Zdarza się, że rolnicy obserwują żółknięcie swoich upraw. Wskazuje to, że rośliny „na coś chorują”. W takiej sytuacji rolnicy niepotrzebnie wykonują zabiegi ochrony roślin, błędnie diagnozując żółknięcie liści.
Przyczyny żółknięcia liści roślin uprawnych mogą być różne:
- Brak składników pokarmowych, potocznie zwane „głodowaniem roślin”, dotyczy to zarówno niedoborów pojedynczych, jak i kilku składników pokarnowych: azotu, potasu, magnezu, siarki, żelaza, manganu, molibdenu, wapnia. Żółte plamy występują na roślinach: zarówno na liściach górnych, środkowych, ale najczęściej na dolnych. Rodzaje żółknięcia liści roślin uprawnych są różne:
- Marmurkowatość – niedobór magnezu, siarki, molibdenu, żelaza,
- Pasiastość – niedobór siarki, magnezu u zbóż i kukurydzy w początkowej fazie, cynku u kukurydzy,
- Obrzeża – niedobór potasu,
- Końcówki liści – niedobór azotu u zbóż i kukurydzy w kształcie V,
- Plamistość na liściu – niedobór manganu, często z nekrozą blaszki liściowej.
2. Nadmiar poszczególnych składników pokarmowych, występuje przy nieracjonalnym nawożeniu roślin, np. przy nadmiernym stosowaniu nawozów, co powoduje zasolenie gleby. W konsekwencji następują problemy ze wschodami roślin.
3. Zbyt niska kwasowość gleby pogarsza właściwości fizyczne i chemiczne. Zwiększające się zakwaszenie gleby wpływa na zmniejszenie się dostępności składników pokarmowych w szczególności: fosforu, potasu i molibdenu. Żółknięcie roślin spowodowane niską kwasowością uzależnione jest od wymagań poszczególnych roślin, np. jęczmień reaguje obniżeniem plonu przy pH poniżej 5,5, natomiast owies przy pH poniżej 4,5 (badanie pH w KCl).
4. Występowanie zagęszczeń gleby, tzw. „podeszwy płużnej” jest również przyczyną żółknięcia roślin, szczególnie głęboko korzeniących się, np. buraków. Cały proces następuje powoli. Drobne błędy agrotechniczne odkładają się i sumują w czasie, by wystąpić w trakcie uprawy rośliny wrażliwej. W konsekwencji wielokrotnego ugniatania gleby następują zmiany jej właściwości fizycznych i biochemicznych. Powoduje to zmniejszenie produktywności, a w niektórych przypadkach degradację gleby. Rozwiązaniem jest zastosowanie głębosza lub orki z pogłębiaczem. Zaleganie wody na niektórych polach w roku 2017 i wiosną 2018 mogło wynikać z miejscowych zagęszczeń podglebia.
5. Występowanie niektórych chorób, a szczególnie wirusowych jest również przyczyną żółknięcia roślin. Przykładem są: żółta karłowatość jęczmienia i rdza żółta. W przypadku mączniaka prawdziwego zbóż, niektóre odmiany reagują początkowo (przed ujawnieniem się typowych objawów) żółknięciem miejsc porażonych.
6. Niektóre szkodniki również powodują objawy żółknięcia na liściach lub całych roślinach. Do szkodników, które występują powszechnie i są często źle diagnozowane zalicza się ploniarka zbożówka (Oscinella frit). W suchych latach żółknięcie liści może powodować przędziorek chmielowiec, np. w uprawie buraków cukrowych, czy kukurydzy.
7. Niedobór wody najbardziej widoczny jest na wyniesieniach terenu, na glebach lekkich, przy długotrwałym braku opadów. Rośliny zbóż i kukurydzy broniąc się przed nadmierną transpiracją, unoszą prawie pionowo liście szczytowe, zaś w rzepaku zrzucają kwiaty i łuszczyny. Nasiona nie osiągają prawidłowej wielkości. Nadmiar wody szczególnie na glebach z nieprzepuszczalnym podglebiem, czy w obniżeniach terenu powoduje początkowe żółknięcie roślin, które może skończyć się zamieraniem roślin spowodowane z brakiem tlenu w glebie.
