tą chorobą wymaga skutecznego zwalczania mszycy, co nie jest łatwe przy aktualnie zalecanych preparatach chemicznych. Przeważnie zabiegi zwalczające mszyce są spóźnione, nie eliminują zagrożenia infekcją, a jedynie ją ograniczają. Bardziej efektywnym sposobem ograniczania skutków porażenia przez wirusa żółtaczki rzepy jest uprawa odmian tolerancyjnych na TuYV, które w dużym stopniu zabezpieczają rośliny rzepaku przed chorobą. Takich odmian wpisanych do Krajowego Rejestru jest już ponad sześćdziesiąt. Tymczasem wiosną, najczęściej konieczne jest zwalczanie chowaczy łodygowych, a następnie słodyszka rzepakowego, którego liczebność w ostatnich latach była przeważnie średnia. Zagrożeniem w niektórych rejonach kraju są także szkodniki łuszczynowe – chowacz podobnik i pryszczarek kapustnik. 

Zróżnicowane plonowanie rzepaku w PDO 2021/2022

W sezonie wegetacyjnym 2021/2022 w systemie porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO) realizowano łącznie 30 doświadczeń. Średni plon nasion zebrany z doświadczeń wyniósł 47,5 dt z ha i był nieco większy od plonu uzyskanego w roku 2021 (46,2). Plonowanie rzepaku było bardzo zróżnicowane w poszczególnych miejscowościach, a także rejonach kraju. Wielkość zebranych plonów w doświadczeniach wyniosła od 25,7 dt z ha do 67,7 dt z ha. W połowie wszystkich zebranych doświadczeń plon nasion był powyżej 50,0 dt z ha. W jednej trzeciej doświadczeń plon zawierał się w przedziale od 35,0 do 50,0 dt nasion z ha. W pozostałych kilku doświadczeniach uzyskany plon był poniżej 35,0 dt z ha. Na polach produkcyjnych plony rzepaku były przeważnie mniejsze, a rozpiętość uzyskanych plonów duża, w zależności od intensywności prowadzonej uprawy oraz lokalnego przebiegu warunków pogodowych. Najczęściej zbierano plon wielkości 35-45 dt z ha. Nasiona miały różną wilgotność, w zależności od terminu zbioru i warunków wilgotnościowych poprzedzających sprzęt. Zawartość oleju w nasionach była nieco większa niż w ostatnich latach. 

W poszczególnych rejonach kraju plonowanie rzepaku ozimego było także zróżnicowane. Przeważnie większe plony zbierano w północnej i południowo-wschodniej części kraju (rejony I, II, i VI), gdzie przebieg warunków atmosferycznych był bardziej korzystny. Natomiast w rejonie zachodnim i w centralnym kraju zebrane plony były mniejsze (rejon  III, IV i V). 

Najlepiej plonujące odmiany rzepaku

W sezonie wegetacyjnym 2021/2022 oceniano łącznie 58 odmian, większość, tj. 53 odmiany pochodziły z Krajowego Rejestru (KR), natomiast ze Wspólnotowego Katalogu Odmian Roślin Rolniczych (CCA) badano jedynie pięć odmian. W doświadczeniach uczestniczyło jedynie 6 odmian populacyjnych i 52 odmiany mieszańcowe. Materiał siewny większość z badanych odmian zapewne znajdzie się w ofercie firm hodowlano-nasiennych oraz u innych dystrybutorów nasion na nowy sezon. 

Różnice w plonowaniu odmian mieszańcowych były duże. Skrajnie różnica między najlepiej i najgorzej plonującą odmianą mieszańcową wyniosła 10,8 dt z ha. W przypadku odmian populacyjnych, różnica pomiędzy najlepiej i najgorzej plonującą odmianą wyniosła zaledwie 1,8 dt z ha. Ogólnie lepiej plonowały odmiany mieszańcowe, a ich średni plon był większy o 13% od średniego plonu odmian populacyjnych. 