8. W niektórych uprawach krótkotrwałych (o okresie wegetacji krótszym niż okres wegetacji) możemy zaobserwować żółknięcie spowodowane starzeniem się roślin. Nie jest to zjawisko dające powód do zmartwień. Po prostu rośliny kończą swój „czas życia” i żadne zabiegi zwykle nie przynoszą przedłużenia życia roślinie. Można to zaobserwować w uprawie ziemniaków wczesnych i niektórych uprawach ogrodniczych.
9. Susza fizjologiczna może wystąpić od jesieni do wiosny w okresie mrozów przy zamarzniętej glebie, przy trwającej transpiracji roślin związanej z operacją słoneczną lub silnymi wiatrami. Rośliny tracą wodę i nie mogą jej uzupełnić z powodu zamarznięcia gleby. W związku z tym mówi się o złym zimowaniu, a bezpośrednią przyczyną jest brak wody w roślinie, a nie działanie mrozu.
10. Działanie pestycydów. Przyczynami żółknięcia roślin uprawnych związanych z fitotoksycznym działaniem środków ochrony roślin są:
- Nadmierna dawka środka ochrony roślin,
- Niezgodne z instrukcją warunki atmosferyczne w trakcie stosowania preparatu,
- Nieprawidłowo przygotowane mieszaniny zbiornikowe,
- Niewłaściwa kwasowość wody, niektóre preparaty lepiej działają przy pH 5,5. Zastosowanie wody, np. 7,2 pH powoduje obniżenie skuteczności działania o kilkanaście do kilkudziesięciu procent.
Najczęstszą przyczyną jest niewłaściwe stosowanie herbicydów.
Często objawy sugerujące niedobór lub nadmiar jakiegoś składnika pokarmowego można pomylić z objawami będącymi konsekwencją, np. zaburzeń metabolicznych, interakcją między pierwiastkami, czy też wystąpieniem chorób. Z tego względu lepiej jest wykonać wcześniej analizę chemiczną gleby i materiału roślinnego na zawartość mikroelementów, nawet jeśli wiąże się to z kosztami. W ten sposób możemy zapobiegać niedoborom składników pokarmowych u roślin.
Aby przeciwdziałać w przyszłości żółknięciu roślin spowodowanym przede wszystkim niedoborami składników pokarmowych należy wykonać badania gleby:
- W uprawach ogrodniczych pakiet badań obejmujący – azot, fosfor, potas, magnez, wapń, chlor, zasolenie i kwasowość (badanie pH w H2O) w cenie 52,48 zł
- W uprawach rolniczych pakiet obejmuje: fosfor, potas, magnez, kwasowość w cenie 13,12 zł i mikroelementy: Mn, Cu, Zn, Fe, B w cenie 52,48 zł za 1 próbkę.
Lepiej przeciwdziałać niż leczyć. Dlatego warto podjąc działania związane z weryfikacją zasobności w glebie. Wyniki badania zawierają ocenę zasobności gleby w poszczególne składniki pokarmowe w uprawach rolniczych. W przypadku upraw ogrodniczych możliwe jest wykonanie dokładnych zaleceń pod konkretną uprawę. Koszt zaleceń to tylko 18,75 zł za próbkę.
W celu dokonania diagnozy zółknięcia roślin należy pobrać reprezentatywna próbę gleby zgodnie z normą PN-R-04031:1997, tj. z głębokości 0-20 cm, do 20 próbek pojedynczych z obszaru do 4 ha i po wymieszaniu wykonać próbę końcową ok. 0,5 kg, oznaczyć nazwą i dostarczyć do Stacji Chemiczno-Rolniczej.
Jacek Wełniak
Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Koszalinie