Ranking odmian mieszańcowych rzepaku wg PDO

Spośród badanych odmian mieszańcowych najlepiej plonowały:

1. DK Excited
2. Ambassador
3. LG Aviron
4. LG Scorpion
5. LG Arnold
6. LG Areti
7. Aurelia
8. Artemis
9. LG Alltamira
10. KWS Granos
11. Absolut
12. Angelico
13. Desperado
14. DK Exima
15. Aganos
16. Akilah

Niektóre z tych odmian dobrze plonowały w obu ostatnich latach badań. 

Ranking odmian populacyjnych rzepaku wg PDO

Wśród ocenianych odmian populacyjnych najlepiej plonowała, podobnie jak w roku poprzednim odmiana Derrick. Wśród ocenianych odmian sześć (Crotora, DK Plasma, LG Alltamira, LG Anarion, LG Scorpion i Pegazzus) cechują się dużą odpornością na kiłę kapusty i w warunkach bez infekcji patogenu, plonowały dobrze, zwłaszcza odmiany LG Scorpion i LG Alltamira. 

Ogólnie, w roku 2022 najlepiej plonowały odmiany nowe, zarejestrowane w ostatnich 2-3 latach, które cechują się dużym potencjałem plonowania oraz te, wykazujące dobrą zdrowotność. Odmiany odporne stanowią najbardziej efektywny sposób na zapobieganie porażeniom roślin, a co za tym idzie, uniknięcie znacznych strat. Aktualnie w Krajowym Rejestrze wpisanych jest 18 takich odmian. 

Stabilne plony i wartościowe odmiany? Warto zajrzeć do LOZ w województwach

Rolnicy zainteresowani produkcją rzepaku poszukują informacji o odmianach rzepaku ozimego aby wybrać do uprawy najlepsze z nich. Oferowanych odmian rzepaku ozimego przez różnych dystrybutorów nasion jest bardzo dużo. Mimo tego, nie jest łatwo dobrać najbardziej odpowiednie z nich do określonych warunków gospodarstwa. Dużym ułatwieniem może być skorzystanie z „List odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw” (LOZ). Przeważnie znajdują się na nich odmiany, które przejawiają dobre przystosowane do uprawy w danym rejonie i są tam najbardziej wartościowe. Szczególnie cenione są odmiany względnie stabilnie plonujące, pomimo różnych warunków atmosferycznych w kolejnych sezonach wegetacyjnych i takie trafiają również na listę. 

Lista odmian zalecanych w województwach

W roku 2023, w poszczególnych województwach na LOZ znajduje się od kilku (6) do kilkunastu (19) odmian. Zestawienie odmiany w LOZ oznacza jej rekomendację na obszarze województwa. W br. na wszystkich LOZ znajdują się łącznie 34 odmiany rzepaku ozimego. Zdecydowaną większość stanowią odmiany mieszańcowe, których jest 29, natomiast odmian populacyjnych zaledwie 5. Siedemnaście odmian otrzymało rekomendację do uprawy na terenie czterech i więcej województw. Rysuje się to następująco:

• Najczęściej polecane (w 14 województwach): Aurelia F1 i DK Excited F1 (odmiany mieszańcowe).
• Rekomendowane w 13 województwach: Ambassador F1 i Derrick.
• Rekomendowane w 12 województwach: Absolut F1, Artemis F1, Gemini, LG Areti F1 i LG Aviron F1.
• Rekomendowane w 6-7 województwach: Dominator F1, Akilah F1, Duke F1 i LG Anarion F1.
• Rekomendowane w 4-5 województwach: Dynamic F1 Batis F1, DK Exima F1 i Umberto KWS F1.
• Kilka innych odmian zostało umieszczonych na listach 3 województw, takich jak Angelico F1, Kwazar, LG Scorpion F1 i Mars.
• Pozostałe odmiany (łącznie 13) są rekomendowane do uprawy tylko w jednym lub dwóch województwach.

Należy zauważyć, że na Liście Odmian Zalecanych znajdują się cztery odmiany o dużej odporności na kiłę kapusty, a są to: LG Anarion F1, LG Scorpion, Crotora i LG Alltamira. Odmiany te są szczególnie przydatne dla producentów rzepaku w przypadku zagrożenia infekcją tej choroby.

Autor: Jacek Broniarz, Pracownia Badania WGO Roślin Pastewnych Oleistych i Włóknistych, COBORU